Web-en som aldri vart!

I boka ”Glut – Mastering Information Through Ages” ser Alex Wright på informasjonsbehandling frå tidenes morgon. Overskrifta ”Web-en som aldri vart” (The Web That Wasn’t) er henta frå siste kapittelet i boka og var også tema for foredraget Wright heldt på Topic Maps 2008 i Oslo i april.

Alex Wright er informasjonsarkitekt, utdanna i information science ved det som vi vel vil kalla eit bibliotekstudium. Begrepet information science vart forresten lansert av indaren Shiyali Ramamrita Ranganathan, mannen som vart meir kjend for innføringa av fasettert klassifisering.

Wright skriv historien om skriftspråket frå den sumeriske kulturen i Mesopotamia 3-4000 år f. Kr. Interessant nok fann dei opp måtar å notera viktig informasjon om handel, då kulturen deira nettopp var prega av omfattande handel. Dette er eit poeng Wright understrekar: store omveltingar innan skriftspråket og skriftkulturen har som regel hatt kommersielle årsaker.

Irane får sin plass i skrifthistorien ved den store innverknaden dei hadde på utviklinga etter Romerriket fall. Frå å vera ein utpost i Europa og svært langt frå det skriftspråklege sentrum, vart Irland eit føregangsland som løfta skriftspråket og bokkunsten til nye høgder. Ein viktig grunn til dette var kristninga av landet ved St. Patrick og at Irland var det første landet der det skjedde ved hjelp av den nye teknologien boka.

Johan Gutenberg og trykkekunsten kan sjølvsagt ikkje forbigåast, og Martin Luther var ein av dei første som utnytta potensialet i den masseproduksjonen boktrykkekunsten gjorde muleg. Wright peikar også på protestantismen som den venstre hjernehalvdelens seier over skrift-utviklinga: bort med unødig krims-krams av illustrasjonar og einsidig fokus på tekst. Den lineære tekstlege framstillinga vart rettesnora.

Den engelske filosofen og forfattaren Francis Bacon får mykje av æra for å introdusera ei vitskapleg tilnærming til arbeidet med systemering og katalogisering. Han braut med den mystiske og religiøse retninga og introduserte fornuft og erfaring som rettesnor for inndeling. Han føreslo ei inndeling av skrifter i hovudgruppene historie (memory), filosofi (reason) og kunst (fine art/poetry).

På 1800-talet auka talet på bøker og boktitlar enormt og biblioteka stod etter kvart til knes i gjenfinningsproblem. Den vanlege måten å ordna bøker var framleis alfabetisk, og metadata var så å seia ukjent. Ein av dei første som prøvde å utvikla eit universelt katalogiseringssystem, var dr. John Wilkins (siste halvdel av 1600-talet). Men det var først på 1800-talet det vart fart i sakene, særleg med engelsk-italienske Anthony Panizzi og amerikanske Charles Cutter. Dei starta den industrielle biblioteksalderen og Melville Dewey må seiast å vera den som fullførte den med sitt Dewey desimalsystem.

Dewey har fått meir enn sin del av kritikk for eit totalomfattande klassifiseringssystem, men som han sjølv sa: ”Theoretically, the division of every subject into just nine heads is absurd. Practically, it is desirable.” Dewey var besett av tanken på effektivisering av biblioteksarbeidet, og desimalsystemet, som lever i beste velgåande, må sjåast i lys av det.

Boka til Alex Wright fører som sagt fram til hovudsaka The Web That Wasn’t. Her er belgiaren Paul Otlet (sjå tidlegare omtale frå Topic Maps-konferansen) sentral med sitt svært visjonære prosjekt Mundaneum. Otlet brukte Dewey sitt system som utgangspunkt for klassifiseringa Universal Decimal Classification (UDC), den første – og einaste – fullstendige implementeringa av Ranganathan sitt fasetterte klassifiseringssystem.

Vannevar Bush får naturlegvis merksemd for sitt banebrytande arbeid med The Memex, første gang omtala i den berømte artikkelen As We May Think i 1945. Bush vidareførte Otlets visjon, sjølv om han neppe kjende til belgiaren sitt arbeid, og prøvde også å realisera visjonen i Memex. Det viktigaste i Memex-systemet var namngjeving av relasjonar, eit kjent tema for dei som arbeider med emnekart. Bush såg relasjonane mellom informasjonselement, i hans system ulike mikrofilm-utdrag, som det sentrale. Kvar brukar kunne laga og namngi sine eigne relasjonar og slik kunne det bli laga mange ”stiar” mellom dokument (mikrofilmar).

Vektlegginga av den personlege bruken og tilgang til informasjon for den vanlege brukaren, går som ein raud tråd frå franskmannen Denis Diderot, den første som tok leksikon på alvor og laga eit leksikon for folk flest, via Vannevar Bush til Ted Nelson og kanskje også Tim Berners-Lee. Det siste er eg litt usikker på, for TBL var forskar og såg web-en først og fremst som eit instrument for vitskapsfolk.

Amerikanaren Ted Nelson var frå starten av i grenselandet geni/gal viskapsmann. Han tok kraftig avstand frå den retninga it-utviklinga gjekk, med stadig større kommersielle interesser og utvikling av eit eige presteskap (programmerarar, systemutviklarar, driftspersonell – eit presteskap som i høgste grad også er til stades i dag. Han lanserte revolusjonerande idear om it som verktøy for vanlege folk ved at den vart avkledd dei mange unaturlege begrepa og implementasjonane.

Nøyaktig kva Ted Nelson meinte og meiner, er det vel ingen utanom han sjølv som forstår, men at han har hatt stor innverknad på it-utviklinga – særleg web-en – er det lite tvil om. Han lanserte begrepet hypertekst, men hovudtanken hans var og er it-systemet Xanadu. Det kan kanskje sjåast på som eit alternativ til dagens web. Nelson er i alle fall ikkje mykje imponert av web-en som han forakteleg kallar ”decorated directories”.

Kapitlet "The Web That Wasn't" er avslutninga på dei mange personane og innspela på it-sida før web-en vart eit faktum. Det web-en mellom anna manglar, er 'typing' av lenker - dvs. ei lenke er ei lenke og me veit ikkje noko meir om kva slags relasjon det er. Lenkene er også berre einvegs og det vil seia at den nettressursen som blir peika til, er uvitande om dette.

Her er det på sin plass å referera David Weinberger, som også var 'keynote speaker' på Topic Maps 2008. Han kommenterte Alex Wrights foredrag med å seia at me skal vera veldig glade for at dei "svakheitene" Wright påpeikte med web-en, er som dei er. Han nemnde spesielt "typing" av lenker og meinte det ville vore ein katastrofe og at web-en aldri ville fungert som den gjer i dag med eit slikt tillegg. Hovudpoenget hans var at det er den enkle konstruksjonen med nærmast null innebygd "intelligens" som har gjort web-en til den suksessen den er.

Avslutningsvis diskuterer Wright framtida for web-en og gjer det ved å trekkja inn forholdet mellom det skriftlege og det munnlege. Boka hans er ein gjennomgang av skriftkulturen, men likevel meiner han at det er det munnlege som er den rike kommunikasjonen mellom menneska og at skrift eigentleg er ein kunstig kommunikasjon. Wright ser den siste utviklinga på nettet og elles som nettopp eit uttrykk for den munnlege kommunikasjonen sin styrke (epost, sms, web 2.0) og han meiner det er ein styrke for nettet at det kan ta opp i seg denne viktigaste delen av menneskeleg kommunikasjon.