Gartnernæringen i Norge

Litt tilfeldig sit eg med praktboka "Gartnernæringen i Norge", ein bibel av ei bok på over 1100 sider med oversikt over hagebruket i Norge opå 1930-talet. Arbeidet med boka vart starta i 1931 og boka kom ut i 1935. Som det står i forordet:

I 1931 forela gartner B. W. Areklett for skolebestyrer Oddvar Lund og redaktør Strømme en plan for et verk om det Norske gartneri og salgshagebruk.Efter disses anmodning foreslo hr. Areklett for Norsk Gartnerforenings styre at dette, eventuelt sammen med Selskapet Havedyrkningens Venner, skulde stå som utgivere av verket "Garnernæringen i Norge", og at utgiverne skulde opnevne en redaksjonskomité for bokens faglige avdeling.

... 

Det var å håpe at boken vil fylle sin opgave - å være en god, faglig veileder for de mange grener innen faget - å gi et billede av den samlede nærings nuværende utviklingstrin, og endelig i ord og billeder å illustrere en flerhet av bedriftene på gartneriets og salgshagebrukets område. 

Inndeling
Boka er delt inn i to hovuddelar; Gartneriets og salgshagebrukets utvikling og Norske gartnerier og hagebruk i tekst og billeder.
Den første delen har igjen desse underkapitla:

1. Historie
2. Gartneriet og salgshagebruket i vår tid
3. Gartneriets og sagshagebrukets omsetning m.v.
4. Hagekunst
5. Organisasjoner m.v.
6. Forsøk, tekniske hjelpemidler

Kunnskapsgrunnlaget for snart 100 år sidan

Det er interessant å sjå kva faglege råd som vart formidla for snart 100 år sidan innan fruktdyrking. På den tida var det store, kroneforma frukttre som var hovudregelen, med grasmark til slått og eventuelt beiting under. Det er tydeleg at nye idear om meir tettplanting, det som blir kalla dvergtre i boka, er på veg inn i alle fall i andre land, men at det blir møtt med ein viss skepsis her til lands:

Man har hittil næsten ansett det for selvsagt at en større fruktplantning brde bestå av trær på frøstamme eller krontrær som man kaller det; og at rrærne helst burde ha så høie stammer at man uhindret av grenene kunde arbeide like inn på stammen med hest og redskap. Nu vet man at temperaturen på de fleste steder er minimumsfaktoren og at det er overmåte vikti å untytte varmeforholdene på beste måte. Men det skjer vel meppe ved at man lar trærne ha en lang grenløs stamme, så de fruktbærene deler av treet er høit oppe i luften. Jo nærmere jorden man kan ha grenene, desto bedre utnyttes varmen ved utstråling. Det har lite med varmeforholdene å gjøre at man almindelig får den peneste og beste frukt oppe i toppen på trærne og den mindre bra på de laveste sidegrener. Det beror mere på næringstilførselen, særlig gjørslingen.

 Denne kunnskapen er knapt gangbar i dag. I grunnen litt merkeleg at dei ikkje var meir opptekne av lysforholda, som jo er det som i størst grad verkar inn på fruktkvaliteten, og som er ein av dei største gevinstane ved dagens dyrkingsmåtar med tettplanting og låge tre. Delen om frukttre er skriven av forsøksleiar Per Stedje ved forskingsstasjonen på Njøs, Leikanger. Han var ein stor kapasitet innan fruktdyrkinga i første halvdel av 1900-talet.

Interessant nok vart han også ein mentor og nesten far for Olav H. Hauge som arbeidde ved Njøs i tre år (eigentleg tre vekstsesongar), frå 1931 til 1933. Per Stedje tek seg av den unge diktaren og forstår at den unge mannen med det sarte sinnet må takast godt vare på. Olav H. Hauge får også eit nært forhold til dei to tvillingdøtrene til Per Stedje; Turid og Kjellaug. Særleg nært er forholdet til Turid, som han nok er forelska i. Men tvillingane er berre 13 år, og Olav 22-23, så aldersskilnaden er stor.

Oversikten over norske gartneri og hagebruk er imponerande. Her er det omtale og bilete av alle gartneri og hagebrukseigedommar (av ein viss størrelse) i landet. Det er ei fylkevis inndeling der fylkesgartnaren i kvart fylke står for innhaldet. I tillegg til den fylkesvise omtalen av eigedommar, er Norges Landbrukshøiskole (Aas), Statens Småbrukslærerskole (Asker), Statens Gartnerskole (Oslo), Statens Hagebruksskole (Dømmesmoen og Statens Hagebruksskole (Vea) omtalte spesielt.

Hagebruket i Sogn
Hagebruket i Sogn er omtalt av hagebrukskandidat Tormod Valset. Det er ein omtale av bortimot 200 gardar med frukttre, seks planteskular og to konservesfabrikkar (Halvard Drægni A/S og Lerum Saftfabrikk A/S).

Valset skriv dette om grunnlaget for fruktdyrking i Sogn

Kva er det då som har ført til den store fruktdyrkinga i Sogn? Drivande verlag, grunnvilkåret for å dyrka fine fruktsortar, er det innetter fjorden, visseleg med det beste me har i landet. Det er høg varmesum og etter måten høveleg med væte i sumartida.

Stedje Frukthage (Stedjehagen)
Frukthagen på Stedje var i si tid den største i Skandinavia. Her er det som står om hagen i boka:

Stedje har vært en gammel adelsgård og omtales i historien som sådan fra det 14. århundre, således nevnes Jon av Stedje 1308. Frukthagen på gården skriver sig fra 1850 og er plantet av godseier Formann. Den er senere tilplantet og fornyet. Stedjehagen var ein tid den største hage i Skandinavien og der var efter sigende 6 666 frukttrær. Mange gamle trær er nu nedhugget og nye plantet isteden. Hovedsorter er av epler: Gravenstein. Forøvrig forefinnes så å si alle viktigste eple-, pære- og plommesorter.

Frukthage på Kvåle
Tekstane til dei ulike bruka ser ut til å vera skrivne av ulike personar; sjå t.d. denne omtalen samanlikna med Stedje Frukthage:

Sogndal ligg verna mot storm frå aust og vest, og frå nord og sud - av fjell og låge åsar. Og heile nedre bygdi er velskapa for hagebruk. Bladstyrar Jens Kvåle sitt gardsbruk ligg ein kilometer uppe frå sjøen og hallar jamnt mot middagssoli, so der er sumarvarme nok til mogning for den finaste frukt.

Denne frukthagen er og ein av dei beste i bygdi. Dei 5-600 frukttre er i god trivnad, då hagen er i bra hevd, og sprøyting i lang tid hev halde avåtet nokorlunde i taumar. Dei frukslag som råder grunnen, er av eple Gravenstein, noko Kalvil og litt av eit par andre epleslag. Av pæror Keisarinne og Greiv Moltke. Plome: Reine Claude-sortar. 

Ølnes
For eigen del er det interessant å sjå at garden far min vaks opp på på Ølnes, er omtalt. Det er Anna Ølnes (bestemor mi) som er eigar. Omtalen lyder elles slik:

150 tre. Gravenstein, Fuhr, Keisarinne, Grev Moltke. Frukta vert selt standardpakka både en gros og beinveges. Eigaren er fødd på garden den 27. februar 1884.

 Også garden der bestemor mi på morssida, ho kom frå Fimreite, er omtalt:

Hagen er planta år 1918 og framover so han no tel på lag 250 tre. Eigaren [Jens P. J. Fimreite] er fødd på garden Fimreite den 23. mars 1907 og overtok farsgarden 1933. Keisarinne, Gråpære, Clara Friis, Grev Moltke, Amanlis. Fuhr, Transparente Blanche, Reine Claude gul og Althans. Standardpakking. Sal en gros og beinveges.

Barsnes
Merkeleg nok er det ingen omtale av frukthagar på Barsnes, der eg sjølv bur og driv. Det var frukttre også på garden vår, og nabogardar, men det har truleg vore for små hagar til å komma med i oversikten. No gir ikkje boka noko forklaring på utveljing av gardsbruk så det blir rein spekulasjon. Kanskje har dei berre gløymt Barsnes?

Det viser seg at resten av sør-aust-sida av Sogndalsfjorden heller ikkje er med, med unnatak av Fimreite. Verken Loftesnes eller Kaupanger er nemnde. Eg har vanskeleg for å tru at det ikkje var frukthagar i området Barsnes - Kaupanger.

Det passar å avslutta med eit dikt av Olav H. Hauge, fruktdyrkaren og diktaren frå Ulvik:

Eg hogg ned den store apalen utafor glaset.

Han skygde for utsyni, det var eitt, det

vart skumt i stova um summaren, dessutan

vilde ikkje Gartnarhallen ha

Flaskeeple lenger.

Skjermgrensesnitt: Frå gale til verre!

Typisk virrvarr av fjernkontrollar, kablar og overgangar på
mangt eit møterom

For fem år sidan skreiv eg eit blogginnlegg om at "VGA must die". VGA-grensesnittet var alt då ei stor hemsko, men likevel den einaste standarden ein kunne stola på for tilkopling av ulikt utstyr. Fem år seinare lever VGA framleis, om enn meir marginalt. Men situasjonen er ikkje vorten betre, heller verre. Me må i dag forhalda oss til både HDMI, DisplayPort (DP), Thunderbolt og VGA.

Stor, mindre, minst
Som om ikkje det var nok, kjem dei ulike grensesnitt-standardane i ulike størrelsar. HDMI finst i normal (type A), mini (type C) og micro (type D). DisplayPort finst også i dei same tre størrelsane normal, mini og micro. Thunderbolt er fysisk lik DP og også bakover-kompatibel.

HDMI standard, men..
I TV-verda har innføring av flatskjerm også ført til at HDMI har vorte standard tilkoplings-grensesnitt. Det har også påverka IT-industrien sidan datautstyr i større grad må koplast til store skjermar. HDMI har difor etter kvart også vorte ein slags standard på berbare pc-ar også. På nettbrett er det varierande grensesnitt; Apples iPad brukar sjølvsagt sitt eige proprietære grensesnitt medan Android-brett ofte brukar (mini-/micro-)HDMI.

Det var DP som eigentleg skulle erstatta VGA, men av dei store produsentane er det berre Apple og Lenovo som har satsa stort på den. Fordelen er at den er royalty-fri, i motsetnad til HDMI som kostar ein god del å bruka.

Men det hjelper ikkje mykje om HDMI er de facto standard når den kjem i tre fysisk ulike variantar! I framtida trur eg ein må samla seg om ein fysisk standard, og det må vera ein standard som er tilpassa mobile einingar.

For mange land!

For mange kommunar - og for mange land!

[På trykk som lesarinnlegg i Klassekampen, 24.04.14]

Vi har i dag 196 land i verda og heile 110 har mindre enn 10 mill. innbyggjarar. Alle 196 er generalistland, dvs. dei har ansvaret for dei same oppgåvene og skal ivareta funksjonane som tenesteleverandørar, samfunnsutviklar, myndigheitsutøving og demokratisk arena.

Landa er svært ulike med omsyn til folketal, folketalsutvikling, avstandar og sentralitet og vil slik sett ha ulike føresetnader for å fylla desse funksjonane. Internasjonalt samarbeid har vore ein strategi for mange land for å gjera dei rusta til å ivareta lovpålagde tenester med tilstrekkeleg kompetanse og kapasitet. 

Internasjonalt samarbeid er ikkje eit fullgodt alternativ til større og meir robuste land. Det fører til ei meir kompleks forvaltning, og svekkjer demokrati, transparens og kontroll ettersom viktige avgjerder blir flytta frå folkevalde organ til internasjonalt samarbeid.

Ut frå ein gjennomgang av oppgåver eit land har ansvaret for, bør størrelsen på eit land vera minst 15 - 20 mill. innbyggjarar for å sikra ei god oppgåveløysing.

Kva med Norge?

Viss vi ser nærmare på Norge og dei nordiske landa, er det klart at Norge med sine 5 mill. innbyggjarar er for lite til å ta hand om dei stadig meir komplekse oppgåvene landet står overfor. Ei samanslåing med Sverige vil gje i underkant av 15 mill. innbyggjarar, noko som er eit minimum for ei kostnadseffektiv drift. Helst bør Danmark også omfattast slik at talet på innbyggjarar blir rundt 20 mill. Om det er slik at Sverige og Danmark er positive til ei slik samanslåing, bør ikkje Norge kunna hindra det ved å seia nei.