Markedets makt over sinnene

Bent Sofus Tranøy er ein av få økonomar som kan gå rakrygga i desse krisetider i lys av den kritikken han har framført mot det rådande systemet. Boka "Markedets makt over sinnene" er eit oppgjer med marknadsfundamentalismen som seier at marknaden veit best, alltid.

Boka kom i 2006 og er slik sett ikkje ny. Den varslar ikkje finanskrisa eksplisitt, men tek eit oppgjer med den rådande ideologien som styrer det meste og som meiner at den frie marknaden er den mest optimale måten å styra ressursar på. Tranøy viser ved hjelp av relevante eksempel korleis grunntesane for den frie marknaden sjeldan er til stades og kvifor det då ofte går galt.

Eit av dei interessante eksempla er delprivatiseringa av Statoil i perioden til den første Stoltenberg-regjeringa. ECON laga sjølvsagt ein analyse som innspel til arbeidet med børsnotering. Den viste at private energiselskap gjorde det langt betre enn statseigde, og eit av stjerneeksempla til ECON var det amerikanske Enron... Det høyrer også med til historia at både Jonas Gahs Støre, Jens Stoltenberg og Rune Bjerke har vore styreleiarar i ECON.

I Enron sitt tilfelle var rekneskapa sminka så det heldt - det var rekneskapsjuks av "world class". Men det er oftast i rekneskapa triksa skjer, så også med finanskrisa. I ein artikkel i Dagbladet nyleg, skriv Tranøy om forslaget til ny reglar for rekneskapsføring i børsnoterte selskap. For sikkerheits skuld er dei fire største revisjonsselskapa tungt inne i prosessen som har ført fram til forslaget til nye reglar, og i forslaget til nye reglar er marknadsfundamentalismen i følgje Tranøy rikt representert. Det ironiske (?) er at desse reglane blir innførte i Norge under leiing av ein SV-statsråd.

Eit hovudpoeng i Tranøy sin artikkel er at rekneskap ikkje er objektivt og nøytralt, slik me likar å tru. Rekneskap er dels (objektive) fakta og dels gjetningar og spådommar. Dei siste er mellom anna knytte til verdifastsetjing. Omtrent samtidig med artikkelen i Dagbladet stod det elles å lesa i Dagens Næringsliv at Storebrand hadde fiska fram 1 milliard kroner frå rekneskapen ved omklassifisering av eigedelar. Tranøy har fått svar på innlegget sitt frå m.a. BI.

Både artikkelen om rekneskap i krise og den før nemnde boka er vel verdt å lesa - kanskje endå meir med haustens turbulente økonomi i minnet. Den fekk Brageprisen i 2006 i klassen faglitteratur.