Kontantar er personvern

Kronikk i Dagens Næringsliv i dag (15.07):

Mange meiner at bruk av kontantar er gammaldags og at utviklinga mot full kortbruk ikkje kan gå fort nok. Seinast ute i så måte var professor i informatikk ved Høgskolen i Molde, Kai A. Olsen, i eit innlegg i DN 23.05.15. Men kontantar blir nok ikkje borte sjølv om dagens myntar og setlar etter kvart forsvinn – dei blir i staden digitale. Så framtidas betalingsform er faktisk kontantar!

Det professoren i informatikk i lag med styresmakter og finanssektoren hoppar glatt over, er at dersom dagens system for betaling med kort blir einerådande, blir vi som forbrukarar 100 % overvaka på alt vi føretek oss av pengeoverføringar. Det er sikkert nyttig for Økokrim og PST, men for samfunnet som heilskap vil det vera eit tap. Påstanden om at «viss du ikkje har noko å skjula, har du heller ikkje noko å frykta» held ikkje mål. For å sitera tidlegare direktør for Datatilsynet, Georg Apenes: Dei fleste av oss låser døra når vi går på toalettet, sjølv om vi ikkje har noko særleg å skjula. Personvern er ein av dei grunnleggjande menneskerettane, og det gjeld også på det økonomiske området.

Aktivitetane vår blir i aukande grad sporbare, og særleg gjeld dette all digital kommunikasjon. Når vi lastar ned ein ny app eller registrer oss på ei ny nett-teneste, tenkjer vi sjeldan over at vi legg att stadig nye digitale spor. Men ser vi på summen av slike spor, kan vi bli skremde, særleg fordi det har komme fram kva ein kan gjere med store datamengder ved hjelp av «big data»-teknologi.

Edward Snowden har gitt oss eit lite innblikk i kva mulegheiter og omfang som ligg i dagens overvaking, og det er god grunn til å bli uroa over det som er avdekt.  Det er difor svært viktig at vi har eit alternativ til den sporbare teknologien, og her kjem digitale kontantar inn som eit nødvendig tillegg til dagens dominerande betalingsmåtar.

Her etterlyser eg eit meir aktivt Datatilsynet. Datatilsynet forsvarer retten til å vera anonym, også når det gjeld betaling. Men i staden for einsidig å forsvara dagens kontantar, må dei sjå at det er framtidas digitale kontantar det må kjempast for.

I Datatilsynet si undersøking om personvern i 2013/2014 oppgir 40 % av dei spurde at det er viktig eller svært viktig for dei å kunna betala anonymt. Og det er ingen grunn til å mistenkja alle desse for å ha lovbrot eller lyssky aktivitet som grunn for ønsket sitt.


På slutten av 2008 skjedde det eit stort teknologisk gjennombrot for alternative betalingsmåtar over Internett. Systemet Bitcoin vart presentert, først i form av ein kort artikkel og seinare som eit fullt ut fungerande betalingssystem på nettet. Tidspunktet var ikkje tilfeldig; det var rett etter finanskrisa, og systemet må sjåast i lys av den.

Gjennombrotet var i første rekkje at det for første gang vart demonstrert at ei betaling ikkje trengde gå gjennom ein ein tiltrudd tredjepart, som regel ein bank. Akkurat som med fysiske kontantar kan du betala ein person digitale kontantar utan at det går gjennom banken sitt system. Men i tillegg til dei fysiske kontantane sine fordelar, har Bitcoin og liknande system også den fordelen at betaling kan skje mellom personar uavhengig av kor dei er på kloden, så lenge dei involverte har nett-tilgang.

Det er like enkelt å overføra pengar til ein bonde i Nepal som til ein børsrådgjevar i New York.
Ein viktig ting er likevel Kai A. Olsen og eg einige om: styresmaktene gjer ikkje akkurat utviklinga framover enkel. Skatteetaten har i sin visdom komme fram til at Bitcoin ikkje er eit betalingsmiddel, men eit formuesobjekt, og at handel med Bitcoin difor er avgiftspliktig. Effekten for privatpersonar er 50 % mva. – først 25 % mva. viss du kjøper Bitcoin i Norge, og så 25 % mva. når du brukar Bitcoin til betaling for varer og tenester.

På den måten set Norge seg effektivt på sidelinja i utviklinga av ein teknologi som er ein av dei mest spennande sidan Tim Berners-Lee fann opp verdsveven.