Sparebank-historien

Vik sparebank er ein av dei få sparebankane som framleis har den gamle eika i logoen sin.

Det er kanskje litt spesielt å gi seg i kast med eit verk som "Forandring og forankring - Sparebankene i Norge 1822 - 2014" av Lars Thue. Grunnen var ein idé om Sparebank 2.0 knytt til framveksten av digital valuta (Bitcoin ++) og om sparebankane på ein eller annan måte kan gjenskapa seg sjølve i den nye tida. Då måtte eg vita meir om sparebankane sin historie, og då var denne boka sjølvsagt obligatorisk.

Lars Thue vart engasjert av Sparebankforeningen til å skriva denne historia i samband med foreninga sitt 100-årsjubileum i 2014. Medan den første sparebanken vart oppretta i Christiania i 1822, vart Sparebankforeninga altså oppretta i 1914. Men storverket om sparebankane og Sparebankforeninga markerer også på eit vis slutten for foreninga. Etter opprettinga av Finans Norge i 2010 tok denne organisasjonen over mesteparten av oppgåvene for Sp.b.foreninga. Finans Norge er i realiteten ei samanslåing av dei to gamle interesseorganisasjonane Bankforeningen (forretningsbankane) og Sparebankforeningen. Sparebankforeningen eksisterer framleis, men er mest utan innhald.

Illustrasjon på Sparebankforeningen si heimeside.
Det kan tolkast som at halve treet/foreininga er daud..

Kampen mellom sparebankar og forretningsbankar
At Sparebankforeningen og Bankforeningen skulle fusjonera inn i Finans Norge (med Finansnæringens Hovedorganisasjon som eit mellomsteg for Bankforeningen) var nok tungt å svelgja for mange i sparebank-bransjen. Det har gjennom alle år vore eit markant skilje i interesser mellom sparebankane og forretningsbankane. Dei har vore grunnlagde på ulike verdisyn og det har også prega drifta, i alle fall i tidlegare tider. Dei har også vore ulike organisatorisk med sparebankane som stiftingar som ikkje har kunna kjøpast opp, og forretningsbankane som ordinære aksjeselskap.

Fusjonar og oppkjøp
Gjennom 1990-talet og starten på 2000-talet vart det eit sterkt press mot styresmaktene for å godta at sparebankar fekk endra seg til aksjeselskap. Pådrivaren var framfor alt den store sparebanksamanslutninga på Austlandet gjennom først ABC bank (Fellesbanken + Sp.b. Oslo og Akershus) som seinare fusjonerte inn fleire sparebankar i eit stadig utvida området rundt Oslo-fjorden og vart til Sparebanken NOR. Ambisjonane var heilt klart å etablera Sparebanken Norge, med flest muleg av sparebankane i over heile landet. Men den kongstanken stranda.

Grunnfondsbevis
Eit av problema til sparebankane etter kvart som behovet for vekst melde seg, var kapitaltilførsel. Som stiftingar hadde dei ikkje same mulegheit til å henta inn kapital frå eigarane sidan dei ikkje hadde eigarar. Det vart difor utvikla eit eige investeringsinstrument kalla grunnfondsbevis (no: eigenkapitalbevis) spesielt for sparebankar. Desse fungerte nesten som aksjar og var omsettelege på børs, men ga ikkje eigarskap eller innflyting på banken. Dette er ein heilnorsk innovasjon; ingen andre land med sparebankar har hatt eit slikt investeringsinstrument.

Presset for omdanning til aksjeselskap
I staden for å samla sparebankane i ein stor organisasjon, fekk Sparebanken NOR konkurranse frå ei anna gruppe sparebankar i Sparebank 1 Gruppen. Sparebanken NOR fusjonerte så med forsikringsselskapet Gjensidige til Gjensidige NOR Sparebank. Den nye sparebank-giganten sette straks i gang arbeidet for å bli omdanna til aksjeselskap. Sparebankforeninga var sterkt splitta i synet på om sparebankane burde få lov til å omdanna seg til aksjeselskap. Men for å unngå full splitting diskuterte styret i foreninga seg fram til eit "ikkje-standpunkt". Dei gjekk ikkje inn for omdanninga, men gjekk heller ikkje i mot (!).

Med Per Kristian Foss som finansministar og støtte frå AP i Stortinget vedtok Stortinget endringa i finansieringsverksemdslova av 1988 og opna opp for omdanning av sparebankar til aksjeselskap (mot SV og Sp sine stemmer). Mange av Sparebankforeninga sine krav vart imøtekomne, mellom anna at stiftingsmodellen skulle nyttast og at sparebankstiftinga sin eigardel i eit nytt aksjeselskap skulle vera garantisten for at sparebank-idéen og -tradisjonen vart vidareført.

DnB NOR 
Ikkje lenge etter omdanninga av Gjensidige NOR aksjesparebank, vart det fusjon med DnB til DnB NOR. Det skjedde i 2003. Etter kvart vart NOR fjerna og banken sitt namn vart (igjen) DNB. Når DNB kallar seg aksjesparebank med røter tilbake til starten i 1822, er det nesten ein tilsnikelse. Sparebankdelen kjem av fusjonen med Gjensidige NOR, for DnB, og før det DnC, har mest av alt ein forhistorie som forretningsbank.

Bank og IT
Banknæringa har vore ein pådrivar for ny teknologi og sparebankane har i høgste grad vore førande her. I 1965 vart Fellesdata AS oppretta som eit teknologisamarbeid mellom sparebankane. To år tidlegare hadde forretningsbankane oppretta IDA AS; Integrert databehandling AS.

Den viktigaste grunnen til at Norge har vore teknologisk leiande innan bank og finans er likevel det gode samarbeidet mellom bankane; sparebankar som forretningsbankar. Samarbeidet mellom Sparebankforeninga og Bankforeninga var viktig her. I 1972 vart Bankenes Betalingssentral (BBS) oppretta for å levera tenester rundt bankgiro. BBS vart overteke av danske interesser i 2009 og heiter no Nets. Også Fellesdata og IDA vart etter kvart slukte av reine IT-selskap, i hovudsak Evry (tidlegare Ergo Group og endå tidlegare EDB Business Partner).

I 1991 gjekk bankane igjen saman om å oppretta eit felles selskap, denne gangen BankAxept som skulle handtera kort og kortbetalingar (debetkort). Det har vore ein stor suksess, og BankAxept er den desidert rimelegaste betalingsforma i dag når me held kontantar utanom.

Sparebank 2.0
Har så sparebankane sin grunnleggjande idé med forankring i lokalmiljøet ei framtid i dagens globaliserte verd? Det trur eg absolutt, sjølv om det ikkje er så enkelt å sjå kva dei bør gjera for å møta dagens og morgondagens utfordringar. Ein ting er at store finanskonsern burde vorte splitta opp for å unngå "too big to fail"-problemet. Det burde vore gjort etter finanskrisa i 2007/8, men dessverre skjedde det ikkje. Så er spørsmålet kva er for stort, og kva er stort nok? I dagens samfunn der den rådande ideologien er at større = betre omtrent på alle område, er det vanskeleg å sjå kva nisje dei små sparebankane skal satsa på.

Eg har tru på at sparebankane framleis kan halda seg i front teknologisk, men då må dei kanskje i større grad fri seg frå dei store og tunge banksystema og heller satsa på nyare teknologi. Dei kan til dømes starta i det små og tilby tenester kring den framveksande digitale valutaen, som eksempelvis ein tiltrudd part for oppbevaring av private nøklar o.l. Det høyrest kanskje paradoksalt ut at teknologien som nettopp gjer muleg å kutta ut den tiltrudde tredjeparten skal kunna bli ei nisje for desse. Men dersom Bitcoin og andre liknande valuta skal få utbreiing ut over dei spesielt teknologi-interesserte, trur eg at slike tenester må komma. Det er rett og slett for vanskeleg og for risikabelt å satsa på denne typen valuta utan å ha gode hjelparar.

Gardsøl = Heimabrygg

Boka "Gårdsøl - Det norske ølet" av
Lars Marius Garshol

Endeleg har boka om den ur-norske øl-tradisjonen komme, og det er kjekt at Lars Marius Garshol er den som har ført "Gårdsøl - Det norske ølet" i pennen. Lars Marius er ein skikkeleg øl-nerd som var relativt tidleg ute med å surfa på den nye bølgja av handverks-øl. På eit visst tidspunkt hadde han smakt og bedømt omtrent det som var  å oppdriva av ulike øl-typar og lurte på om det ikkje var meir å utforska. Samtidig sneik det seg inn ein tanke om at ein IPA i Norge stort sett smakar det same som ein IPA i New York eller i Barcelona. Handverks-øl er ei global greie der øl-bryggjarane stort sett følgjer dei same oppskriftene og dei same metodane, og brukar ganske likt utstyr.

Frå øl-nerd til kulturforskar
Lars Marius er ærleg på at han som ivrig øl-entusiast i meir enn 10 år var totalt uvitande om den gamle norske øl-tradisjonen; ein tradisjon som er meir enn 1000 år og som framleis lever vidare i enkelte delar av landet. Då han oppdaga dette, tok forskaren i han over og han sette seg føre å samla mest muleg kunnskap om denne viktige kulturen og tradisjonen.

Starten i Kaupanger 2013
Det artige er at det heile starta med ein invitasjon til Vestlandsforsking og vårt bryggjekurs før jul i 2013. Tastatur-laget, bedriftsidrettslaget til Vestlandsforsking (me har eit fleksibelt syn på bedriftsidrett..:) arrangerte kurs i heimabrygging med kollega Carlo (Aall) som sjefsbryggjar og kurshaldar. Brygginga føregjekk i egna lokale på Heiberg gard i Kaupaner. Det var ikkje berre Lars Marius som var førstereisgut i dette laget; alle bortsett frå Carlo var nybegynnarar. Det var skikkeleg interessant, og som Lars Marius skriv i boka vart ølet veldig godt - heilt eksepsjonelt godt! Det var eit juleøl med djup mørk farge (nesten svart pga. karamell-malten), og smaken var framifrå. Eg trudde 10 liter ville bli altfor mykje for eigen del, men der tok eg skammeleg feil. Ølet fall i smak hjå alle i familien og dei 10 literane vart fort tømde.

Viktig bok
Denne boka er viktig for å dokumentera tradisjonane som framleis blir haldne i hevd i enkelte delar av landet. Men det er marginale miljø, og ein del viktige element er forsvunne, eller i ferd med å forsvinna. Ikkje minst gjeld det den spesielle kveiken; gjæren som blir brukt om att og om att og som kan sporast veldig langt tilbake. Det er også interessant å sjå skilnadane mellom ulike delar av landet og korleis tradisjonar er tilpassa dei lokale tilhøva.

"Timinga" er også veldig bra for ei bok som dette. Etter 10-15 år med stor interesse for handverks-øl og mikrobryggeri, er tida absolutt inne for å bli kjent med den originale øl-kulturen me har her i landet og som me absolutt bør vera stolte av. Det er ein tradisjon og ein kultur som bør ha eit stort potensial også som eksportvare i framtida; både i form av turistoppleving og som direkte eksport av norsk gardsøl.

I USA, handverks-ølet sitt heimland, er sjølvsagt trenden kommen til "farmhouse ale". Det ville vore meir enn ironisk, nærmast patetisk, om norske øl-entusiastar skulle prøva å etterlikna den, i total uvitenheit om den stolte norske øl-tradisjonen!

Norge rundt
Det som gjer boka ekstra interessant og lesverdig, er besøka Lars Marius har gjort til sentrale bryggjemiljø rundt om i landet. Han dreg i veg med stor nysgjerrigheit og ei nærmast barnleg (NB! barnleg, ikkje barnsleg!) glede over alt det merkelege han oppdagar - metodar og rutinar som strir mot alt han har lært om brygging av handverks-øl.

Dei mange besøka og dei mange gode kommentarane han har fanga opp, krydrar boka på same måten som humla krydrar ølet. Det gjer boka lettlesen i tillegg til at den er informativ. Oppskriftene på slutten av boka er også ein god ting slik at fleire kan prøva denne typen brygging.

Dette er ei bok mange bør skaffa seg, og den er eit viktig bidrag til ei betre forståing av og for den unike tradisjonen og kulturen som ligg i norske gardsøl. Det må også leggjast til at dette er ein jordbruks-kultur fullt og heilt. Det kjem fram av tittelen i boka, og elles også i boka, men det kunne kanskje vore endå tydelegare framheva.

Det er rett å slett berre å gå i bokhandelen eller finna fram på nettet og kjøpa boka. Du vil ikkje bli skuffa!

"Meira øl!"
Til slutt må eg nemna mitt første møte med øl. Eg var fire år og fekk vera med i bryllaup saman med mor og far. Eg sat ved sida av onkelen min som ga meg heimabrygg i glaset. Etter å ha smakt på ølet og drukke opp, ropte eg ut over heile forsamlinga: "Meira øl!" (til lett brydde foreldre..). Det var forresten onkelen min på Ølnes (passande namn) som hadde bryggja, i bryllaupet til dotter si.

Frå Marx' til nyare kapitalkritikk

Dag Østerbergs bok på Pax.no

Utgangspunktet for Dag Østerbergs bok er den paradoksale situasjonen der kapitalismen opplever dei største problema på lange tider, men at marxistisk tangegang likevel er meir fjern enn nokon sinne. Boka vekte interesse fordi Østerberg lova å gi ei innføring i Karl Marx' idéar og seinare arbeid langs desse linjene. Østerberg er tidlegare professor i sosiologi ved UiO og har skrive ei rekkje bøker, både om Marx og andre sosiologiske/økonomiske emne.

Interessant, men likevel skuffande
Oppsummert vil eg seia at boka er interessant, men ga meg likevel ikkje det eg håpa på. Eg hadde håpa den var meir relevant for det som har skjedd dei siste 10 - 15 åra, særleg det som har med finans-krisa å gjera. Her tykkjer eg boka har lite å tilføra. Eit klart svakheitstrekk er til dømes at Thomas Piketty og hans "Kapitalen i det 21. århundre" berre såvidt er nemnt av Østerberg. Det får meg til å mistenkja at tekstane i boka i hovudsak er resirkulert materiale.

Eit klart minus er det også at boka ikkje inneheld noko stikkordregister.

Karl Marx (Foto: Wikipedia)

Karl Marx (1818 - 1883)
Karl Marx sine idéar er først og fremst presenterte i "Det kommunistiske manifest og andre ungdomsskrifter" frå 1848 og ikkje minst "Das Kapital"/"Kapitalen" (1867) som han skreiv saman med Friedrich Engels. "Das Kapital" var eit verk på tre bind, og dei to siste binda kom ut etter Marx' død (1885 og 1894). "Det kommunistiske manifest" startar mellom anna med den kjende setninga "Det går et spøkelse gjennom Europa, kommunismens spøkelse".

Meirverdilæra
Sentralt i Marx' kapitalkritikk var læra om arbeidskraftas meirverdi. Lønnsarbeidaren sel arbeidskrafta si som ei kva som helst anna slags vare, men i motsetning til andre innsatsfaktorar er det arbeidskrafta som tilfører vara den meirverdien som gjer produksjonen lønnsam og som så tilfell kapitaleigaren.

Marx' meirverdilære vart utfordra og "utkonkurrert" av grensenytte-læra. Grensenytt-læra representerte eit paradigmeskifte i økonomisk forståing i den forstand at den innebar eit skifte av  grunnbegrepa. Grensenytte-læra sa at den avtakande gleda eller nytten av ei vare innebar at den siste forbrukte eininga, den som representerer metningspunktet, er den marginale og den som svarer til marknadsprisen.

Grensenytte og likevektsteori
Grensenytte-læra, som vart utarbeidd i ulik grad av Stanley Jevons (England), Carl Menger (Østerrike) og Léon Walras (Sveits), skifta fokus frå arbeidarar og produksjon til vare og forbrukar. Det har hatt ei enorm betydning for utviklinga av økonomifaget, og også den "matematiseringa" av faget som har vore gjenstand for kritikk.

Walras innførte også likevektsbegrepet, ein idé om marknaden sin naturlege utvikling mot ei likevekt. Dette har seinare vorte kritisert av mange økonomiar, men utgjer likevel framleis eit av dei viktige fundamenta i samfunnsøkonomien. Kritikarar kallar dette gjerne "likevekts-fetisjisme". Marx på si side snakka om "vare-fetisjisme" med bakgrunn i framveksten av forbrukarsamfunnet midt på 1800-talet.

Marx og nyare kapitalkritikk
Det er her eg saknar særleg Pikettys omfattande arbeid som dokumenterer nettopp det Marx hevda; at avkastninga på kapital så og seia heile tida dei siste 200 åra har vore større enn den generelle økonmiske veksten (og veksten i lønningar) - altså r > g (r = avkastning på kapital, g = arbeidsinntekt). Marx meinte at kapital-akkumulasjonen ville halda fram uhemma slik at avkastninga på kapital gjekk mot null (altså r = g). Men her er Piketty ueinig og peiker på krefter som bidreg til å halda avkastninga oppe trass i kapitalvekst.

Kommunismens elendige empiri
Østerberg er ikkje inne på det vesentlege punktet om kommunismens elendige historikk. Det kan på ein måte forsvarast sidan han tek for seg kritikken til Marx og etterkommarar av han. Men ein kan likevel ikkje sjå bort frå at teori og praksis skil lag så til dei grader. Ikkje noko land har komme heldig ut av forsøka på marxistisk styre, med avskaffing av eigedomsretten og statleg styring av all økonomi.

Marx' lære og relevans for dagens problem
Eg saknar også ein betre analyse av dagens problem og det samfunnet me har i dag samanlikna med samfunnet på Marx' tid. Det er ikkje uvesentleg å trekkja fram dei store endringane som har skjedd dei siste 150 åra, og at i lys av desse er kanskje ikkje svara på utfordringane dei same som den gangen. Også her ber boka preg av at det stort sett er eldre tekstar, med lite oppdatert innhald.

Men at Karl Marx har hatt enorm betydning for vitskapen om samfunnsøkonomi (her passar det "gamle" begrepet sosialøkonomi betre) kan ingen motseia. Så er det kanskje også tilfelle at Marx i større grad har vorte misbrukt enn brukt, opp gjennom tidene.

Dag Østerberg kjem elles til Tronsmo bokhandel 1. desember for å fortelja om boka. For dei som er i Oslo då vil det sikkert vera interessant å høyra, og kanskje kan ein stilla kritiske spørsmål også?

Høyringsinnspel til planen om Vestlandsregionen

Sogn og Fjorane fylkeskommune har bedt om innspel frå innbyggjarane til intensjonsplanen for den nye Vestlandsregionen. Her kan du finna meir informasjon om planen og innkomne høyringssvar, og under er høyringsinnspelet eg sende:

Høyringssvar
Den føreslegne planen om å slå saman Sogn og Fjordane med Hordaland og Rogaland til ein stor Vestlandsregion bør etter mitt syn avvisast fordi den kviler på ei naiv førestilling om delegering av makt. Eit anna viktig argument er at innbyggjarane ikkje i tilstrekkeleg grad har fått mulegheit til å seia sitt fordi dette ikkje har vore løfta fram som valkampsak. Det er veldig viktig at gjennomgripande endringar som dette også blir førelagt folket i form av politiske diskusjonar; altså eit deltakande demokrati.

I denne saka, som i mange andre, startar ein etter mitt syn i feil ende: Først geografi, så innhald. Det er spesielt alvorleg her fordi konsekvensane er så store. Eg er ingen tilhengjar av at alt skal vera som før, men at grunnlaget for endringar skal vera solid og argumenta byggja på dette.

Sist staten viste solid vilje og evne til delegering av makt var i 1837! Det er ingen ting som tyder på at det vil skje igjen med det første. Fylka gjer difor opp rekning utan vert i denne saka.

Nynorsk har vorte ei sentral sak i diskusjonen om ein Vestlandsregion. Eg meiner det er ei avsporing av hovudsaka, som er om me bør organisera dei tre fylka i ein stor region eller ikkje. Eg meiner sjølvsagt at ein eventuell ny region som føreslegen må ha nynorsk som målform - noko anna er heilt uakseptabelt. Men det er som sagt ei avsporing.


Eit anna subsidiært standpunkt er at ei eventuell samanslåing bør reduserast til Hordaland og Sogn og Fjordane. Rogaland bør ikkje vera med i ein slik region fordi aksen Stavanger - Bergen vil forsterka utkantpreget Sogn og Fjordane uansett vil få.

DDOS, IoT og Bitcoin

"Termostatenes grusomme hevn" er tittelen på Morgenbladet
sin omtale av det IoT-baserte DDOS-angrepet
(Ill: Kristoffer Nilsen)

Den siste tida har vore prega av omfattande DDOS-angrep mot fleire mål. DDOS står for Distributed Denial of Service og er eit par hakk opp frå Denial of Service (DOS) der du ved hjelp av ei eller nokre få maskiner bombarderer ein web-server med førespurnader slik at den til slutt knelar. Eit DDOS-angrep set i verk tusenvis av maskiner og det er den distribuerte delen.

Eit av dei siste angrepa var retta mot domenenamn-tenesta (Domain Name System - DNS) Dyn. Det spesielle med angrepet var at Internett-dingsar (Internet of Things - IoT) vart nytta som angrepshær, og at angrepet vart retta mot ei namneteneste. Dette set søkjelys på to viktige og sårbare område:

1. Den sentraliserte domenenamn-tenesta på nettet (organiseringa av DNS-systemet)
2. Dei sårbare "dingsane" som blir kopla til nettet i stor skala (Tingas Internett - IoT)

Majoriteten av Internett-dingsar var overvakingskamera. Angrepet var like enkelt som det var sofistikert, i følgje pcmag.com: Angriparane leita seg fram til overvakingskamera og heime-ruterar av merket Hangzhou Xiongmai Technology, som har Linux i botnen. Dei prøvde seg med standard-innstillingane frå fabrikken, og dei lukkast i stor grad å logga inn på utstyret med det (!). 

Sentralisert domenenamn-teneste

Angrepet på DNS-tenesta Dyn set søkjelyset på eit problem med dagens Internett: Den sentraliserte delen DNS som held styr på koplinga mellom ip-nummer og namn. Internett vart designa som eit distribuert nettverk nettopp for å unngå eitt eller nokre få sentrale og sårbare punkt (single point of failure). DNS-systemet har dessverre ikkje den same distribuerte strukturen og blir difor meir sårbart fordi angrep kan setjast inn på sentrale DNS-serverar.

Tingas Internett - Internet of Things (IoT)

Tingas Internett der alle slags dingsar skal koplast til nettet, er eit av dei store og viktige utviklingstrekka på nettet. På same tida som det opnar for spennande mulegheiter opnar det også for nye sårbare punkt, som dette DDOS-angrepet ettertrykkeleg har fått fram. Det er særleg to ting som gjera at IoT blir ekstra sårbare:

• Utviklinga har gjort at det er enklare og billegare å bruka komplette datamaskiner (fullverdig prosessor ++) på bittesmå dingsar enn nedskalerte versjonar (det som blir kalla "embedded hardware"). Det gir dingsane meir kraft og mulegheiter, men gjer dei også like sårbare for misbruk som vanleg IT-utstyr.
• Dei små dingsane kjem ikkje med eigne skjermar og blir vanskelegare å setja opp og kontrollera. Dei må typisk setjast opp via eit web-grensesnitt. Det fører til at mange berre pluggar i utstyret og brukar fabrikkinnstillingane. Det siste DDOS-angrepet har vist at det finst ganske mange dingsar som ikkje har endra desse innstillingane og som difor er vidopne for inntrenging.

Kva har dette med Bitcoin og blokk-kjede å gjera?

Mykje av spam-problemet er knytt til at det er så å seia gratis å senda meldingar på nettet, og prisen er den same om du sender ei melding eller 100 mill. Dette gjeld særleg spam knytt til e-post, men også DDOS-angrep. Mange forslag til løysing for e-post har komme opp gjennom åra, og dei har ofte vore baserte på økonomiske straffemekanismar. Men det er først med "Internet of Money", særleg Bitcoin, at ei praktisk løysing ser ut til å vera mykje nærmare. Teknologien bak kryptovaluta opnar for mikrotransaksjonar, noko som er heilt nødvendig for å få betaling til å fungera i denne samanhengen. Dagens betalingssystem er for dyre til at det gir meining å krevja nokre øre, for ikkje å seia fraksjonar av eit øre. 

Det må kosta å senda spam

Dersom det hadde kosta eitt øre å senda ein e-post, ville ordinær bruk av e-post knapt merkast økonomisk. Men om du prøver å senda ein million e-postar, ville det ha kosta kr 10 000,-. Det ville straks ha lagt ein dempar på iveren etter å spamma. 

Betalingssystem for mikrotransaksjonar er her snart, den store utfordringa blir å integrera det i e-postprotokollen.

DDOS-angrep må også kosta

For DDOS-angrep er det andre mekanismar som må på plass. Her vil ei mikrobetaling for http-oppslag kanskje vera ei løysing. Det er mykje som må på plass for å få dette til å verka, men betaling via kryptovaluta vil sakte, men sikkert bli integrert i stadig fleire delar av Internett.

Distribuert DNS på blokk-kjeda

Endeleg er ei desentralisering av DNS-systemet påkrevd. Også her gir Bitcoin og blokk-kjedeteknologi god grunn til håp. Det finst alt Bitcoin-tenester for å handtera DNS (registrering m.m.), t.d. Dot-Bit som byggjer på Bitcoin-kopien Namecoin. I tillegg til å vera sikrare mot DDOS-angrep, vil blokk-kjedebaserte DNS-system også vera motstandsdyktige mot sensur. Du blir i praksis din eigen Internett-registrar om du brukar ei slik teneste.

Myter om blokk-kjeda

I går deltok eg på Norstella sin konferanse om blokk-kjeder. Tittelen var "Norstellas blockchain konferanse" - ein god illustrasjon av at språk er ei stadig større utfordring, særleg innan IT. Eg var nok den einaste som brukte ordet "blokk-kjede", over alt elles heitte det "blockchain. Litt synd...
Men konferansen var god, og det var så mange påmelde at den måtte flyttast til eit større lokale.

Bitcoin i offentleg sektor
Eg hadde invitert meg sjølv til å snakka om "Offentlege register og blockchain", ein tittel eg endra til "Bruk av Bitcoin og blokk-kjede i offentleg sektor". Bitcoin er eit noko belasta ord i dette miljøet, men eg vart positivt overraska over at fleire av innleiarane ikkje berre tok ordet i sin munn, men poengterte fordelen med opne kontra lukka blokk-kjeder. På same tida har eg forståing for at bank & finans ikkje utan vidare kan hoppa på Bitcoin..

Framleis mange myter og mistydingar
Konferansen viste likevel at det er ein del mistydingar ute og går med tanke på teknologien blokk-kjede, og at det er eit stort behov for å rydda i dette landskapet. Så er konseptet og teknologien både såpass ny at slike konferansar fort blir "dei som forstår blokk-kjede driv og forklarer kvarandre kva det er", som ein av foredragshaldarane treffande formulerte det.

Så til ein del mistydingar og myter kring Bitcoin og blokk-kjeder:

1. Bitcoin blir berre brukt av kriminelle
Eg kan ikkje seia at denne myta var framtredande på konferansen, men den er likevel ein viktig grunn til at mange vil halda seg borte frå Bitcoin. Forskinga viser likevel at den delen av transaksjonar som går til "lyssky" aktivitetar (svarte marknader, gambling ++) har vorte sterkt redusert dei siste par åra. Frå å vera ein dominerande del av Bitcoin-handelen fram til 2013, er den no redusert til  5 - 10 % av alle transaksjonar. Sjå artikkelen "The Evolution of the Bitcoin Economy_ Extracting and Analyzing the Network of Payment Relationships" for meir detaljar om dette.

2. Ei blokk-kjede er sikker i seg sjølv
Denne myta er ganske utbreidd. Mange set likskap mellom blokk-kjede og sikkerheit. Det er ein stor feil, for ei blokk-kjede er avhengig av den sikkerheitsmodellen det er lagt opp til. For Bitcoin er det "proof of work" som er bruk av eksterne ressursar (energi = pengar) , for andre kan det vera eigarinteresser i systemet og valutaen (Proof-of-stake"), og for private/lukka blokk-kjeder kan det vera tillit til dei som har skrivetilgang til blokk-kjeda. Særleg for det siste punktet, lukka blokk-kjeder, er det farleg å tru at blokk-kjeda i seg sjølv vil gi sikkerheit. Den må først sikrast mot innsyn frå andre enn partane, deretter må sjølve blokk-kjeda ha ein sikkerheitsstruktur som hindrar endringar av historikken. Det siste må baserast på tillit til partane, i sterk motsetning til den originale blokk-kjedeteknologien som nettopp har fjerne dette behovet for tillit.

3. Ei blokk-kjede vil gi betre ytelse
Ei blokk-kjede er ein konstruksjon som vil gi dårlegare ytelse enn ei rein database-løysing. For opne, globale blokk-kjeder som Bitcoin, vil ytelsen bli radikalt dårlegare, medan for lukka blokk-kjeder vil reduksjonen i ytelse ikkje vera så dramatisk og neppe vera eit stort problem. Men teknologien i seg sjølv kan ikkje samanliknast med databasar i rein transaksjonsytelse.

Det er muleg bank- og finansnæringa kan betra ytelsen med innføring av blokkjede-teknologi, men eg er ikkje så sikker på om det er nok til å redusera friksjonen i betalingssystema slik at me vil sjå ei stor endring. Eg trur at store delar av friksjonen skuldast andre grunnar, som tungrodde organisatoriske forhold, inkompatible system m.m. Eg er redd nissen vil følgja med på blokkjede-lasset..

4. Det som er lagra på blokk-kjeda, er sant
Det er fort gjort å tenkja at om informasjon er lagra på blokk-kjeda, er den sann. Men det er like lett å lagra feilaktig informasjon som rett informasjon på ei blokk-kjede. Eg snakkar då om tilleggs-informasjonen som kan lagrast på ei blokk-kjede ved hjelp av valutaen som eit "token".

5. Ei blokk-kjede er eit universalmiddel
Det finst ikkje noko vidundermiddel som kan løysa alle problem. Blokk-kjeder som teknologi, er gode på ein del ting, og mindre gode på andre. Så er det også eit viktig poeng at det er stor skilnad på opne og lukka blokk-kjeder, og at dei har ulike eigenskapar. Figuren under viser nokre av dilemma i valet mellom ope og lukka:

Elles var det om tidlegare nemnt, kjekt å høyra også andre framheva at det innan opne blokk-kjeder innvasjonen i stor grad skjer, og at det er der den disruptive krafta finst.

Presentasjonen eg heldt i går:

norstella blockchain from Vestforsk.no

Let's Make Money!

Innlegg om Bitcoin-graving ("mining") og korleis den teknologiske utviklinga på det området opnar for større grad av desentralisering. Blogginnlegget er skrive på Medium.com

"Gravemaskina" mi, ein Antminer R4

Forvaltningsinformatikk

Arild i kjent driv og stil

Torsdag 13.10 vart professor Arild Jansen takka av frå Universitetet i Oslo etter å nådd aldersgrensa på 70 år. Dagen vart markert først med eit seminar og seinare med festmiddag i Det Norske Videnskaps-Akademi sin staselege bygning ved Drammensveien. Som det står i programmet for seminaret: "Seminar for professor, hedersmann og sportsmann Arild Jansen, 70 år". Biletet som illustrerte seminaret viser tydeleg sportsmannen Arild. Me snakkar her om ein av landets sprekaste 70-åringar! Til dømes kan det nemnast at Arild har gått Birkebeinarrennet 38 ganger, og teke merket 38 ganger!

Faget forvaltningsinformatikk
Faget forvaltningsinformatikk er ei blanding av jus og IT, sett inn i eit forvaltningsmessig perspektiv. Avdeling for forvaltningsinformatikk (AFIN), der Arild har arbeida sidan 2003, ligg under institutt for privatrett, som igjen ligg under juridisk fakultet ved UiO. AFIN høyrer vidare til Senter for rettsinformatikk, eit senter starta av Jon Bing. Jon Bing opplevde dessverre ikkje å bli takka av som 70-åring sidan han døydde kort tid før. I staden for festseminar vart det minneseminar etter Jon Bing, eit seminar som har vorte arrangert sidan 2014.

Vil AFIN mista informatikk?
Faget forvaltningsinformatikk kom først i gang i 1993, og det er professor Dag Wiese Schartum som har vore den leiande fagmannen sidan den gangen. Dag fortalde om historia til faget og AFIN og la vekt på betydninga av å få inn informatikk-kompetanse i form av Arild i 2003. Forvaltnings-informatikk ligg i skjeringspunktet jus og IT og det seier seg nesten sjølv at begge fagdisiplinane er viktige. Dessverre ser det ikkje ut som dei leiande ved UiO ser dette, og det er fare for at stillinga etter Arild Jansen blir teken bort frå AFIN. Det vil i så fall vera veldig synd for eit fagmiljø som har markert seg sterkt og som har utdanna mange kandidatar som etter kvart har fått viktige posisjonar innan offentleg IT-utvikling.

Sjølve ordet "forvaltningsinformatikk" er kanskje ikkje det mest seljande i dagens utdannings-samfunn. Kanskje skulle avdelinga og studiet hatt eit nytt namn? Og kanskje også eit namn som ikkje i så stor grad er knytt til offentleg sektor? Men akkurat her er det meir enn namnet ein må sjå på. Eg trur denne utdanninga vil vera svært nyttig også for dei som skal arbeida i næringslivet.

Tilbake til eit desentralisert Internett?
Eg har arbeida saman med Arild i mange år, særleg med sampublisering, og me har skrive mange fagartiklar saman. Det var difor ei stor ære å bli spurd om å halda innlegg på avslutningsseminaret. Her er presentasjonen "Tilbake til eit desentralisert Internett" som eg heldt torsdag:

Tilbake til eit desentralt internett from Vestforsk.no

Fermats siste teorem

Simon Singhs kjende bok om
Fermats siste teorem

Fermats siste teorem ser forførande enkelt ut:

xⁿ + yⁿ = zⁿ har inga løysing for n > 2 (n=2 er jo Pytagoras' kjende formel)

Men å bevisa dette har ridd matematikarar som ei mare sidan 1637! Det manglar ikkje på folk som har prøvd seg på oppgåva, men dei har køyrt seg fast på ein eller annan måte. Ikkje før i 1993 vart denne setninga bevist, og det var engelske Andrew Wiles som stod for bragda. Då hadde han meir eller mindre isolert seg i 7 år og nesten berre jobba med problemet.

Sensasjonen i Cambridge
Det hadde gått rykte om at Wiles ville komma med sensasjonelle ting under matematikk-konferansen i Cambridge i 1993, der Wiles hadde fått tildelt plass til ein tredelt forelesings-serie. Tittelen på serien røpa ikkje noko, og den var nøye valt. Men rykta svirra og stemninga bygde seg opp til den siste forlesinga der auditoriet var fullstappa og mange ikkje kom inn. Og etter å ha fylt tavle på tavle med formlar, kom Wiles til slutt fram til den kjende formelen og sa "I think I'll stop here". Applausen braut ut og tilhøyrarane forstod at dei var vitne til noko av det største som hadde skjedd i matematikken dei siste 350 åra! Dei ansvarlege for konferansen hadde alt kjøpt inn champagne, for dei hadde meir enn ei aning om at noko stort kom til å skje.

Djevelen sit i detaljane..
Men djevelen sit i detaljane, og då Wiles' manuskript vart sendt til fagfelle-vurdering før publisering, kom det ein dag eit spørsmål til han om å forklara ein detalj i arbeidet. Wiles hadde fått mange slike spørsmål, for manuskriptet var 200 sider langt og var sjølvsagt ikkje utan feil. Han rekna med at dette var trivielt, som dei andre spørsmåla han hadde fått i dagane og vekene etter at evaluatorane hadde starta arbeidet sitt.

Det som skulle ta ein dag eller to å retta opp, vart til veker og så til månader. Det gjekk opp for Wiles at problemet ikkje var ein bagatell, men derimot fundamentalt. Etter nærmare eit år etter at feilen vart oppdaga, var Wiles i ferd med å gi opp. Men med hjelp av ein kollega klarte Wiles til slutt å finna ein veg rundt problemet, og vegen gjekk via formelen for elliptiske kurver. Han enda dermed opp med ei anna tilnærming enn den første.

10 år og hekta på Fermat
Andrew Wiles vart først kjent med Fermats siste teorem då han var berre 10 år og vart så hekta på det at han bestemde seg for at han skulle klara å bevisa dette ein eller annan gang (det kan vel høyrast ut som ei god historie med etterrasjonalisering, men men..).

"All in" og sju års intenst arbeid
Etter utdanning ved Cambridge vart Andres Wiles professor ved Princeton i USA, eit miljø med dei fremste matematikarane i verda. Han hadde ikkje brukt tid på Fermats problem, men hadde heller ikkje gløymt det. Etter eit stort gjennombrot i midten av 1980-åra der det vart bevist ein samanheng mellom Fermats problem og elliptiske funksjonar, bestemde Wiles seg for å gå "all in" og prøva å løysa problemet. Ulikt det som er vanleg i matematikk-miljøet, og forskarverda elles, valde Andrew Wiles å arbeida heilt åleine og ikkje fortelja nokon annan enn kona om arbeidet han hadde starta på.

Hobby-matematikaren Fermat
Pierre de Fermat var ein hobby-matematikar som dreiv med den store lidenskapen matamatikk på fritida, medan han var byråkrat i den franske statsforvaltninga. Trass i at matematikken var ein hobby, var Fermat uhyre begava og dreiv hobbyen sin på eit høgt nivå. Han vart seinare kalla "Prince of Amateurs" av matematikarar.

"Eg har ei genial løysing.."
I 1637 noterte han ned teoremet i ei utgåve av Diophantes Arithmetica. Han noterte også at han hadde funne ei genial løysing på problemet, men at det var for liten plass til å skriva den ned (!). Men det var likt Fermat å sløyfa eller slurva med detaljar i bevisa, han hadde stor moro av å setja fram påstandar og sjå om andre klarte å bevisa det, der han sjølv sat med beviset. Det er difor framleis ei uløyst gåte om Fermat faktisk hadde komme fram til ei løysing. Matematikarar er delte i spørsmålet, men dei fleste trur nok at han ikkje hadde det. Og viss han trudde han hadde ei løysing, er det stor sannsynlegheit at den var i retning av ei av dei mange blindgatene matematikarar har køyrt seg fast i, i forsøk på å løysa problemet.

Det er den kjende forfattaren Simon Singh som har skrive boka om Fermats siste teorem. Singh er kjent for fleire liknande bøker, mellom anna boka "The Code Book" som handlar om kryptografiens historie.

Beyond Bitcoin - eGov 2016

Largo da Oliveira - plassen midt i Guimaraes

Årets IFIP eGov-konferanse vart halden i den historiske og vakre byen Guimarães (utt.: "Gimaraesj") i Nord-Portugal. Guimarães er rekna som staden der Portugal som land vart grunnlagt etter slaget ved São Mande i nærleiken av byen, i 1128. Portugal sin første konge, Alfonso Enrique, var også fødd i byen som var Portugal sin første hovudstad. Den vart seinare flytta til Coimbra (midt i Portugal) og til slutt Lisboa.

Byen står på UNESCO si liste over World Heritage og er vel verdt eit besøk, konferanse eller ikkje. Innbyggjartalet er berre på rundt 50 000, men byen har eit ganske stort universitet; University of Minho, og det var dei som var vertskap for eGov-konferansen.

Aqui Nasceu Portugal -
"Portugals fødestad"

eGov-konferansen er rekna som den nest mest prestisjefylte konferansen innan e-forvaltning, etter HICSS som blir arrangert kvart år på Hawai. Årets eGov-konferanse hadde ein akseptanse-rate på rundt 33 % for fullstendige forskingsartiklar, og for enkelte av spora var den endå lågare (t.d. 25 % innan Smart Government/Smart Cities-sporet der eg hadde min artikkel).

Opplegget for eGov er som mange andre akademiske konferansar ei blanding av felles foredrag (keynotes) og parallellsesjonar der årets aksepterte artiklar blir presenterte. I parallellsesjonane får kvar presentasjon 30 minuttar, inkl. spørsmål frå tilhøyrarane. Det er ein god modell der spørsmål & svar-delen ofte er interessant. For den som presenterer er det ok å få tilbakemelding også frå andre enn dei opprinnelege evaluatorane.

Eg presenterte artikkelen "Beyond Bitcoin - Enabling Smart Government Using the Bitcoin Blockchain" der eg først viser at Bitcoin og blokk-kjedeteknologi er fråverande i eGov-litteraturen, før eg ser på teknologien ut frå eit informasjonsinfrastruktur-perspektiv (Information Infrastructure er eit vidt omgrep i IT-litteraturen og noko universitetet i Oslo har arbeida mykje med). Til slutt viser eg eit eksempel på bruk av Bitcoin til å lagra akademiske vitnemål. Her er artikkelen (open tilgjengeleg frå Springer ei viss tid) og presentasjonen av den:

Beyond Bitcoin - Enabling Smart Government Using the Bitcoin Blockchain from Vestforsk.no

Bitcoin, snørr og bartar

Aftenposten har i dag teke inn lesarinnlegget eg sende som svar på artikkelen "Bitcoin-eiere må ta en del av hacker-tapet selv". Artikkelen handla om Bitfinex-skandalen der vekslingsbanken vart utsett for tjuveri av ca. 120 000 bitcoin til ein verdi av mellom 60-70 mill. US$ (= ca. NOK 600 mill.). Bitfinex har seinare presentert ei løysing der kundane tek eit solidarisk tap på 36 % av inneståande verdiar. Som plaster på såret blir det etablert ein ny valuta (nytt "token") der kundane får eigendelar tilsvarande tapa sine. Så kan dei håpa at den nye valutaen får verdi og at dei kan få igjen noko av det tapte. Ein illustrasjon av kva som kan ha hendt i Bitfinex, finn du her.

I Aftenposten-artikkelen er professor Tor W. Andreassen ved Center for Service Innovation (CSI), Norges Handelshøgskole, intervjua og trass i at han tydelegvis ikkje veit noko om Bitcoin, uttalar han seg skråsikkert om manglande sikkerheit i protokollen. Det må sjølvsagt kommenterast. Det dumme er at innlegget kjem på trykk såpass lenge etterpå. Her er i alle fall innlegget:

Botnsolid sikkerheit i Bitcoin
Aftenposten hadde tysdag 09.08 eit oppslag om «bankranet» i vekslingstenesta Bitfinex der professor Tor W. Andreassen ved Norges Handelshøgskole uttalar seg om manglande sikkerheit i Bitcoin. Tor W. Andreassen er professor, men har tydelegvis ikkje kunnskapar om Bitcoin. Så kvifor ikkje heller spørja nokon som forstår teknologien og som kan skilja snørr og bartar?

«Snørret» er mangelfull sikkerheit hjå selskapet Bitfinex som driv vekslingsteneste med kjøp og sal av bitcoin. «Barten» er den botnsolide sikkerheiten til Bitcoin-protokollen. Å påstå at sikkerheiten til Bitcoin er svekka på grunn av eit innbrot av denne typen, er det same som å seia at norske kroner som valuta har eit stort problem fordi det har vore bankran.

Svein Ølnes, forskar ved Vestlandsforsking

PS. Overskrifta er det Aftenposten som har laga. Mi eiga overskrift var "Bitcoin, snørr og bartar".

Splittinga av Ethereum og konsekvensar for Bitcoin

Om splittinga ("hard fork") av Ethereum og konsekvensar det bør få for utviklinga av Bitcoin (publisert på Medium..).

Drama i Ethereum-leiren

Sommaren har vore innhaldsrik for den som er interessert i utviklinga innan krypto-valuta og blokk-kjeder. Mest drama har det vore innan Ethereum, den alternative blokk-kjeda som er mest populær etter Bitcoin. Det var etableringa av den autonome organisasjonen The DAO som starta det heile, og eg har skrive om det i eit eige innlegg. Eg avslutta innlegget om The DAO med ein advarsel om å endra Ethereum-koden berre for å redda midlane i The DAO. Men så var det akkurat det som vart gjort.

Konsensus vart til splitting
Først vart ein såkalla "soft fork" føreslått; dvs. ei endring i koden som ikkje ville endra reglane for konsensus. Då ville blokk-kjeda kunna halda fram utan splitting. Men så vart det oppdaga ein svakheit i løysinga og den vart forkasta. Neste forslag var ein "hard fork"; ei endring som i praksis vil laga ein ny blokk-kjede med nye reglar. Dei fleste som stemde i saka stemde for å gjennomføra endringa og endringa i blokk 1,920,000 den 20. juli såg ut til å gå smertefritt. Det var rekna med at alle ville gå over til den nye blokk-kjeda fordi dei elles risikerte å mista verdiane sine. Men så skjedde det spesielle at den gamle kjeda, den som ikkje har godkjent endringa i Ethereum-koden og som slik sett har "godteke" The DAO-tappinga, heldt fram med ganske mange brukarar. Sidan dei fleste gravarane hadde implementert den nye koden, var den gamle kjeda sårbar i starten, men etter kvart sette fleire gravarar inn ressursar på kjeda som fekk namnet Ethereum Classic, og den vart i første omgang redda frå eit 51 %-angrep.

Bonus på 5-10 % for alle ether-eigarar
Ein interessant bi-effekt av splittinga er at dei som eigde ether før splittinga fekk ein bonus sidan valutaen blir godkjent både i den gamle og den nye blokk-kjeda. Etter splittinga av blokk-kjeda fekk den gamle valutaen, Ethereum Classic, ein verdi på 5-10 % av den nye. Det betyr ein bonus på 5-10 % for dei ether-eigarane som valde å ta ut gevinsten.

Men fare for "replay"-angrep
Splittinga i to konkurrerande kjeder skaper utfordringar på fleire område. Det opnar for mulege "replay"-angrep der ein kan utnytta forvirringa som ligg i at begge kjedene godkjenner tidlegare transaksjonar og vil også godta nye transaksjonar. Denne utnyttinga bli kalla "replay" - detaljert forklaring på teknologien bak finn du i denne Reddit-artikkelen og i denne Medium-artikkelen.

Konsensus-basert teknologi og politikk
Historia om The DAO og den etterfølgjande diskusjonen og splittinga i Ethereum-leiren har vist at også kode er politikk. Vilkårslause blokk-kjeder, som Bitcoin og Ethereum, er i særleg grad prega av politikk og politiske diskusjonar. Det ligg i korta sidan teknologien er konsensus-basert. Dersom det ikkje er konsensus, blir det diskusjon og då kan også problema oppstå. Så langt har både Bitcoin og Ethereum vist at dei er i dårleg stand til å handtera denne delen av teknologi-utviklinga. Det må seiast at Bitcoin likevel viser betre styring, sjølv om diskusjonen om skalering har ført til mykje uro.

Manglar klare retningslinjer frå start
Fleire etterlyser klarare mandat og vedtekter for dei nye teknologiane. Slik det no er, må problema løysast etter kvart som dei oppstår, utan at ein kan finna noko støtte i eit opprinneleg konsensus-basert mandat. Ikkje alt kan avtalast på førehand, men ei så viktig sak som å føreta ein "hard fork" for å redda eit prosjekt frå å tapa mykje pengar, burde vore knesett som prinsipp alt i etaleringa. Er det ok å gripa inn for å redda eit prestisjeprosjekt, eller er det betre å la vera og la prinsippet om ei uforanderleg ("immutable") blokk-kjede vega tyngst? 

Utpakking av ny ThinkPad Carbon X1

"Un-boxing" ThinkPad Carbon X1 gen. IV

Nye berbare pc-ar er for lengst uinteressante, og nye mobilar ser ut til å få ei endå kortare interesse-levetid.

Pc-en er likevel, saman med mobiltelefonen, det viktigaste arbeidsverktøyet for mange, og for eigen del brukar eg den i mange timar kvar dag; 24/7/365. Då er det viktig at den fungerer godt og at me går godt i lag. Det siste er ikkje sjølvsagt, eg stiller ganske store krav til pc og anna utstyr.

Den forrige pc-en var av same type, men generasjon 2 mot den nye som er generasjon 4. Ytre sett er det nesten ikkje råd å sjå forskjel, dei ytre måla er om lag dei same. I omtalen av den forrige X1-maskina frå desember 2014 hadde eg følgjande innvendingar til ein elles perfekt pc:

• batteritida berrre såvidt godkjent (5-6 timar)
• endra tastatur-design (dette er ein gjengangar, og i gen. 4 er det igjen endringar)
• dynamiske funksjonstastar

"Soft"-tastar for funksjonstastar: Dårleg idé nr. 1!

Etter litt tids bruk kan eg føya til ein annan svakheit ved gen. 2: elendig "alt-i-eitt" peikeflate. Eg kunne også ha ønskt meg meir minne (maks. 8 GB).

Desse punkta var avgjerande for ny pc (den "gamle" vil framleis bli brukt, men av andre).

"Alt-i-eitt" peikeflate: Dårleg idé nr. 2!

I versjon 4 av Carbon X1 har Lenovo retta dei største feila i gen. 2 - særleg gjeld det funksjonstastane som no er "normale" igjen, og peikeflata som også er "normal". PC-en har fått 16 GB minne, men det gjeld berre versjonar med i7-prosessor.

Men som ofte når feil blir retta, blir nye introduserte :(
Normale funksjonstastar er bra, det same er vanleg størrelse og plassering av backspace. Dessverre har Lenovo gjeninnført Caps Lock. Kven i all verda har bruk for den tasten?! Forrige modell hadde caps lock innebygd i Shift-tasten med aktivering ved å halda shift-tasten nede i meir enn eitt sekund. Det fungerte godt, eg har nesten til gode å bruka den funksjonen.

NEI! HAR IKKJE BRUK FOR CAPS LOCK!!

Problemet med gjeninnføringa av Caps Lock er at den tek har forvist Home og End til funksjonstast-rekkja. Tidlegare plassering der Caps Lock er no, var gunstig fordi det då var lett å få til Ctrl-Home og Ctrl-End med venstre hand. No må eg bruka to hender, og dei to tastane Home og End er vanskelegare å finna. Det er slike små ting som er irriterande når dei blir reverserte. Ctrl-Home og Ctrl-End er viktige kombinasjonar, det er ikkje CAPS LOCK! Men det har Lenovo dessverre ikkje skjønt. Lurer på om dei som designar tastatura brukar dei til å skriva på. Det er grunnar til å tvila på det. Når det er sagt, må eg også leggja til at tastaturet er ein draum å skriva på. Dette har vore ThinkPad sitt varemerkje og er det framleis, saman med ein god skjerm. Hadde dei berre kunna retta dei små irriterande feila..

Resultatet av Caps Lock-tasten: Dårlegare plassering av
Home og End

Batteritida kunne også vore betre. Den ser no ut til å vera 6-7 timar med normal bruk, og det meiner eg er for lite for ein berbar pc i dag. Kravet må vera at den kan halda ein heil arbeidsdag utan problem slik at ein slepp å ta med straumadapter ved eit heildagsmøte. Det ser ikkje ut som eg kan satsa på det.

Alt i alt er det to steg fram og eitt tilbake :-/

Kvifor kunne de ikkje halde på denne plasseringa av
Home og End??

DAO - Den sjølvstyrte organisasjonen

TheDAO - ein organisasjon styrt eine og åleine av programkode - vart lansert på den alternative blokk-kjeda Ethereum med brask og bram og sørgde for den største dugnadsfinansieringa til no for eit enkelt selskap. Meir enn $ 160 mill. (over NOK 1 mrd) vart samla inn i form av kryptovalutaen ether, før heile greia gjekk på trynet med eit smell! Den førebels siste uttalen frå sentrale personar bak TheDAO seier alt om den alvorlege situasjonen.

Hacking
Først kom det advarsel frå leiande akademiske ekspertar på kryptovaluta, deretter forsvann meir enn $ 50 mill. av verdiane i eit spektakulært hacking-angrep. Dei tappa ether-verdiane ligg no i ein såkalla child-DAO på ein slags sperra konto. Dei kan ikkje brukast/seljast før om 25-26 dagar, noko som er koda inn i den smarte kontrakten som utgjer TheDAO. Personen bak hacking har sendt eit ope brev til TheDAO- og Ethereum-brukarane og forklart at han/ho berre har gjort noko som programkoden tillet, og sidan "Code is Law" bokstaveleg tala, har han/ho ikkje gjort noko galt. Det er i sanning ein juridisk godbit!

DAO - Decentralized Autonomous Organization
Ethereum er ei alternativ blokk-kjede bygd på Bitcoin-teknologi, men med ein del interessante skilnader. Mannen bak Ethereum er russisk-kanadiske Vitalik Buterin, ein prototype på ein nerd og med utsjånad som ein gut som skal konfirmerast neste år. Buterin starta med å skriva om Bitcoin, m.a. som ein av dei som starta Bitcoin Magazine. Men det er som hovudmannen bak Ethereum Vitalik Buterin verkeleg har skapt seg eit namn. Ethereum vart lansert så seint som 30. juli 2015 og har altså vore i drift mindre enn eitt år.

Den største skilnaden på Bitcoin og Ethereum er at medan førstnemnde har eit begrensa, og i enkelte sine auge primitivt, programmeringsspråk, har Ethereum eit fullstendig programmeringsspråk og er såkalla Turing-complete. At eit språk er Turing-complete betyr at det skal kunna køyra alle slags instruksjonar som let seg formulera som algoritmar. Det høyrest flott ut, men når det gjeld sikkerheit er det viktig å hugsa på at den største faren er kompleksitet. Med kraftigare verktøy kjem også mulegheiten til å gjera større feil, noko TheDAO ettertrykkeleg har bevist.

Ethereum har smarte kontraktar som sitt fremste bidrag til kryptovaluta-teknologien. Ein smart kontrakt er eit program lagra på blokk-kjeda som gir instruksjonar om kva som skal skje ved gitt føresetnader. Den virtuelle organisasjonen TheDAO er bygt som ein smart kontrakt. Det er i realiteten eit investeringsselskap, og dei som har investert i The DAO med ether (Ethereum sin valuta) har stemmerett og kan avgjera kva TheDAO skal investera i.

Deus ex Machina?
Deus ex Machina er eit uttrykk frå den greske antikken og frå teaterverda. Det er eit uttrykk for ein unaturleg, gjerne maskinell, inngripen for å løysa ei floke. Uttrykket kan gjerne brukast om TheDAO og Ethereum, for eit av forslaga til løysing av floken tappinga av ether har ført til, er å gjera endringar i den underliggjande Ethereum-koden. Det er eit ganske alvorleg inngrep og uttrykk for at problemet ikkje er isolert til TheDAO, men gjeld sjølve Ethereum-plattforma.

AI-tabbar på nytt?
Den voldsomme "hype-en" rundt DAO og særleg TheDAO, og den blinde trua på at programkode kan erstatta menneskeleg styrte organisasjonar, gir grunn til å spørja om me ikkje har lært noko av dei feilgrepa ihuga tilhengjarar av kunstig intelligens (AI) gjorde på 1950-talet og i fleire tiår seinare. Det er ganske naivt å tru at berre fordi vedtekter for ein organisasjon kan formulerast som kode (= smart kontrakt), kan ein organisasjon styrast og leiast utelukkande med kode. Den kjende juristen, Internett-forsvarar og politiske aktivisten Lawrence Lessig gir i denne presentasjonen ei veldig god forklaring på kvifor kode ikkje utan vidare kan erstatta lover:

Deja vú all over again: Thinking through law & code, again from lessig on Vimeo.

TheDAO som Ethereums Mt.Gox?
Alle som kjenner Bitcoin får frysningar på ryggen når ordet 'Mt.Gox' blir nemnt. Mt.Gox var den største vekslingstenesta for bitcoin før den gjekk overende i ei blanding av svindel og udugeleg leiing (kva som faktisk skjedde er framleis ikkje klart). Meir enn NOK 1 mrd. forsvann då Mt.Gox gjekk under og mange trudde det ville bety slutten for Bitcoin. Slik vart det ikkje, sjølv om hendinga prega kryptovalutaen i lange tider etterpå og vekslingskursen vart barbert frå rundt US $ 1200 på det meste til 2-300 på det lågaste ei tid etter.

Men i motsetning til TheDAO og Ethereum var det aldri snakk om å gjera endringar i Bitcoin-koden. Feila i Mt.Gox hadde ikkje noko med Bitcoin-plattforma å gjera, og samla sett kom Bitcoin sterkare ut av krisa. For Ethereum og TheDAO er situasjonen annleis. Om problemet med TheDAO kan isolerast til TheDAO-koden og applikasjonen den byggjer på (Slock.it), er usikkert. Men når eit av løysingsforslaga er å føreta endringar i sjølve Ethereum-koden, går ein langt i å antyda at det er plattforma som er problemet, ikkje applikasjonen. Alternativt seier ein at dersom ein applikasjon på Ethereum får problem, kan ein gjera endringar i det underliggjande fundamentet for å retta det opp. La oss håpa at det første er tilfelle!

Betalingsløysingar - bruk og kostnader

Bård Bjerkholt har ein interessant artikkel om mobile betalingsløysingar i fredagens DN (03.06.16), men det manglar etter mitt syn noko. For å ta konklusjonen hans først: "For de fleste bankkunder er saken enkel. De velger det enkleste og billigste alternativet". Nei, dei gjer jo ikkje det, som Bjerkholt sjølv skriv. Dei vel det enklaste, men dyraste alternativet.

Norges Banks oversikt over betalingsløysingar
Norges Bank utarbeider kvart år oversikt over dei ulike betalingssystema i bruk. Dei tek opp ulike tema kvart år og i rapporten for 2015 er det omfang av ulike betalingsløysingar som er via mest merksemd. Tala for 2015 viser at den generelle trenden med auka kortbruk held fram og at det er bruken av kredittkort som aukar mest. Det er to hovudtypar betalingskort: debet-kort og kredittkort. Debet-korta er ein del av det norske BankAxept-systemet og kortet er direkte knytt til ein bankkonto, oftast ein lønnskonto. Debet betyr at betalinga blir trekt av konto med det same. Det vanlegaste er at BankAxept-kortet også er knytt til eit internasjonalt debet-kort, med Visa, Mastercard m.fl. som kortsystem.

Finurleg kredittkort-system
Kredittkortet fungerer på ein annan måte. Det ligg i namnet at det er kreditt, dvs. eit (kortvarig) lån. Kortet er som regel knytt til ein av dei store internasjonale finansaktørane (Visa, Mastercard o.l.), men avtalen er med den lokale banken din. Kredittkort-systemet er eit finurleg parallell-system med eit utstedar-system (issuer) og eit akkvisisjonssystem (acquirer) med bankane er involvert på begge sider, som figuren under viser:

Fig. 1: Partane involverte i kreditt-kortsystemet
(Figur henta frå Richard G. Browns blogg)

Bankane har både forbrukar og leverandør som kunde, på kvar side av betalingsstraumen. I midten ("Switch") sit "edderkoppen", kredittkort-selskapet, som eigentleg berre låner ut namnet som merkevare. Det er altså Visa og Mastercard m.fl.

BankAxept ned, kredittkort opp
I 2015 stod BankAxept-betalingar for 57 % av alle betalingar og internasjonale betalingskort (vesentleg kredittkort) stod for 18 %. Men som figuren under viser, er biletet eit heilt anna når me ser på verdien av alle betalingar:

Fig. 2: Bruken av ulike betalingsinstrument; transaksjonar og verdi

Trass i at kortbetalingar stod for 75 % av alle betalingar, utgjer desse berre 4 % av totalverdien. Direkte debiteringar er avtalar som Autogiro, Avtalegiro og Brevgiro. Her er det dei to første som aukar (kombinert med e-faktura) og brevgiro som naturleg nok minkar.

BankAxept billeg, kredittkort dyrt
Betalingar med BankAxept er framleis suverent størst, men denne betalingstypen taper terreng i høve kredittkort, som vist i figuren under. Det er litt merkeleg for BankAxept er den suverent billegaste betalingsløysinga av dei to. I følgje Norges Bank kosta ei BankAxept-betaling kr

Fig. 3: Utvikling i bruk av BankAxept (debetkort) og kredittkort

For å finna kostnaden med bruken av BankAxept og kredittkort må me gå til 2014-tala frå Norges Bank. Der skriv dei i rapporten "Kostnader i det norske betalingssystemet" at ei BankAxept-betaling kosta kr 2,93 pr. betaling og ei kredittkort-betaling kosta kr 12,90 pr. transaksjon!

Denne figuren, henta frå Richard G. Browns blogg, forklarer korleis kostnadene med eit typisk kredittkort-betaling fordeler seg:

Fig. 4: Kostnadsfordeling i ei typisk kredittkort-betaling (Richard G. Brown)

Når ein kunde kjøper ei vare for kr 1.000,- kjem altså ca. kr 978,- fram til betalingsmottakaren. 2-3 % "forsvinn" ned i ulike lommer på vegen. Figuren over gir også ei god forklaring på kvifor bankane er ivrigare på å tilby kredittkort enn BankAxept.

Kvifor velja det dyraste alternativet?
Det naturlege spørsmålet er kvifor me vel det langt dyrare kredittkort-systemet framfor det nasjonale BankAxept-systemet som er mykje billegare. Her er nokre av forklaringane:

1. Kostnadene er skjulte for forbrukarane. Det er me som må betala "moroa" til slutt, men det er vanskeleg å finna ut kor mykje det faktisk kostar.
2. Bankane tenar meir på at kundane brukar internasjonale kredittkort enn det norske BankAxept-systemet dei sjølve har vore med å byggja opp!
3. BankAxept (utvikla og drive av BBS og seinare Nets) har sove i timen når det gjeld nett-betalingar (betaling for varer og tenester på nettet, ikkje nettbank).

9 Algorithms That Changed the Future

"9 Algorithms That Changed the Future - The Ingenious Ideas That Drive Today's Computers" heiter ei bok av John MacCormick. Eg vart merksam på boka då eg las Paul Chaffeys blogg og hans omtale av den. MacCormick er professor ved Dickinson College (USA), Departement of Mathematics and Computer Science , der han forskar og underviser.

Manglande IT-utdanning og forståing for den
I forordet dveler Chris Bishop, professor ved University of Edinburgh, ved paradokset at sjølv om IT omgir oss på alle kantar, er det framleis ikkje eit eige fag før på universitetsnivå. Dersom det blir tilbydd undervisning før universitetsnivå, er det ofte berre opplæring i diverse verktøy og ikkje innføring i "computer science" slik ein gjer i fysikk og kjemi t.d.

Kva er algoritmar?

Ein skulle gjerne tru at ei bok med denne tittelen, og som handlar algoritmar, ville gått litt tilbake i historien og sett på den etymologiske tydinga av algoritme. Det gjer MacCormick ikkje; han stuper inn i detaljane ved dei ni algoritmane nesten utan vidare refleksjon. Det er den første svakheita ved boka.

Algoritme er eit sett instruksjonar for ei datamaskin. Ordet kjem frå den persiske matematikaren (og astronom + geograf) Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī. Han er rekna for ein av forfedrane til algebra og skreiv fleire bøker. I tillegg til opphavet for 'algoritme' er ha også opphavet til ordet 'algebra'. 'Algoritme' kjem av det latinske namnet til  al-Khwārizmī.

Utvalskriterium
Det trengst bøker som skaper entusiasme og forståing for det grunnleggjande ved datateknologi, og det er det MacCormick tek mål av seg til å bidra med. Som tittelen seier, tek boka hans for seg ni algoritmar som har endra framtida vår. Han sette opp følgjande kriterium for utveljinga:

1. Algoritmen må vera i bruk dagleg av (datamaskin-)brukarar
   
2. Algoritmen må adressera konkrete, reelle problem (real-world problems)
   
3. Algoritmen må hovudsakeleg vera relatert til computer science-teori (og då fell alt som har med maskinvare bort)

Offentleg nøkkel-kryptografi og digitale signaturar

Ei anna svakheit er etter mitt syn dei ni algoritmane som er valde ut. Det er ikkje lett å velja dei ni viktigaste algoritmane i IT-verda, og det vil nødvendigvis bli mykje diskusjon rundt eit slikt val. Men å bruka to av dei ni plassane på offentleg nøkkel-kryptografi og digitale signaturar, meiner eg er feil. Offentleg nøkkel-kryptografi og digitale signaturar er to sider av same sak og burde vore omtalt under eitt - då kunne han fått plass til ein algoritme til.

PageRank byggjer på?

Ei tredje svakheit er at han i drøftinga av søk og Googles PageRank-algoritme ikkje nemner opphavsmannen til algoritmen: Eugene Garfield (som seinare vart tilsett i Google). Garfield utvikla ein siterings-algoritme (Science Citation Index) ved University of Pennsylvania i 1950-åra. Kjernen i algoritmen var at til meir meritterte forfattarane som siterte artikkelen din var, til høgre verdi fekk artikkelen din - den såkalla impact factor.

Kva med Bitcoin?

Boka kom ut i 2011 og eg kan difor vanskeleg kritisera han for ikkje å ha teke med Bitcoin; som elles burde hatt ein opplagt plass blant dei ni. Men MacCormick er snublande nær, for i det siste kapitlet der han spekulerer over kva algoritmar me kan komma til å sjå i framtida, diskuterer han zero knowledge proofs og ei løysing på dei bysantinske generalars problem. Bitcoin er jo nettopp svaret på den siste utfordringa, og kanskje skulle ein professor i computer science ha oppdaga det i 2011? 

Dei aktuelle algoritmane

Dei ni algoritmane han har valt ut, er:

1. Search Engine Indexing
2. PageRank
3. Public Key Cryptography
4. Error-Correcting Codes
5. Pattern Recognition
6. Data Compression
7. Databases
8. Digital Signatures
9. What Is Computable?

Den siste er strengt teke ikkje ein algoritme, men ein gjennomgang av Alan Turings banebrytande bevis for at det er umuleg å forutsjå alle feil i eit dataprogram. Eller sagt på ein annan måte: Det finst ting som er umuleg å forutsjå: vil eit program eventuelt krasja eller vil det gå i det uendelege? Dette er kjendt som the halting problem og the undecidability problem.

Det som er bra med boka

Sidan eg har vore ganske kritisk til MacCormick innleiingsvis får eg ta med det som er positivt også. Han har skrive ei lettlesen og pedagogisk god bok. Det skin gjennom at MacCormick verkeleg er interessert i å formidla dette, og han gjer det som sagt på ein god pedagogisk måte. 

Bruktbil, bankremisse og Bitcoin

Mazda MX-5 - for ein bil! (sukk!)

I går selde eg Mazda-en min - eg saknar den alt! Den vart kjøpt som starten på ein idé om utleige av spesielle bilar, gjennom bedrifta Klassisk Bil AS. Tida strakk ikkje til og eg må leggja dette på is. Det betyr ikkje at eg ikkje har tru på forretningsidéen, tvert om. Men det får bli litt seinare når andre ting har roa seg litt.

Pengar <--> Bil
Men poenget i denne artikkelen er dilemmaet når eit verdifullt objekt (t.d. ein bil) og pengar skal skifta hender. Me har framleis ikkje gode ordningar for dette. I mitt tilfelle mottok eg ei bankremisse på den avtalte summen. Ei bankremisse liknar på ein sjekk, men til skilnad frå sjekken må du gå til ein bank (fysisk!) og kjøpa den. Du må ha pengane på kontoen din, og når du kjøper bankremissa blir summen sett av på ein eigen konto i banken og du som kjøpar har ikkje tilgang til den lenger. Mottakar må også heva bankremissa i ein bank (igjen fysisk!).

Den aktuelle bankremissa (med vilje litt utydeleg..)

Gammaldags ordning
Dette systemet er heilt klart ikkje laga for den digitale verda me stort sett brukar for betalingsoppdrag. Men for sikkert oppgjer for verdifulle objekt (bilar, båter osv.) er det den beste måten i dag. Du kan også bruka "Kjøp sikkert" på Finn.no, sjølv om dei no varslar at det blir endringar i den ordninga.

Då fungerer Finn.no som mellom-mann og tek i mot den avtalte kjøpesummen, via selskapet PayEx (det er den delen som blir endra i sommar). Dei betaler ut når handelen er gjort og verken kjøpar eller selja klagar. Dei handterer likevel ikkje problem som måtte oppstå - det blir opp til partane å avklara. Kjøp sikkert frå Finn.no er mykje dyrare enn t.d. å kjøpa ei bankremisse. I mitt tilfelle ville det kosta kr 500,-. Til samanlikning kosta det kr 75,- å kjøpa ei bankremisse i DNB (for kunden som hadde konto der).

Unngå fredag den 13.!!
Sidan handelen i går skjedde på fredag den 13. burde eg skjønt at det kom til å bli komplikasjonar - og det vart det! Kjøparen hadde skrive ut bankremissa på feil namn (der må DNB ta skulda) og gode råd vart då dyre. Eg kunne ikkje heva ei bankremisse som ikkje stod i mitt namn, og kjøparen kunne ikkje få endra bankremissa. Løysinga vart at me gjekk til den lokale banken på Gol, der handelen føregjekk, og fekk dei til å attestera at eg var meg og kjøparen var den han var og at namnet på bankremissa var feil. Så endra også DNB sitt kontor der bankremissa var kjøpt, namnet på sin kopi. Det heile skjedde etter råd, og forståing, frå banken eg brukar; Indre Sogn Sparebank. Sparebank 1 Hallingdal må også krediterast i denne handelen; dei viste service av beste merkje - til to personar som ikkje var kundar i banken deira.

Konklusjon
Lokale bankar med god personkjennskap er viktig når uføresette ting oppstår. DNB prøvde også å hjelpa så godt dei kunne, og det skulle berre mangla sidan det var dei som hadde rota det til, men dei var vanskelegare å nå.

Bitcoin er eit godt svar på utfordringa med skifte av pengar og objekt. Eg forklarte kjøparen korleis det ville sett ut om me hadde brukt Bitcoin til å gjera opp:

1. Kjøparen ville ha skanna Bitcoin-adressa mi på sin mobil, frå min mobil.
2. Han ville ha tasta inn kjøpesummen (i norske kroner).
3. Han ville ha lagt på litt ekstra gebyr i staden for dei 0,0001 BTC som er standard i mange lommebøker (pr. i dag mellom 30 og 40 øre) - kanskje 10 kr i gebyr for at transaksjonen skulle bli prioritert av gravarane (miners)
4. Han ville ha trykt 'send' og me ville så ha gått og teken ein kopp kaffi (det gjorde me også på Gol i går :)
5. Etter ein times tid ville me ha sjekka kor mange stadfestingar (confirmations) som hadde komme på overføringa, og viss me hadde hatt 5-6 ville eg ha kjent meg sikker på at betalinga ikkje kunne endrast.