Kva er problemet med forskinga?

The Economist tek i forrige nummer (19. oktober) opp grunnleggjande kvalitetproblem i forskinga under temeaet "How Science Goes Wrong". Det er ein tsunami av publikasjonar og altfor lite og dårleg evaluering av alle artiklane. Jaget etter publisering for merittering og poeng, og jaget etter nye sensasjonelle funn, overskyggar den kanskje viktigaste kontrollmekanismen i vitskapen: påvising av feil gjennom falsifisering av hypotesar. Les meir på Vestforsk-bloggen.

Ian Buruma: Inventing Japan

I 1853 siglde kommandør Perry inn Edo-bukta med fire, svarte og tungt væpna skip. Amerikanarane tvinga Japan til å opna opp for handel. Det var kanonbåt-diplomati av beste sort. Japan vart tvinga til å opna for eksklusiv handel med USA. Då hadde Japan vore eit lukka land i over 200 år. Dei var redde for påverknaden frå det kristne Vesten.

Ian Buruma er ein nederlandsk forfattar og akademikar som har spesialisert seg på asiatisk kultur, særleg Kina og Japan i det 20. århundre (1900-talet). Men sjølv om han er akademikar, skriv han på ingen måte omstendeleg og tungt. Som moderne historikarar (som t.d. Anthony Beavor Simon Singh) fargelegg han med rikeleg bruk av adjektiv. Det gjer teksten meir spennande, og me får tru at han har belegg for påstandane.

Boka "Inventing Japan - From Empire to Economic Miracle 1853 - 1964" opnar med OL i Tokyo i 1964 då Japan igjen har vorte ein del av verda. OL i Tokyo var viktig for Japan for å visa at dei hadde reist seg etter siste verdskrigs grusomme hendingar og den vanskelege etterkrigstida.

Nokre sentrale begrep er viktige for å forstå boka og japansk historie i denne perioden:

Shogun: Betyr direkte oversett "general", men blir brukt om tida med militært styre (krigsherrar og krigarar; samuraiar) fram til 1867. Tida blir også kalla Edo etter byen der dei militære herskarane styrte. Etter 1867, med danninga av det moderne Japan, vart hovudstaden flytta til Tokyo.

Samurai: Krigarkasten. Dei var dei einaste som hadde lov til å bera våpen og til å begå rituelt sjølvmord - harakiri (som er å spretta opp buken på seg sjølv!).

Meiji: Opprøret som gjorde slutt på Shogun-styret og etablerte det moderne Japan. Keisaren vart sett inn og overtok det gamle Shogun-palasset.

Kokutai: Ein slags mytisk idé om eit Japan som ein autoritær familie-stat, styrt av keisaren. Det var ei blanding av blanding av religion og politikk og vart nedfelt som Kokutai no Hongi ("Fundamentals of the National Polity") av Utdanningsdepartementet rett før krigen (1937). Det skulle visa seg å vera ein livsfarleg doktrine, men viktig for å forså Japans handlingar både før, under og etter krigen.

Zaibatsu: Forretningskonglomerata som oppstod tidleg i Meiji-perioden då statleg kontrollerte selskap vart selde til private. Eksempel på slike konglomerat er Mitsui og Mitsubishi, som me statleg/byråkratisk hjelp ekspanderte og engasjerte seg i alt frå bankverksemd, gruvedrift, entreprenørverksemd og mykje meir. Effekten var ei slags monopolisering av den japanske økonomien, ikkje ulikt oligarkia som oppstod i Russland etter revolusjonen i 1991. Også denne delen av Japan er viktig for å forstå det intrikate og samanvevde samspelet mellom byråkrati og bedrifter.

Religion og politikk ei farleg blanding!
Det er framfor alt den farlege blandinga av religion/mystikk og politikk som er hovudgrunnen til at det gjekk så galt med Japan. Keisaren vart meir enn eit symbol, han vart ein guddommeleg figur som alle, både soldatar og sivile, skulle ofra liva sine til om nødvendig. Fram mot siste verdskrig og under krigen  førte det til at politikarar og byråkratar mista kontroll over det militæret sidan deira overordna var keisaren. Han var på si side skjult for dei fleste, og ytra seg lite eller ikkje. Det var difor svært uklart kva dekret og ordrar som gjaldt. Generalane valde å tolka på eiga hand, og forsvarte seg med at dei berre stod til ansvar for keisaren.

Japan som prøyssisk kopi
Eit anna dårleg førebilete var Tyskland og den prøyssiske kulturen. I mangel av moderne førebilete såg Japan mot Tyskland. Den japanske militarismen kan likevel ikkje samanliknast med Nazi-Tyskland. Japan hadde ikkje noko nasjonalsosialistisk parti, og hadde heller ikkje den uttalte etniske reinsinga som nazistane. Det betyr likevel ikkje at ikkje japanarane til tider var like grusommen som nazistane, det var berre at det ikkje skjedde under ein nasjonal ideologi. Massakrane i kineseiske Nanking er mellom dei verste overgrepa under siste verdskrig.

Japanarane for hensynslaust fram både i Mandsjuria (Nord-aust i Kina) og Korea, og dei anstrengde forholda mellom desse landa må sjåast på bakgrunn av dei historiske hendingane. Når Kina og Korea reagerer voldsomt mot at japanske statsministrar vitjar visse heilage shinto-tempel, er det med bakgrunn i kva desse representerer symbolsk, og kva overgrep som er gjorde i desse sitt namn.

Keisaren slapp unna
Etter krigen vart Japan sett under administrasjon av dei allierte, men i praksis av USA. General Douglas MacArthur vart sett til å styra Japan, som Supreme Commander for the Allied Powers (SCAP). MacDouglas vart på sett og vis keisar nr. to. Mange reagerte på at keisar Hirohito ikkje vart stilt for retten, men slapp unna. Han burde vore tiltalt for folkemord etter mange sitt syn, på same måte som generalane under han. Men amerikanarane trudde dei hadde bruk for han som symbol og samlande figur, noko som truleg var feil.

"Japan er som ein 12-åring"
MacArthur vart teken i mot som helt, og då han vart avsett i 1951, etter å ha prøvt å utvida Korea-krigen til Kina (han var villig til å bruka atombombe!). Han hadde ansvaret for å å innføra demokrati i Japan, men amerikanarane sine demokrati-eksportar har stort sett vore mislykka. Det skuldast ikkje minst at dei ikkje forstår, eller vil forstå, andre lands kulturar. MacArthur var nok oppriktig oppteken av å gjera det beste for Japan, og han kjempa hardt for å halda Japan de-militarisert, ofte i strid med ønskje frå Washington. Samtidig avslørte han også manglande kjennskap til Japan og japansk kultur. Hans berømte/berykta kommentar om Japan "som var som ein 12-åring" vitnar om dette. Med det meinte han at japanarar flest var som barn og måtte haldast strengt i øyrene av foreldra (= USA).

Kvar vart det av angrepet på Pearl Harbour?
Buruma skriv godt og han klarer å fortelja vel 100 års historie på 147 sider! Det står i sterk kontrast til dei fleste andre historieforfattarar, der sidetal ikkje ser ut til å vera noka avgrensing. Det er likevel nokre sider ved historieforteljinga som er merkeleg. Først og fremst gjeld det angrepet på Pearl Harbour i desember 1941. Buruma skriv mykje om bakgrunnen og det som leia fram til angrepet, men sjølve angrepet og reaksjonane frå USA er fråverande. Det er som om nokre sider er rivne ut av boka - merkeleg!

Ei anna side ved boka er at den japanske kulturen, særleg den føydale, krigsorienterte samurai-kulturen, ikkje er særleg vektlagt i forklaringane på kvifor det gjekk så gale med Japan fram mot, og under, siste verdskrig. Eg tykkjer han undervurderer dei sterke kreftene denne kulturen har fostra.

Elles er dette ei bok eg vil tilrå å lesa. Den er lettlesen, kort, og informativ.

Ny regjering, ny IT-politikk

Den nye regjeringa på Slottsplassen 16.10.2013
Foto: Erlend Aas/NTB scanpix/SMK (CC-BY-ND 2.0)

Den nye regjeringa har alt "teke grep", som det så fint heiter, og sett ein strek over det plaga Fornyings- og adm.dep. (FAD). Eg trur ei samling av IT-politikken i eit utvida Kommunaldepartement er bra. Men viktigare enn endringar i organisasjonskart er dei personane som skal styra ulike fagområde. Og her ser det spesielt lovande ut: Med Paul Chaffey som statssekretær får me ein person som er genuint oppteken av IKT og som forstår den enorme betydningen teknologien har for samfunnet. Dette blir spennande!

Offentleg sektor = stat + kommune
Eg tolkar samlinga av IKT-politikken i eit nytt Kommunal- og moderniseringsdepartement som eit uttrykk for at offentleg IKT-politikk må omfatta både statleg og kommunal sektor om ein skal lykkast.
I regjeringsplattforma står det følgjande:

Samarbeidet og samordningen mellom staten og kommunene skal også styrkes. Regjeringen vil bidra til en bedre samordning av ulike IKT-systemer i offentlig sektor.

Den største kritikken mot den raudgrøne regjeringa er at den ikkje makta eller viste vilje til å tenkja ut over sektorgrensene på dette området. Tvert om vart det den siste tida skjerpa inn at staten skulle halda seg til sitt og kommunesektoren til sitt ("east is east and west is west..."). Eg meiner det botnar i ein grunnleggjande mangel på forståing av korleis dette ser ut frå innbyggjarane, brukarane, sin ståstad. "Brukarorientering" har vore eit fyndord lenge, men til lenger opp i makthierarkiet ein har komme, til mindre har ein skjønt kva det faktisk inneber.

Statleg IKT-troll med mange hovud
Eit vedvarande problem med den offentlege IKT-politikken har vore forankringa i eit svakt departement. FAD har ikkje på nokon måte kunna ta den styrande rolla som har vore etterlyst og har ikkje hatt mykje å stilla opp mot sektorvise tungvektarar som Skatt og NAV. Resultatet har vorte eit offentleg IKT-troll med for mange hovud. Om hovuda no skal kappast av, eller heller tvingast til å synkronisera tanke og tale, gjenstår å sjå.

Lite om IKT i regjeringsplattforma
Til slutt må det seiast at regjeringsplattforma er ganske tynn når det gjeld omtale av IKT. Men igjen er det viljen til fornying, og ikkje minst dei utvalde personane, som vil avgjera.

Dette lovar godt for nødvendige endringar i offentleg IKT-politikk, og eg ønskjer Paul Chaffey (og Jan Tore Sanner) lykke til i det viktige arbeidet!

Eple som spätlese

'Discovery' som har fått hengja
ekstra lenge

I Tyskland er Spätlese og Auslese kjende kvalitetskriterium for druer som ettermodnar på trea. Også i fruktdyrkinga har me tilsvarande modningsprosessar, men utan at det blir kjent for forbrukarane. Skal du få (over-)modna eple direkte frå trea må du ha epletre sjølv, eller kjenna nokon som har det.

Det er synd ikkje fleire får smaka slik frukt. Eple som heng att lenge etter vanleg haustetid får ein heilt spesiell smak. Den kan ikkje samanliknast med butikkeple. Ikkje alle sortar er like gode som overmodna, men Discovery er ein av dei som blir best når det får hengja ekstra lenge.

Alle fruktdyrkarar veit at den beste frukta er dei epla som av ein eller annan grunn ikkje har vorte plukka, gjerne dei toppane. Å gå i frukthagen nokre veker etter hausting og setja tennene i eit av desse epla er ei smaksoppleving! Det ville vore fint om dette kunne kommersialiserast på ein eller annan måte.

Andreas Viestad er Bondevenn!

Årets 'Summerred', klar til hausting

I november 2011 føreslo eg for Norges Bondelag at Andreas Viestad burde frå Bondevett-prisen. I juni i år vart han utnemnt som Bondevenn. Det tok altså berre eitt og eit halvt år - jaja, betre seint enn  aldri!

For meg spelar det ingen rolle kva prisen heiter, men at det glimrande arbeidet Andreas Viestad gjer for mat, og indirekte norsk landbruk, blir verdsett av landbruket. Eg tykkjer Bondelaget kunne gjort mykje meir ut av dette. Eit søk på Bondelaget sine nettsider etter 'Andreas Viestad' gir null treff - det er for dårleg.

Det er folk som Andreas Viestad bøndene må alliera seg med for å ha ein sjanse framover. At ikkje fleire ser det, er ganske ille. Oppmodinga må igjen gå til Bondelaget, der eg er medlem!, om å gjera meir ut av dette, og til dømes gi Andreas Viestad Bondevett-prisen som han fortener. Dette er for puslete!

Ølbrygging for dummies

Gustav Foseid, tidlegare norgesmeister i heimebrygging, har gitt ut "Håndbok i ølbrygging" på Kagge forlag. Det spesielle med utgivinga er bruken av dugnadsfinansiering, evt. "folkefinansiering", i form av ei forskotsbetaling frå dei som har vore interesserte i å kjøpa boka. Det er kanskje ikkje dugnadsfinansiering (crowd funding) slik det blir definert, men liknar i alle fall. På Ølportalen kan du lesa ein kort omtale av boka og også eit par av kapitla for å sjå om den verkar interessant nok til å kjøpa.

"Ølbrygging for dummies"
"Håndbok i ølbrygging" kunne like godt ha vore kalla "Ølbrygging for dummies", og det er positivt meint. Boka er veldig enkel både temamessig og i stil. Den gir ein oversikt over det viktigaste for den som ønskjer å bryggja øl sjølv. Foseid har heller ikkje noko religiøst forhold til type utstyr og kva som er "lov" med omsyn til eksperimentering med ingrediensar.

Praktisk bok
Det er først og fremst ei praktisk bok for den som vil bryggja sitt eige øl etter nyare metodar, dvs. etter den nye mikrobryggeri-tradisjonen. Klassisk heimebrygg blir også omtalt, men det blir eit anna handtverk som er vanskeleg å omtala i ei slik bok. Vil du læra tradisjonell heimebrygging, må du bli med i eit bryggjelaug som bryggjar på den måten.

Boka er heller ikkje meint for dei som ønskjer å lesa om øl generelt, og ulike typar øl. Her er boka veldig kortfatta. Det finst mange andre bøker som er skriven med det føremålet, sjå heller etter slike.

Oppskrifter
Foseid har teke med ein god del oppskrifter som han sjølv har prøvd ut og delvis miksa seg fram til på eiga hand. Det er oppskrifter innan hovudkatergoriane
- Pils (som er vanskelegare å få til for ein heimebryggjar enn ein skulle tru, pga. lågare temperatur under gjæring)
- India Pale Ale (IPA)
- Britisk bitter
- Juleøl (både tradisjonelt norsk undergjæra juleøl og juleøl av ale-type [overgjæra])
- Kveiteøl (tysk weiβbier)
- Porter og stout
- (Belgisk) klosterøl

Enkelte småting
Sjølv om Foseid gjer ein god jobb med å skriva enkelt og innføringsvennleg, er det enkelte stader implisitte kunnskapar som burde vore forklart betre. Når Foseid skriv om ulike metodar å måla sukkerinnhald i vørteren som grunnlag for å rekna ut alkoholstyrke, skriv han t.d. ikkje at oechslevekt og refraktometer har ulike skalaer og korleis desse relaterer seg til kvarandre. Ei oechslevekt måler vekta av sukker i ei sukkerhaldig væske medan eit refraktometer måler sukkerinnhaldet gjennom lysbryting. Dei to målemetodane er ulike, og det burde vore forklart betre.

Dette er likevel små innvendingar mot ei bok som er veldig praktisk og god som innføring i kunsten å bryggja eige øl.

Tesla på topp!

Tesla Model S (Foto: Tesla)

Salsstatistikken for nye bilar viser at Tesla Model S er den mest selde bilen i Norge i september. Det er ganske spesielt. Det er selt 616 eksemplar av bilen og det er 55 fleire enn VW Golf på andre plass (561). Tipset mitt er at Tesla vil halda førsteplassen ei god stund, med mindre det kjem fram nytt om Tesla som vinterbil (ganske redusert rekkevidde).

No kan det også visa seg at alle førehandsbestillingane av bilen har slått spesielt kraftig ut på denne månaden, det vil utviklinga resten av året visa.

Er el-bilen svaret på trafikkproblema?
Men er el-bilen svaret på trafikkutfordringane her i landet? Det er heller tvilsamt. Erling Dokk Holm hadde ein god artikkel i DN laurdag 28. sept. med tittelen "Elektriske digresjoner". Hovudpoenget hans var at el-bilen ikkje løyser dei største trafikkproblema i byane: Kø! Ein el-bil tek like mykje plass som ein vanleg bil, og når el-bilane inntil vidare også får køyra i kollektivfeltet, blir problema større samla sett. Det går nok ikkje lenge før retten til å køyra i kollektivfelta forsvinn. Dokk Holm meiner derimot at el-sykkelen er svaret på trafikkproblema i byane, og eg er einig med han. El-sykkel og el-scooter pluss kollektivtrafikk er den fornuftige løysinga i byane. I distrikta er ikkje forureinsing eit stort problem så her er diesel og hybridløysingar betre enn reine el-bilar enn så lenge.

Stimuleringstiltaka vil forsvinna
Det same vil nok dei andre kraftige stimuleringstiltaka som gratis bompassering og gratis parkering. Og så vil jo ironien bli komplett viss det er den nye Høgre/Frp-regjeringa som må fjerna avgiftsfritaket på el-bilar - LOL!

Inntil vidare er det berre å gi el-gass: Viss eg var på jakt etter ny bil, ville eg sett nøye på Tesla Model S - den er eit røvarkjøp for tida.