Pengar

"Penger" av Erling Røed Larsen

Interessa for Bitcoin har ført til ei nødvendig innføring i økonomi - "økonomi for dummies" om du vil. Litt av problemet med Bitcoin-diskusjonen er to leirar som ikkje kommuniserer spesielt godt:

• økonomar som ikkje forstår seg på teknologi
• teknologar som ikkje forstår seg på økonomi

Det er nødvendig med ei viss innsikt i begge fagfelta for å forstå fenomenet med ein digital valuta som Bitcoin (og andre liknande valutaer).

"Penger"

Boka "Penger" av Erling Røed Larsen er ei innføringsbok i økonomi. ERL er professor ved BI og underviser i mikroøkonomi og Managerial Economics. Boka har følgjande hovudinndeling:

1. Pengenes natur og historie
2. Penger og samfunn
3. Penger og deg

Eg tek berre føre meg første del av boka sidan den er mest relevant for Bitcoin-diskusjonen.

Boka kort oppsummert
Boka kort oppsummert for dei som ikkje orkar å lesa lenger: Som ikkje-økonom som ønskjer ei innføring i ein del grunnleggjande økonomiske forhold tykkjer eg boka er god. Den er skriven i eit svært lett språk, eit Donald Duck-aktig språk som for enkelte vil bli for banalt. Eg tykkjer derimot det kler boka som innføringsbok, godt, og ERL er ein god historiefortelja og krydrar med mange språklege bilete. Men innimellom står ønskjet om å formidla gode historiar i vegen for ei meir ryddig framstilling. Eit eksempel er forklaringa av pengemengde (monetær base, M1, M2 osv.). Her startar ERL på ein forklaring, før han plutseleg slepper den og går inn i Andeby-verda med pussige historiar. Dermed mistar lesaren tråden og sit og lurer på kva er no M0, M1 og så vidare faktisk er.

På punktet om digitale valutaer, som Bitcoin, sviktar det også litt. Her har ikkje ERL sett seg grundig nok inn i sakene, og det blir svært overfladisk omtalt. Boka er frå 2012, og Bitcoin var då under radaren for dei fleste, det får vera ei forklaring.

Men i artikkelen "Er Bitcoin fremtidens penger", publisert i Aftenposten 16. januar i år, gir ERL ein litt grundigare omtale av Bitcoin utan at han viser særleg større forståing for fenomenet. Igjen er det for overfladisk og han tek ikkje opp dei viktigaste poenga med Bitcoin, etter mi meining: Ein revolusjonerande måte å betala over nett på, om enn framleis med mange spørsmål knytte til seg.

Kva er pengar?

I første kapittel spør Røed Larsen kva pengar er, før han gir ein rask oversikt over den historiske utviklinga av pengar.

Spørsmålet om kva pengar er, har vorte aktualisert med framveksten av virtuelle valutaer som Bitcoin og andre. Røed Larsen gir denne definisjonen på pengar:

Penger er perfekt likvide, ikke-rentebærende verdiobjekter

Overført på Bitcoin ser det ut som valutaen stettar krava i definisjonen. Bitcoin er perfekt likvide sidan det betyr at både mottakar og betalar aksepterer valutaen som betaling for ei vare eller teneste. Her kan ein innvenda at ikkje alle aksepterer Bitcoin, faktisk veldig få, så det er litt usikker om kravet likevel er oppfylt. Kravet om at dei ikkje skal vera renteberande er oppfylt. Her er Bitcoin akkurat som andre kontantar.

Det er også andre objekt som kan sjå ut til å stetta krava til definisjonen av pengar, t.d. gåvekort. Men gåvekort må ikkje aksepterast av alle. Dei har eit veldig avgrensa bruksområde. Amazon sitt Coin-system kan t.d. berre brukast som eit rabattsystem innafor Amazon.

Kvifor pengar?
Pengane si rolle er tredelt:

1. som bytemiddel for handling av varer og tenester
2. som middel for oppbevaring av verdiar
3. som måleeining ("unit of account")

Viss me stiller spørsmålet om Bitcoin fyller desse rollene, må svaret bli eit tredelt

1. Ja

2. Tja

3. Nei

Bitcoin er definitivt eit bytemiddel for handel med varer og tenester. Det er her valutaen har sin største styrke. Som middel for oppbevaring av verdiar, er det meir tvilsamt om Bitcoin fyller krava. Dei relativt store svingingane i kurs gjer at det blir svært risikofylt å plassera verdiar i valutaen. På den andre sida er det nettopp det dei fleste Bitcoin-eigarar har gjort til no; kjøpt valutaen som ei investering. Bitcoin er difor eit middel for lagring av verdiar, om enn ganske risikofylt.

Dei store svingingane er også grunnen til at Bitcoin ikkje er egna som måleeining. Å oppgi prisar i Bitcoin vil vera farleg, då kan du like fort tapa store pengar som å vinna. Prisane må difor oppgjevast i kurante valuta og så føreta ei veksling til og frå Bitcoin.

Historisk utvikling av pengar

Det må bli ein lynrask gjennomgang av pengehistorien, det er også det ERL gjer. På enkelte punkt forenklar han kraftig, men det må også vera lov i ei innføringsbok som dette.

Pengar har eksistert i tusenvis av år og komme i ulike former.Det finst eit utal bøker om denne historia for dei som ønskjer ei grundigare innføring (eg er ein av dei..). ERL nemner A History of Money. From Ancient Time to the Present Day (1994) av Glyn Davies som eit hovudverk. Lenge var verdien av pengar, enten dei var steinar, skjel, tenner frå ein spermkval eller andre fysiske ting, knytte ein-til-ein verdifastsetjing til pengeeininga. Pengane hadde den verdien dei representerte, dei hadde intrinsic value som økonomiane ville ha kalla det i dag. Forløparen til dagens pengar er rekna oppstått, eller oppfunne, i Mesopotamia av den sumeriske kulturen. Dei fann opp den moderne skrivekunsten som grunnlag for bokføring, og med bokføringa kom også noko som likna på pengar; kvitteringar på "innskot".

Reell verdi

Myntar av edelt metall, som regel gull eller sølv, tok over for dei mange variantane nemnt over. Verdien av mynten den same som den på trykte verdien. Vekt var difor viktig for slike myntar, og av dette kjem t.d pundet sitt namn. Når pengane har ein reell verdi som pålydande, blir det i økonomispråket kalla intrinsic value. Dagens pengar har ingen reell verdi (no intrinsic value).

Innføring av gullstandard

Det vart i lengda upraktisk å la pengar ha same verdi som dei representerte. Med sedlar forlet ein idéen om ein-til-ein-representasjon av verdi. Ein seddel er i utgangspunktet berre verdt papiret den er trykt på. Med innføring av gullstandarden rundt århundreskiftet 1900 garanterte myndigheitene at du kunne få ut ei viss mengde gull viss du gjekk til banken og ba om det. Det gjorde at det var muleg å bruka sedlar, men også at pengemengda kunne aukast ut over gullreservane. Logikken var at ikkje alle ville komma og be om gull samtidig. 

Det er den same logikken i dag der den samla pengemengda (M0, M1, M2 osv, sjå lenger nede) langt overstig den fysiske pengemengda. Men me har sett kva problemet kan bli i land der bankane held på å gå under; folk strøymer til og vil ta ut pengane sine på same tid. Det går ikkje, og myndigheitene må på eit eller anna vis ordna opp, elles går bankane over ende og folk taper oppsparte midlar.

Gullstandarden var glitrande så lenge økonomien vaks og alt peika oppover. Men etter krakket i 1929, vart gullstandarden ein møllestein om halsen fordi det ikkje var muleg å auka pengemengda så mykje som det eigentleg var behov for. Det er skrive mange bøker om dette, og ERL nemner Golden Fetters. The Gold Standard and The Great Depression 1919-1939 av Barry Eichengreen som kanskje den dominerande ("Fetter" = lenke).

John Maynard Keynes

Etterspørselen fall i land etter land og prisane sank. Me fekk deflasjon, og det er det verste som kan skje, i alle fall i følgje økonomane. Økonomane på den tida meinte at løysinga måtte vera at lønningane måtte ned, og at "in the long run" ville økonomien ordna seg meir eller mindre på eiga hand. Den store britiske økonomen John Maynard Keynes svarte til dette at "in the long run we're all dead". 

Keynes peikte på kor viktig det var at staten stod fram som "den første kjøparen", den som fekk sirkulasjonen i gang att. Til det trengdest det pengar, masse pengar. Keynes viste det håplause i dåtidas situasjon ved å føreslå at staten kunne grava ned pengar rundt omkring, så kunne driftige folk grava dei opp att (!). Poenget hans var sjølvsagt at staten måtte trykkja pengar og "sleppa dei laus" til folk. Men i staden for å grava dei ned, kunne dei jo setja i gang store utbyggingstiltak som vegar, jernbane m.m.

For å gjennomføra dette, måtte myndigheitene bryta lenkene til gull. Dei måtte forkasta gullstandarden. Keynes lanserte den uhyrlege tanken om "fiat"-pengar; pengar som berre var garanterte av staten og ikkje noko anna. Pengar som i realiteten var verdilausen, men baserte på ein tillit til staten som sa at dei hadde verdi. 

Bretton Woods, 1944

Keynes' idé om fiat-pengar vart for tung å svelgja. I staden vart lenkene til gull løyste litt opp på ein slik måte at det berre var dollaren som vart knytt til gull. Keynes var den dominerande fagmannen i forsamlinga på Mount Washington Hotel i Bretton Woods i juli 1944. Han la grunnlaget for den nye verdsøkonomien der berre dollaren vart knytt til gull, og der institutsjonane IMF (Det internasjonale pengefondet) og Verdsbanken vart oppretta for å sikra at ikkje kriser som i 1929 skulle få like katastrofale omfang.

Fiat-pengar: Gullstandarden blir avvikla i 1971

Sidan alle landa hadde knytta seg til gullstandarden, var vekslingskursane låste. Det blir om lag som euroen og låsinga av land med høgst ulike økonomisk utvikling. Då USA trykte pengar "i vilden sky" for å finansiera Vietnamkrigen frå midten av 1960-talet og utover, begynte valutasystemet for alvor å knirka i samanføyingane. Det vart meir og meir klart at dette systemet ikkje var levedyktig, og søndag 15. august i 1971 heldt Nixon ein tale der han oppheva gullstandarden. Det var ikkje lenger muleg å krevja gull for dollar, og Keynes' idé om reine fiat-pengar var frå det tidspunktet ein realitet.

Pengar har vorte ein sosial konvensjon, utelukkande basert på tillit.

Seigniorage

Det har ikkje alltid vore slik at myndigheitene har hatt monopol på å laga pengar. I USA (sjølvsagt!) var det i perioden 1816 - 1863 fritt fram for bankar å laga sine eigne pengar! Denne perioden er kalla "wildcat banking". Namnet kjem frå eit gaupe-motiv (wildcat) som ein bank i Michigan brukte på sine pengar. Det var ikkje fullt så vilt som det høyrest ut, og som ERL skriv. Bankane var framleis regulerte, men berre på statleg nivå, ikkje på føderalt nivå. Det vart likevel i lengda for brysamt å forholda seg til så mange ulike pengetypar og frå 1863 fekk vart eineretten til å laga pengar overført til føderalt nivå gjennom National Bank Act.

Myndigheitene sitt monopol til å laga pengar, heiter seigniorage.

Pengemultiplikatoren
Pengane i eit land er meir enn dei myntane og sedlane som sirkulerer blant folk. Den delen er faktisk den minste. Den blir kalla M0. Pengemengda er samansett av desse elementa:

• M0 = Monetær base: Alle myntar og sedlar pluss private bankar sine innskot i sentralbanken
• M1 = M0 pluss private personar sine innskot i bankane
• M2 = M1 + bankane sine utlån basert på innskota
• ....

Det er dette som blir kalla pengemultiplikatoren; pengar ser på finurleg vis ut til å reprodusera seg sjølve og den samla pengemengda blir mykje større enn den "faktiske".

Gull viktig likevel

Sjølv om gull er ute av dagens valutasystem, spelar det likevel ein viktig rolle som middel for oppbevaring av verdiar, særleg i økonomisk turbulente tider. Etter at finanskrisa var eit faktum hausten 2008, begynte prisen på gull å auka kraftig og nådde for eit par år sidan $ 1900 pr. unse (1 ounce = 31 g). Det var ei sjudobling av prisen på 10 år. Det er ikkje så rart. Når pengar ikkje har reell verdi, og folk begynner å tvila på om myndigheitene klarer å ordna opp i det økonomiske rotet, ser mange seg om etter varige verdiar å bytta til seg.

Gull har ei rekkje eigenskapar som gjer det attraktivt som medium for lagring av verdiar: Det blir ikkje forringa (korrosjon o.l.), det er lite av det på verdsbasis og det er vanskeleg å forfalska. Ikkje så rart at Bitcoin ofte blir omtalt som digitalt gull..

Om Bitcoin og digitale valutaer

Eg hoppar over omtale av del II og III. Ikkje fordi det ikkje er interessant, men fordi det i Bitcoin-samanheng ikkje er like viktig.

ERL kjem inn på Bitcoin og digitale valutaer på slutten av boka. Boka er frå 2012 så det er rimeleg at han har fått med seg det nye. Mendette punktet sviktar den elles så glitrande økonomen. Omtalen av Bitcoin er veldig overfladisk og han har ikkje sett seg skikkeleg inn i kva det er. Han samanliknar det med gåvekort og flybonusar og uttalar seg rett og slett om noko han eigentleg ikkje har greie på. Det er synd, for det ville vore interessant å få ei vurdering av digitale valutaer som Bitcoin frå ein fagmann, gitt at han har sett seg skikkeleg inn i verkemåten.

Han kan ha gode grunnar for å vera skeptisk til Bitcoin, for all del!, men då må argumentasjonen opp på eit anna nivå. 

Bortsett frå det, har eg all grunn til å tilrå boka.

Bitcoin ved NHH

Litt skremmande å skulla snakka om eit økonomi-tema i
økonomiens høgborg

Det er nesten ironisk at eg skal bli invitert til Handelshøgskulen for å snakka om Bitcoin, eit system som bør vera pensum på eit kvart økonomistudium. Men slik var det altså. Eg fekk ein invitasjon frå studentane bak GEP - Global Economic Perspectives - og møtte 60-70 interesserte studentar som ville høyra meir om den digitale valutaen.

I GEPs årbok for 2013 kan ein lesa om aktiviteten i fjor. Eg ser at eg er i godt selskap. Inviterte foredragshaldarar i GEP-regi har mellom anna vore Barry White (USA sin ambassadør i Norge), Harald Magnus Andreassen (sjeføkonom i Swedbank First Securities), Trygve Hegnar, Jan Egeland, Christine Årdal (Folkehelseinstituttet, WHO).

Orvil, maskoten for UKEN, vart
foreviga i bronse til årets UKEN.
Den er ei gåve frå tidlegare NHH-
studentar og har fått ein
prominent plass like ved hovud-
inngangen.

Stor takk til studentane som viser engasjement for saker som ligg utanfor pensum (men digitale valutaer bør vel inn?). Eg ser at dei har andre føresetnader for å forstå det som skjer med digitale pengar enn mange etablerte økonomar. Det betyr ikkje at dei ikkje er skeptiske, eller bør vera det, men at dei skjønnar potensialet som ligg der og den disruptive krafta det representerer.

Her er presentasjonen frå i dag (foredraget var på engelsk):

Bitcoin nhh 26.03.14 from Vestforsk.no

Duke Ellington: Second Sacred Concert

Plakat for Second Sacred Concert

Forrige helg var det proff konsert med Come Shine + gjester i Operaen, denne helga var det amatørkonsert med Sogndal Storband pluss Hafslo songlag og Kaupanger bygdakor som framførte Ellingtons Second Sacred Concert i Hafslo kyrkje (Luster) og i Stedje kyrkje (Sogndal). Både det profesjonelle og amatøraktivitetane er viktige på kvar sin måte, og heng nøye saman.

Sjølv spelar eg trompet i Sogndal Storband og er ikkje nøytral i vurderinga av konsertane våre, men det såg ut som publikum sette pris på dei og me var godt nøgde sjølve også.

Duke Ellington
Edward Kennedy "Duke" Ellington (1899 - 1974) er ein av dei største amerikanske komponistane og musikarane i forrige århundre. Han har hatt enorm betydning for jazzen og var med på å forma den i dei tidlege åra. Han starta som orkesterleiar alt i slutten av 1920-åra saman med musikarar og leiarar som Count Basie, Fletcher Henderson, Glenn Miller, Tommy Dorsey og fleire. Saman med desse dominerte han underhaldningsbransjen i New York gjennom heile swing-epoken frå rundt 1935 til 1950. Duke Ellington leia sitt eige band frå 1923 til han døydde i 1974; over 50 år!

Den disruptive bop-en
Duke Ellington var ein av dei få som klarte seg gjennom den "disruptive" bebop-perioden i starten av 1940-åra. Bebop-en var ei radikal musikalsk endring som tok mange på senga, og fekk etter kvart den tradisjonelle swing-musikken til å høyrast "gammaldags" ut. Dei fleste swing-artistane fekk eit anstrengt forhold til den nye musikken, men Ellington var ikkje mellom dei. Han sa at det grunnleggjande sett berre finst to typar musikk: god og dårleg.

The American Music
Etter 1950 heldt Ellington fast på det store orkesterformatet; Ellington-bandet var alt ein institusjon og ei samling svært dyktige musikarar som sette sitt spesielle stempel på musikken. Og musikken vart komponert og arrangert med desse særprega musikarane i mente. Det var musikarar som Johnny Hodges (alt-sax), Cootie Williams (trompet), Cat Anderson (stratosfærisk trompet!) og fleire. Komponist, arrangør og pianist Billy Strayhorn var også ein viktig samarbeidspart for Duke.

Ellington var oppteken av at jazzen skulle bli respektert og konseptet The American Music vart eit livsverk for han. Det var med dette utgangspunktet kyrkjekonsertane som Second Sacred Concert vart til. Kyrkjekonsertane vart skrivne i tidsrommet 1964 - 1973 og var sterkt inspirerte og knytte til borgarrettskampen på den tida. Sjølv om mottakinga var blanda, sa Ellington sjølv om verka: "the most important thing I've done".

Det er ein av i alt tre kyrkjekonsertar for storband og kor. Verket vart første gong framført i 1968 med svenske Alice Babs som solist. Under kan du sjå eit opptak frå ein konsert i Sverige med Ellingtonbandet, Alice Babs og svensk kor:

http://youtu.be/Y8vE9ypGaXU

The Shepherd (who watches over the night flock)
Ein av dei 10 satsane i Second Sacred Concert er The Shepherd, ein blues med trompet som soloinstrument. Eg hadde gleda (?!) av å framføra den, og det gjekk tåleg bra. Men eg skal ikkje skryta på meg at det var i klasse med meistrane. Her er det Cootie Williams som framfører the Shepherd på konserten i Sverige. Han spelar den ganske rått, nesten brutalt:

Cootie Williams - The Shepherd


Ein annan av dei mange trompetarane som har spelt The Shepherd, er engelske Kenny Baker. Hadde han vore amerikansk, hadde han hatt eit mykje større namn. Ein veldig dyktig musikar som hadde fortent meir merksemd! Hans versjon av låten er favoritten min:

Kenny Baker, The Shepherd
Til slutt ein hårreisande trompetduell mellom maestro Wynton Marsalis og den ganske ukjendte Riley Mulherkar (skremmande god, også han!):

Wynton Marsalis og Riley Mulherkar, The Shepherd

Come Shine i Operaen

Come Shine med gjester (Erlend Skomsvoll sat heilt til venstre
og kom dessverre ikkje med på biletet)

Gruppa Come Shine hadde lanseringskonsert i Operaen i går (søndag 16.03) og det vart ein konsert av dei heilt store. Ein nesten fullsett Opera fekk eit musikalsk minne for livet.

Come Shine er noko så sjeldan som ei jazzgruppe med kommersiell suksess. Fire tidlegare studentar ved jazzlinja i Trondheim slo seg saman og danna kvartett. Dei debuterte på VossaJazz i 1999 og kom med den første cd-en i 2001 ("Come Shine"). Dei ga ut ytterlegare to cd-ar før dei bestemde seg for å ta ein pause i 2004. Då hadde dei altså oppnådd ein slag kjendisstatus ut over det relativt smale jazz-samfunnet. Men det er klart, jazz & kommersiell suksess er ikkje heilt bra..

Oppskrifta til Come Shine er standardlåtar i ny innpakning. Dei tek kjende melodiar og gir dei "extreme makeover" i form av nye arrangement, men heile tida utan at melodien frå standardlåten forsvinn.

Etter å ha hatt ein "reunion"-konsert på Oslo Jazzfestival i 2011, har dei nyleg lansert plata "Red and Gold". Det er framleis standardlåtar, men utvalet er endå vidare enn tidlegare. Uttrykket er også endra sidan sist med eit litt meir rocka lydbilete. Tydelegast kjem det til uttrykk ved meir bruk av el-bass (men eg likar best kontrabassen til Sondre Meisfjord, den lyden er milevis frå det elektriske).

På konserten i Operaen hadde Come Shine invitert med seg gjester, og det var eit godt val. Gjestene Gjermund Larsen (fiolin), Eirik Tovsrud Knutsen (hammond B3), Knut Aalefjær (perkusjon), Knut Reiersrud (gitar, munnspel) og Jan Erik Vold ga ein ny dimensjon til musikken. Det gjekk opp i ei høgre eining.

Lydbiletet verka litt spakt i starten, nesten som konsertsalen vart for stor for dei. Men utover i konserten steig temperatur og intensitet og det tok heilt av på eit Jimi Hendrix-inspirert parti mot slutten. Trommeslagar Håkon Mjåset Johansen fekk også vist kunstene sine i ein imponerande solo. Her var det snakk om å spela slagverk, ikkje først og fremst å slå. Det er rein nytelse å sjå på gode trommeslagarar, det ser så enkelt ut og er så elegant.

Live Maria Roggen er det sjølvsagte midtpunktet med ei fenomenal stemme, ikkje minst rytmisk. Eg tykkjer det er lett å høyar at ho har høyrt på mykje variert musikk, ikkje berre jazz, og at ho klarer å bruka det på ein framifrå måte. På konserten i går vart ho fint utfylt av Jan Erik Vold, som las dikt på sitt særeigne vis oppå musikken. Det fungerte veldig bra.

Erlend Skomsvoll er hovudarkitekten bak dei nye arrangementa, sjølv om heile bandet bidreg meir enn tidlegare. Han har vist arrangør-kapasiteten sin ved mange høve, ikkje minst i det svært vellykka samarbeidet mellom Chick Corea og Trondheim Jazzorkester for nokre år tilbake.

Come Shine er ei gruppe som i tillegg til å vera på topp her i landet, også burde få ein internasjonal sjanse. Det er liten tvil om at dei har mykje av det som skal til, i form av kreativitet og musikalitet. Då er det i grunnen berre flaks & timing som gjenstår, pluss eventuelt ambisjonar.

To grupper såg ut til å glimra med sitt fråver: andre (jazz-)musikarar og pressa. Eg håpar eg tek feil..

Bitcoin - eit forsøk på avklaring

Illustrasjon: Xinhua

Det er ikkje lett å setja seg inn i Bitcoin-fenomenet for dei som ønskjer å forstå meir av den digitale valutaen. Diskusjonen går høgt mellom dei som avfeier valutaen som tull & spekulasjon, og dei som ser Bitcoin nærmast som ei redning for samfunnet. Først ein gjennomgang av hovudargumenta på kvar side, og etterpå eit par eksempel på bruk av Bitcoin (use cases).

1. Bitcoin er berre tull
I denne gruppa finst det mange innan dagens finansverd, og fleire av dei skikkelege tungvektarar. Paul Krugman, Nobelprisvinnar i økonomi i 2008,  har kritisert Bitcoin kraftig, mellom anna i artiklane Bitcoin is evil og Bits and Barbarism i New York Times. Ein annan Nobelpris-vinnar i økonomi (2013), Robert J. Schiller, er overtydd om at Bitcoin er ei boble: "It is a bubble, there is no question about it. ... It's just an amazing example of a bubble." Schiller er ekspert på bobler og fekk Nobelprisen for arbeidet sitt innan dette feltet.

Men det er verdt å ha ein annan økonom, kanadiske John Kenneth Galbraith, sine ord i minne når ein trekkjer fram sysnpunkt frå ulike økonomar: "Økonomi er den einaste disiplinen der to personar med stikk motsett synspunkt begge kan få Nobel-prisen".

Det skal noko til å leggja seg ut mot tungvektarar i økonomi i diskusjonen om Bitcoin, men eg tykkjer det går klart fram av både Krugmans og Schillers uttalelsar at dei ikkje har peiling på teknologi. I diskusjonen om Bitcoin er det nødvedig både med økonomi- og teknologikunnskapar for å forstå både mulegheiter og problem. Hovudproblemet i diskusjonen ser ut til å vera at økonomane ikkje forstår teknologien, medan teknologane ikkje forstår økonomi.

2. Bitcoin er den nye økonomien
Dette blir hevda av dei mest ihuga Bitcoin-entusiastane, som oftast er teknologar (ok, nerdar då). Mange har eit liberalistisk grunnsyn (eller anarkistisk) der staten er den stor og stygge ulven og alt som kan svekkja den er av det gode. Tanken på å kunna kortslutta dagens finanssystem er også langt framme hos desse, som dette populære "slagordet" på ulike Bitcoin-forum viser: "I just replaced your entire industry with 100 lines of Python code."

Bitcoin-entusiastane ser ut til å tru at ein Bitcoin-økonomi kan eksistera heilt på sida av samfunnet, som eit skyggesystem. Dei meiner det er umuleg for styresmaktene å gripa inn og stoppa Bitcoin, eller andre krypto-valutaer. Men dei ser ut til å gløyma at Bitcoin ikkje kan eksistera i eit vakuum; Bitcoin må forhalda seg til dagens økonomi skal den bli ein suksess. Det blir omtrent som om du vil byggja din eigen motorveg og gløymer at all på- og avkøyring blir regulert av andre. Alle veksling til og frå Bitcoin, som er heilt essensielt, kan kontrollerast av styresmaktene.

Midt mellom?
Eg trur nok sanninga ein stad mellom dei to ytterpunkta. Bitcoin kan revolusjonera overføring av pengar på nettet og er slit sett ein typisk disruptiv teknologi. Noko av feilen som blir gjort av begge leirar, er at Bitcoin blir vurdert som å skulla ta over for dagens valuta. Eg trur Bitcoin sin plass er som tilleggvaluta, særleg for nettbaserte transaksjonar (som det blir stadig meir av).

Eg trur eksempel på bruk av Bitcoin kan kasta lys over fordelane med valutaen.

Eksempel 1: Overføring av pengar
Belinda er frå Filippinane og arbeider på eit norsk hotell. Ho sender delar av lønna si tilbake til familien på Filippinane. Dei har ikkje bankkonto, men dei har mobiltelefon. Tidlegare har Belinda brukt både banktenester som Western Union og personlege kontaktar for å senda pengar. Det første er svært dyrt, og det andre har ho brent seg på ved at personar har stukke av med pengane.

Belinda har skaffa seg ein brukarkonto på Justcoin.com og der vekslar ho inn den delen av lønna ho sender til familien. Så loggar ho inn i Justcoin og sender Bitcoin til familien si adresse. Familien på si side går til den lokale Bitcoin-minibanken og tek ut delar av det i filippinske peso og delar i amerikanske dollar. Dei betalar eit lite gebyr for denne vekslinga.

Eksempel 2: Netthandel
Eg har lenge tenkt å kjøpa meg ein seddel med 100 trillionar zimbabwe dollar - sedlar som stammar frå hyperinflasjonen i Zimbabwe for 5-6 år sidan. Dei finst i rikt monn på eBay, og når eBay no har begynt å ta Bitcoin som betaling er det "hur enkelt som helst" å betala dei ca. 100 kr det kostar. Det er ikkje behov for å bruka PayPal, og den sparte kostnaden deler eg med eBay.

Eksempel 3: Tilbakebetaling av utlegg
Eg var ein runde på byen med ein kamerat. Han betalte for ølet som vart konsumert. Eg betalar tilbake det han la ut ved å overføra tilsvarande sum i Bitcoin til Bitcoin-adressa hans (kameraten sin offentlege nøkkel).

Eksempel 4: Innsamling
Bjørn driv innsamling til ein barneheim i Tanzania. Han tenkjer at viss familien som driv barneheimen i tillegg skaffar seg ei Bitcin-adresse (Bitcoin-lommebok), kan dei motta pengar oftare og frå fleire enn i dag. Bjørn hjelper dei med å setja opp ei nettside og på den publiserer han Bitcoin-adressa. Familien i Tanzania vekslar inn Bitcoin hjå den nystarta vekslingstenesta, til eit gebyr som ligg langt under det bankane elles i landet tek.

Bitcoin i praksis

Etter presentasjonen av Bitcoin på konferansen Betalingsformidling 2014 vart det ein del spørsmål. Fleire spurte korleis ein går fram for å skaffa seg Bitcoin reint praktisk? Kanskje eg tok feil når eg seier at næringa er gammalmodig..

Eit par alternativ til å skaffa seg Bitcoin:

1. Send ein e-post til sturle@bitmynt.no (og så hjelper Sturle deg vidare)
2. Kjøp Bitcoin hjå ein annan norsk aktør: Justcoin

Eg skal visa det siste alternativet steg for steg her (og nei, eg har ingen forbindelse til Justcoin anna enn at eg har brukt deira teneste).

1. Gå til www.justcoin.com og opprett ny brukar

2. Inne på Justcoin.com vel du 'Deposit' og kva valuta du vil betala inn (US dollar, Euro eller NOK)

3. Du får oppgitt eit kontonr du skal betala inn til, og ei melding som fungerer som ein KID (men skal skrivast i meldingsfeltet i nettbankoverføringa)

4. Gå inn i nettbanken din og overfør beløpet du vil kjøpa Bitcoin for, til det oppgitte kontonummeret og med den oppgitte meldinga i meldingsfeltet

5. Logg inn på Justcoin.com igjen og vel 'Trade' og oppgi kor mykje du vil kjøpa Bitcoin for (pengane er no komne inn på konto hos Justcoin)

Viss du seinare vil veksla inn Bitcoin, er det like enkelt, berre omvendt prosedyre.

Overføring frå "Bitcoin-bank" til Bitcoin-lommebok

Oppbevaring av Bitcoin i Justcoin og andre vekslingstenester er som å ha dei i ein nettbank. Det kan vera både fordelar og ulemper med det; det er uansett ein god strategi å fordela risiko og ha litt i "Bitcoin-banken" og litt i eiga Bitcoin-lommebok. Overføring av Bitcoin frå "banken" til eiga lommebok, enten på mobiltlf., nettbrett eller pc, er som å overføra mellom konti i ulike bankar:

Overføring av Bitcoin frå "bank" til Bitcoin-lommebok

I Bitcoin-lommeboka på mobilen ser overføringa slik ut:

Og heilt til slutt: Hugs at handling med Bitcoin inneber stor risiko!

Betalingsformidling 2014

Konferansen Betalingsformidling 2014 vart arrangert for 30. gang i Trondheim 4. og 5. mars. 150-200 personar frå finansnæringa var samla for å høyra siste nytt innan betaling og betalingsformidling. Eg var invitert saman med Sturle Sunde for å snakka om Bitcoin. Her er presentasjonen eg heldt:

Bitcoin - Betalingsformidling 2014 

Mobile betalingsløysingar
Det var mykje nytt og svært mykje knytt til mobile betalingsløysingar; knytt til smarttelefonen. Det var mykje fancy som vart presentert, men det som ikkje vart sagt noko om, var at under det moderne grensesnittet ligg det trauste, tunge og ganske gammaldagse grunnsystem. Banknæringa slit med "legacy systems" - altså systemarven frå langt tilbake. Difor var Bitcoin eigentleg det einaste revolusjonerande nye her. Det var stor intresse, men sjølvsagt også stor skepsis. Det ville jo vore rart om bank og finans, tradisjonelt sett på som ganske gammalmodig næring, skulle ha kasta seg over ideen om ein uregulert valuta.

Den nye store ølboka

Den nye store ølboka

Eg har som tradisjon å kjøpa julegåve til meg sjølv, då veit eg at eg får noko eg likar :)
I år kjøpte eg Den nye store ølboka av Tim Webb og Stephen Beaumont, oversett av Rune R. Moen. Originaltittelen er The World Atlas of Beer og den kom ut i 2012 første gang. Tim Webb er engelskmann og Stephen Beaumont er kanadiar.

World Guide to Beer
Tittelen spelar på at det har vore ei tidlegare stor ølbok, og det er jo sjølvsagt den kjende ølskribenten Michael Jackson si The World Guide to Beer (1977). Michael Jackson sette dessverre frå seg ølglaset for siste gang i 2007. Mykje øl har runne sidan han ga ut den store ølboka; ikkje minst har framveksten av mikrobryggeri fått enorm innverknad på ølkultur og øl-status. Slik sett er det gode grunnar til ei oppdatert bok over ulike øltypar verda over.

Den nye store ølboka er delt inn i to hovudkapittel:

1. Ølets natur
2. Ølets verden

Øl i Norge

Under Ølets verden er det ein gjennomgang av øltypar i dei ulike verdsdelane, men ei hvoudvekt på Europa og Nord-Amerika (USA og Canada). Det er interessant å sjå kva som blir skrive om Norge. I Michael Jackson sin oversikt meiner eg det berre var bokk-øl frå Aass Bryggeri (og Aass vart forklart å vera "mountain"..). I den nye boka er Norge og resten av Skandinavia betre representert. Følgjande bryggeri er omtalte frå vårt land:

• Ægir (India Pale Ale)
• Aass (Bokk)
• Nøgne Ø (Imperial stout)
• Atna (Stabburøl)
• Haandbryggeriet (Norwegian Wood)
• Lervig Aktiebryggeri (Lucky Jack)
• Kinn (Sjelefred)
• Mack (Juleøl)

Eit kart med mikrobryggeri i Norge, Sverige, Danmark, Finland, Estland og Latvia har endå nokre fleire norske bryggeri med.

Boka er grei som ein oppdatert oversikt over nye bryggeri dei siste tiåra og som eit supplement til Michael Jacksons referansebøker.