IKT i politiet

Foto: Jakob Christensen CC-BY-NC-SA 2.0)

22. juli-kommisjonen er hard i kritikken mot politiet, også på IKT-området. På overordna nivå slår rapporten fast at "Potensialet i informasjons- og kommunikaskjonsteknologien har ikke vært godt nok utnyttet", og dette blir halde fram som ei av dei viktigaste årsakene til svikten 22. juli (ei av fem hovudforklaringar).

I oppsummeringa kjem kommisjonen med følgjande konkrete tilrådingar på IKT-området:

13. Politidirektoratet må raskt utarbeide en klar, helhetlig IKT-strategi for politiet for å muliggjøre samhandling på operativt og taktisk nivå, og for å kunne analysere, styre, og utvikle etaten strategisk. Det må settes av midler til en rask og effektiv implementering.

15. Den enkelte patrulje må få tilgang til teknologi for skriftlig og visuell informasjonsdeling og opplæring i systemer som gir dem større evne til å løse sine oppgaver, opptre koordinert og utveksle informasjon mellom alle nivåer i politiet.

26. PST må raskt få på plass en IKT-strategi som kan sikre effektiv informasjonsbearbeidelse og informasjonsdeling internt i organisasjonen.

Ressursar tel, bruken avgjer
Dette er overskrifta kommisjonen sjølv brukar for å understreka at det først og fremst handlar om å bruka dei ressursane som faktisk er i politiet:

Et naturlig første spørsmål i vurderingen av 22/7 er om svak håndtering først og fremst er et resultat av manglende ressurser og økonomi. Det enkle svaret er at i den akutte håndteringen vil ressurser nesten alltid oppleves som en mangelvare. 

... På den annen side er det flere eksempler på at knappe ressurser ikke spilte en avgjørende rolle. Det årelange arbeidet med sikring av regjeringskvartalet var aldri begrenset av budsjettmessige årsaker. Helsevesenet greide, til tross for at det var fullt på akuttmottakene da eksplosjonen fant sted, å skape kapasitet. 

Vi ser det som for enkelt bare å peke på behovet for mer ressurser og økt bemanning i seg selv.

Kommisjonen beviser sjølv at det meste av informasjonen var tilgjengeleg, men at dårleg koordinering og mangel på informasjonsflyt øydelagde:

For kommisjonen er det et stort tankekors at politiet på den ene siden hevder at de ikke har tilgang til data eller informasjon til å kunne forstå eller måle virksomheten. Samtidig er all den informasjon vi har benyttet i dette kapittelet om hendelser, med både tids- og stedsangivelser, kompetanse og arbeidstid, basert på data kommisjonen har fått fra politiets egne informasjonssystemer.

Manglande heilskapleg IKT-strategi
Det manglar ein overordna IKT-strategi for politiet, og herunder ein heilskapleg IKT-arkitektur som sikrar informasjonsflyten. Dette har Riksrevisjonen peika på i fleire år, men som ofte med åtvaringar frå den kanten blir det oppfatta som å ropa "ulv!".

Den altkommenterande professoren Petter Gottschalk har for ein gongs skuld eit godt poeng når han seier at det ikkje var IT-systema som feila 22. juli, men mangel på brukarkompetanse (Computerwold 17.08.12). Han seier vidare til CW at "Det er typisk at ledelsen i Politiet ønsker at dette er et it-problem. Men det er det ikke. Selv om it-systemene er dårlige og gamle, kommer det veldig tydelig frem i rapporten at det ikke er årsaken..."

Som sitata frå rapporten over viser, har Gottschalk heilt rett her. Han brukar manglande oppdatert adresseliste for utsending av riksalarm som eksempel. Riksalarm vart sendt til alle politimeistrane, men berre eit fåtal tok i mot meldinga, og fleire meir enn eit døgn etter utsending!

Det er nok pengar
Gottschalk avsluttar med at "det er nok penger", og har truleg rett også i det. Kommisjonen viser at Politiet har hatt ein vekst i budsjetta på 80 % sidan 2002, og trass i denne kraftige veksten er ikkje talet på politifagleg personell vorte vesentleg høgre. Pengane har med andre ord gått stort sett til administrasjon og administrative stillingar. Då skulle ein tru at IKT var tilgodesett med ein del av desse midlane, men tydelegvis ikkje. Stort sett alt har gått til lønn.

Det skal leiar Arne Johannessen i Politiforbundet ha mykje av æra (eller skulda?) for. Han har i tillegg frekkheitens nådegåver til å be om endå meir, både til IKT-opprusting og meir personell. Det er ganske utruleg kva han slepp unna med; det er få som torer å utfordra han.

Faren er stor for at politikarane følgjer stortingsrepresentant Laila Gustavsen (Ap) som seier i eit lesarinnlegg i VG 19.08.12 at "Heller ikke jeg har kjempet for penger til IKT til politiet, etter at jeg ble valgt inn på Stortinget". I rettferdas namn må det leggjast til at Gustavsen si dotter kom til skade på Utøya.

Kva med K-en i IKT?
Trass i ein overtydande og konkret rapport saknar eg ein diskusjon om kva som faktisk ligg i begrepet IKT. Me veit jo at det står for Informasjons- og kommunikasjonsteknologi, men verken kommisjonen eller andre ser ut til å ha teke det heilt inn over seg.

Det er kommunikasjonssvikt som er det gjennomgåande i politiet sin fallitt 22. juli. Når kommisjonen etterlyser ein heilskapleg IKT-strategi, reknar eg med at kommunikasjon i full breidde må inngå. Men så ser eg at t.d. nødnett blir behandla som ei eiga sak, uavhengig av IKT. Det same gjeld annan kommunikasjon. Og IKT-strategien i PST (Politiets Sikkerheitsteneste) blir også ei eiga sak, sjå tilrådingspunkt 26.

Eg meiner dette blir feil, og at ein her er i ferd med å komma skeivt ut alt frå starten av. Eg trur det er veldig viktig at kommunikasjonen i all sin breidde må innlemmast i den totale IKT-strategien; frå nødnett til mobilkommunikasjon. Det er ikkje for ingen ting me har slagordet "Alt over IP, IP over alt", og det må dei styrande ta konsekvensen av.

22. juli og innsyn

Themis - gudinne for lov og orden
Foto: ChvhLR10, Wikipedia.org

I går kom dommen som redda mykje av rettsaka etter 22. juli-katastrofen. Tingrettsdommar Wenche Arntzen viste seg oppgåva vaksen og innfridde der andre i maktapparatet har feila. Alt frå starten av markerte Oslo tingrett seg som det uavhengige organet dei skal vera. Trass i motstand frå makta ba dei om ein ny sakkunnig-rapport etter at den første hadde konkludert med at Breivik var utilrekneleg. Dommen er ein seier for fornuften.

Dei viktige lekkasjane
Men dommen kunne fort vorte ein annan hadde ikkje den første rapporten vorte lekka og publisert i VG. Då kunne folk sjølve vurdera observasjonane av Breivik og konklusjonane til dei to første psykiatrane. Og dei fleste såg fort at her var det mykje som umuleg kunne stemma. Med hjelp frå bistandsadvokatane vart det ein mediestorm mot rapporten og det var nok viktig for å få ei ny vurdering.

Det er i høgste grad grunn til ettertanke at denne dommen i stor grad  er eit resultat av ein lekkasje som ikkje skulle skje. Rapporten skulle ikkje lesast av andre enn dei innvidde.

Innsyn og openheit
Er det noko me må ta med av lærdom etter 22. juli, er det at innsyn og openheit er livsviktig for eit godt fungerande samfunn. Men dei som styrer er ikkje alltid interesserte i full openheit, og særleg media har difor eit stort ansvar i å trengja gjennom uheldig hemmeleghald. Pressa har fått ein god del kritikk etter 22. juli, og mange har spurt kvifor dei ikkje klart å avdekka meir når me såg kva 22. juli-kommisjonen la på bordet i sin rapport. Anders Waage Nilsen er ein av dei som har sett eit kritisk søkjelys på media; i blogginnlegget sitt, som også vart gjenngitt i Bergens Tidende, skriv han at "Pressen må gå ... i seg selv". Men for balansen sin skuld må me også ta med at media gjorde jobben i psykiatri-delen av saka.

Kvinner som stod fram
Der ei rekkje leiarar i staten har svikta, har særleg to kvinner stått fram: Kommisjonsleiar Alexandra Bech Gjørv og Tingrettsdommar Wenche Elisabeth Arntzen. Dei har sjølvsagt ikkje vore åleine om arbeidet, men hatt med seg dyktige medarbeidarar. Likevel er det dei som har leia arbeidet på kvar sin kant. Det har dei gjort på ein framifrå måte og på mange måtar gjenvunne tilliten til styresmaktene, ein tillit som var i ferd med å  smuldra bort.

Det er fleire likskapar i arbeidet til dei to: 22. juli-kommisjonen slo politiet på deira eiga heimebana og viste korleis god etterforsking skal drivast. Tingretten sette psykiatrien på plass, på deira eiga heimebane. Når ein les korleis dommen punkterer den første psykiatri-rapporten, er det uråd å ikkje tenkja tilbake på dei ansvarlege (påtalemakta særleg) som la ut om kor grundig og omfattande rapporten var. Som eg sjølv skreiv i eit anna blogginnlegg, inspirert av Johnny English: "Den er omfattande, den er grundig - - - den er heilt på jordet!".

For aktoratet og påtalemakta må det vera litt spesielt å sjå korleis dommarane har dissekert den første psykiatrirapporten medan dei sjølve har gått god for den. Dei kunne, og burde, gjort ein like grundig gjennomgang av rapporten som dommarane, men dei var truleg for hemma av den første tilnærminga si til rapporten der dei godtok den utan motførestillingar. Forsvarar Geir Lippestad var i grunnen den som best karakteriserte bristen i den første psykiatrirapporten med det retoriske spørsmålet til Husby og Sørheim i retten: "Det har ikke slått dere at dette kan være en terrorhandling?".

Såg ikkje verkelegheita for berre diagnosar
Dei to første sakkunnige såg ikkje verkelegheita for berre diagnosar. Dei vurderte Breivik heilt lausrive frå omgivnadane, såg berre på det som var inne i hovudet hans og kom ut av munnen. Det er positivisme i beste stil! Som psykiater Finn Skårderud framheva i NRK: Psykiatri handlar ikkje berre om det som er inne i hovudet, det handlar også om relasjonar og omgivnaden.

Trass all sin gru har 22. juli-hendinga også vore med å avsløra store svakheiter i samfunnet vårt. Desse har komme fram både ved lekkasjar og ved eit svært grundig kommisjonsarbeid. I begge tilfelle blir det vist at lukka kulturar skaper usunne forhold. Trollet sprekk i sollys..

Avkledd!

Politiet på veg til Utøya 22. juli i fjor
(Foto: Steinar Frøyshov)

Bilete av politiet i ein synkeferdig gummibåt har vorte sjølve symbolet på alt som gjekk galt for politiet 22. juli i fjor. Politiet sjølve har meint at det er eit misvisande bilete og deira eiga evaluering konkluderte med at lite kunne vore gjort annleis. Rapporten frå 22. juli-kommisjonen knuser dette sjølvbiletet og avkler politiet fullstendig.

Den første som måtte gå
Eit av resultata så langt er at politidirektøren har måtta gå av. Men heller ikkje dette klarte myndigheitene å ordna på skikkeleg vis. Justisminister Grete Faremo tok ein "Pontius Pilatus" og sørgde for å gjera seg sjølv inhabil i saka, i staden for å "manna" seg opp og seia klart frå til Øystein Mæland at han dessverre ikkje kunne halda fram. Det kan synast urettferdig å ofra Mæland, som berre hadde vore i jobben i 14 dagar før katastrofen kom. Men det er det politidirektøren har gjort etter 22. juli i fjor, og det han ikkje har gjort, som har felt han.

22. juli-kommisjonen
Statsminister Jens Stoltenberg handterte katastrofen i fjor som ein statsmann. Han oppnemnde kommisjonen som skulle granska hendinga og sa at kommisjonen skulle ""få fakta på bordet, usminket og ærlig". Det har kommisjonen gjort, og det på ein så tydeleg og usminka måte at Stoltenberg sjølv må vera rysta. For mykje av kritikken i rapporten har adresse til han som øvste sjef for beredskapen i landet. Det er ganske enkelt strykkarakter til politiet sin beredskap og måten å handtera 22. juli-katastrofen på, og også strykkarakter til arbeidet for sikring av Regjeringskvartalet.

Djevelen i detaljane
Kommisjonen har drive gransking på ein måte som politiet berre kan drøyma om. På punkt etter punkt slår dei hol på politiet sine eigne forklaringar og evalueringar, og det er i detaljane den brutale sanninga kjem fram. Som i denne drepande fotnoten:

"Kommisjonens tidspunkt for utrykningen er forskjellig fra det politiet har lagt til grunn i sine evalueringer. Vi har benyttet politiets egne GPS-data som fastslår tidspunktet med stor nøyaktighet."

Nesten frå start til slutt er det feil hjå politiet. Som kommisjonen lakonisk kommenterer på slutten av kapitlet om Utøya-hendinga:

"Det er ikke til å undres over at det ble vanskelig å formidle kritisk informasjon når politiet ikke var i stand til å snakke sammen på tvers av politidistriktene."

Frivillige risikerte livet sitt då dei reiste ut i privatbåtar og plukka opp overlevande, medan "Tjenestemennene søkte tilflukt ved en container på brygga og konkluderte med at de ikke fikk gjort noe."

Eigenevaluering og ekstern evaluering

Rapporten frå politiet si interne gransking, Sønderland-rapporte, står i grell kontrast til rapporten som vart presentert av Alexandra Bech Gjørv måndag 13.08.12:

"Utvalget vurderer det slik at polititjenestepersonene i aksjon ved Utøya hadde en klar

oppfatning av situasjonens alvor og planla for øyeblikkelig aksjon. Politiet foretok etter

utvalgets vurdering gode taktiske vurderinger ut fra den informasjonen som var tilgjengelig i

sanntid, og tok hensyn til den kritiske tidsfaktoren. Overlessing av båten var beklagelig og

bidro til at overfarten til Utøya ble forsinket."

Ukultur i politiet

Den verste og vanskelegaste kritikken i kommisjonsrapporten er den ukulturen som blir dokumentert i politiet. Det er svikt på leiarnivå, men det er også svikt på bakkenivå. Ei leiing oppteken av å laga planar, men ikkje oppteken av gjennomføringa, og eit fotfolk som er mest opptekne av eigne rettar (les: lønnsvekst) og lite av korleis dei kan gjera ein betre jobb. Det siste må Politiets Fellesforbund med Arne Johannessen i spissen, ta ansvaret for. Dei har vore til dels utidige i krav og markeringar og skapt ein kultur der det først skal forhandlast om pengar før det blir gjort innsats. Toppen vart nådd då Johannessen kravde overtidsbetaling for politifolk som vart kalla inn etter 22. juli-hendinga.

Nye katastrofar - nye avsløringar av dysfunksjonalitet

Det er skremmande at kvar ny katastrofe ser ut til å bli følgt opp av ei evaluering som viser at det er store manglar i etaten som har ansvaret for å hindra desse. Vi har mange eksempel etter kvart:

• NOKAS-ranet (2004)
• Togulykka ved Åsta (2000)
• Brannen om bord på Scandinavian Star (1990)
• Rasulykka i Vassdalen (1986)
• Plattforma Alexander Kielland (1980)

Felles for alle desse er at det vart avdekka store manglar hjå dei ansvarlege. 

15-85

NHO-president og konserndirektør Kristin Skogen Lund har 15-85 som ei rettesnor for prosjekt: 15 % strategi og planlegging og 85 % gjennomføring. Sjølv om 22. juli-kommisjonen ikkje brukar desse tala, er det lett å kjenna att same haldninga. Det er gjennomføringa det skortar på, ikkje planar.

Kva no?

Oppryddinga har alt starta, men det er ingen enkel jobb som ventar. Det er eit stort spørsmål om Politidirektoratet overlever. I dei 10 åra direktoratet har eksistert, er det ikkje noko som tyder på at den organisatoriske endringa har vore til det betre. Med detaljstyring frå Justisdepartementet er det like greitt å gå tilbake til ei politiavdeling slik situasjonen var før.

Tidlegare politidirektør Ingelin Killengren har site musestille i veka som har gått. Og det har ho gjort av god grunn. Ikkje berre var ho ansvarleg for oppbygginga av Politidirektoratet, men har også vore departementsråd i FAD sidan februar 2011. Eit departement som har vorte hardt kritisert for den delen av katastrofen som ramma Regjeringskvartalet. Killengren må nok svara for seg etter at bølgjene frå Mæland har lagt seg.

Den absolutt vanskelegaste delen av oppryddinga er ukulturen i etaten. Den kan ikkje endrast over natta. Det er eit arbeid som må ha ein lang horisont. Når det no blir ny leiing av politiet ville det kanskje ikkje vore så dumt med ei ny leiing i Politiets Fellesforbund også, slik at leiinga og dei tilsette saman kan starta arbeidet med å innføra ein ny kultur. Den kulturen kan godt ha mottoet/visjonen "idealet attom yrket" (det var mottoet til oldefaren min..).

Endeleg sommar!

Kajakktur på Barsnesfjorden med Barsnes i bakgrunnen.

Det er aldri for seint for ein god sommar, og endeleg kom den. I tillegg til kajakk-tur vart det også årets første bad i Sognefjorden!