NOKIOS 2014 - 30.10.14

Paul Chaffey, KMD:

Kvifor setja i gang større prosessar med endring av offentleg sektor? Me treng det jo strengt teke ikkje. Det viktigaste svaret er den langsiktige berekrafta
- demografi (fleire pensjonistar, færre i jobb)
- lågare oljeproduksjon (blir ekstra tydeleg når oljeprisen går ned)
- mangel på arbeidskraft, særleg i helsesektoren (må fordela kompetanse der den trengst mest)

Digitalisering for regjeringa handlar først og fremst om betre styring og leiing i staten
- tillitsbasert
- resultat, ikkje detaljar
- strategisk teknologiforståing; handlingsrom for leiing
- betre samhandling på tvers av sektorar
- betre beslutningsgrunnlag

Men i staden for tildelingsbrev får me tildelingsromanar.

Har innført ein ny tidstjuv for å fanga tidstjuvar i staten: Rapportering av tidstjuvar.
Klart språk er eit viktig tiltak, og klart språk i lovverket er også sett i gang arbeid på.

IKT-problemstillingar som KMD kjenner eit spesielt ansvar for:
- felles spelereglar som blir følgde av alle sektorar
- prioritering av IT-prosjekt
- finansiering av felleskomponentar
- finna gevinstar og henta dei ut
- gjera offentlege data tilgjengelege

Gevinsthandtering har vore for dårleg i IT-prosjekt. Typisk er gevinstane høgst før start av prosjektet, og så går dei gradvis ned og i enkelte tilfelle går dei mot null, eller til og med i minus.

Spørsmål og svar:
Arne Krokan stilte spørsmål til Paul Chaffey, dels eigne og dels spørsmål via Twitter. Eg synest ikkje den runden vart så veldig interessant, mykje pga. AK sin, i mine auge, naive teknologioptimisme.

Vegkart for felleskomponentar

Sesjonsansv.: Lars Erik Antonsen, NAV
SKATE er eit av dei viktigaste tiltaka for IT-samordning i staten. Også KS er representerte, slik at det er IT-samordning i off. sektor.

Vidar Holmane, Difi (sekretariat for SKATE):
SKATE har eksistert sidan 2006 og FAOS-arbeidet (Felles arkitektur for off. sektor).
Temaet i SKATE er fellesløysingar.

Nasjonale felleskomponentar:
Tenester
- felles løysing for eID
- Altinn
- Sikker digital post

Komponentar
- Folkereg.
- Einingsreg.
- Matrikkelen
- Kontakt. og reservasjonsreg.

Sjølv om det blir henta idear frå andre land (Danmark, UK, Estland ++) legg den norske styringsmodellen klare føringar på kva som kan gjerast her. Stikkordet blir då norsk sektororganisering (og som andre sesjonar på konferansen har vist, går dette heilt til topps med at sektorstatsråden er ansvarleg for Stortinget, ikkje statsministaren på vegne av statsrådane).

Arbeidet med eit vegkart for felleskomponentar vart starta sommaren 2013.

Først bli einige om utfordringane:
- for lite føreseieleg (uforutsigbar) både med omsyn til forvaltning, drift og utvikling av felleskomp.
- men svara frå dei ansvarlege etatane var lite klare og ga lite som grunnlag for etablering av eit vegkart
- har så levert eit kunnskapsgrunnlag for vidare arbeid

På overflata ser det ut som dagens felleskomponentar dekkjer krava frå ulike etatar. Men bak dette ligg det også eit problem med at mange ikkje brukar felleskomponentane, men har eigne løysingar eller skyggeregister.

Innfører eit årshjul for arbeidet med felleskomponentar i SKATE, med laus kopling til budsjett.
1. kvartal: Rapportering
2. kvartal: Status og tiltak
3. kvartal: Rapportering
4. kvartal: Prioritering og status/tiltak

Dette er kimen til portefølgjestyring av felleskomponentar.

Mi vurdering av presentasjon og det arbeidet som er gjort: Framleis mykje uklart, delvis skjult bak mange flotte ord. Så langt mange ord og lite konkretisering.

Informasjon: søk på 'skate' på www.difi.no (og www.eforvaltning.info/veikart)

Spørsmål frå Statens pensjonskasse: Det er berre dei store etatane som er i SKATE, kvar er dei små og korleis blir deira behov fanga opp?

Rune Samland, KS

Kommunane sitt perspektiv når det gjeld felleskomponentar

Anders Aagaard Sørby, IT-sjef i Østfold fylkeskommune

Skal kommentera på noko han ikkje har vore med på.
Positivt med ei samordning rundt felleskomponentar
Behovskartlegginga som ligg til grunn for utarbeiding av vegkartet, er viktig.
Viktig å balansera kortsiktige og langsiktige behov, og også sjå på kortsiktige, raske gevinstar og meir langsiktige gevinstar.

John Krogstie: Korleis kan forskingsmiljøa bidra i arbeidet SKATE gjer på området?

Vidar Holmane: Kan ikkje svara godt på det. Arbeidsgruppa for vegkartet er veldig godt fornøyde med seg sjølve.

Kommunale fellesløysingar: Visjon og verkelegheit

Kjetil Århus, Bergen kommune
Rune Sandland, KS KommIT

FIKS: Felles integrasjonsplattform for kommunal sektor
- laus kopling mellom eigne kommunale løysingar og nasjonale felleskomponentar

Prioritering av prosjekt:
1. Kommune melder inn prosjektide
2. KPR pr. sektor prioriterer prosjektidear frå brukarfora
3. KS KommIT-sekretariatet hentar tilrådingar frå KPR og samanstiller prosjekttilråpding
4. Programstyret i KS KommIT tek avgjerd om igangsetjing av prosjekt

Hovudsteg i implementering av digitale løysingar
1. Kartleggj behov, krav og gevinstar
2. Innkjøp av løysing/utviklingshjelp
3. Gjennomføring av prosjekt
4. Realisera gevinstar

Gjennomføring av brukarreiser er eit krav i steg 1. Det er også skissert ei arbeidsdeling mellom KS KommIT og kommunen/-ane i eit utviklingsprosjekt.

KS KommIT sin verktøykasse er eit tilbod, ikkje eit krav (lokaldemokratiet gjer at KS ikkje kan diktera kommunane på noko område).

Astrid Øksenvåg: Aktuelle kommunale digitale tenester
KS SvarUt
- oppstår pga. behov i kommunane
- forventningar frå målgruppene (innbyggjarar, næringsliv, organisasjonar)
- regjeringa sine mål og krav på området

Taavi Kotka, CIO ICT: Insights from Estonia - world leaders in e-state Government

Har stort sett oppnådd ei papirfri forvaltning. Lova seier at det som finst digitalt, trumfar det som eksisterer på papir. Det hjelper ikkje å komma med ei skøyte på ein eigedom (i papirformat) viss det digitale eigedomsregisteret seier noko anna.

Med full digitalisering er tilgjengelegheit og oppetid kritisk. 

Dei estiske ambassadane er viktige nodar i den digitale infrastrukturen og fungerer som backup-senter. Dei brukar også private skylagringstenester (Amazon, Rackspace osv), men ikkje til sensitive data der dei brukar sitt eige nettverk og der ambassadane er essensielle.

Den digitale infrastrukturen er også sårbar sidan alt blir gjort digitalt. Dersom den digitale autentiseringstenesta bryt saman, bryt all tenesteutføring saman. Dersom kjernen i systemet bryt saman, bryt heile samfunnet saman. I tillegg til fysiske ambassadar har dei også virtuelle ambassadar.

Skytenester er viktige for Estland.

Kan eit land eksistera (berre) i skya, utan fysisk territorium? Meiner at det er muleg med dagens teknologi. Det er faktisk eit reelt spørsmål fordi Estland med dagens folketal er små og sårbare. Den einaste reelle måten å auka folketalet på, er gjennom virtuelt statsborgarskap. Det er snart muleg å bli ein e-Estlandar.

Estland har hatt elektroniske val sidan 2005. Alle estlendarar kan stemma via Internett uansett kor dei er i verda.

Vedlikehald er den største kostnaden. For ikkje å enda opp med utdaterte (legacy) system, tvingar dei gjennom modernisering. Kritiske system kan ikkje vera meir en så og så gamle.

NOKIOS 2014 - 29.10.14

Opning av konferansen ved Berit Kjeldstad, prorektor ved NTNU. Ho trekte fram hovudsatsingane i det neste store IKT-programmet, IKT2025 (eller er det IKTPluss?):

• Offentleg sektor og infrastruktur
• Helse og velferdsteknologi
• Sikkerheit og beredskap

Truls Berg: Halvvegs til framtida Fem megatrendar som endrar det meste dei neste fem åra

1. Store demografiske, geografiske og klimatiske endringar er undervegs

Vesten blir ein "aldersheim". Men Norge (og Skandinavia) har store fordeler i form av likestilling, flate strukturar og stor grad av tillit.

2. Teknologirevolusjonen aksellererer - IKT over alt og usynleg

3. Informasjonsdemokrati, livslang læring og slutten på privatliv

4. Robotane overtek

5. ?

Det var ikkje lett å trekkja ut dei fem megatrendane frå dette foredraget, difor denne halvvegs oppsummeringa.

Finalistar til Fyrlykt-prisen 2014:

• e-Resept
• KS SvarUT (KS si løysing for levering av svarbrev til innbyggjarar og næringsliv)
• RuterBillett (over 1 mill. bill. i mnd., utgjer meir enn 25 % av oms.). Koden tilgj. for andre

Vinnaren av årets Fyrlyktpris vart KS SvarUt.

Paneldebatt

Tone Bringedal, Difi

Trude Andresen, KS

Ingunn Cowan, Lånekassen

Kjetil Århus, Bergen kommune

Panelleiar: Arne Hjeltnes (Creuna)

Lånekassa er medvitne det ansvaret dei har som det første møtet innbyggjarane har med det offentlege (bortsett frå skule). Lånekassen sine tenester er stort sett dei første offentlege tenestene ein innbyggjar over 18 år møter.

Den viktigaste utfordringa framover:

KÅ: Felles informasjon og strategi for "innsal" av sikker digital post; kommunar, Difi og Altinn må : ha eit tydeleg og samordna 

IC: Jus må bli meir samordna med IT

TA: Må få på plass ei betre organisering og finansiering av fellestenester (-komponentar)

TB: Felles strategi stat og kommune overfor innbyggjarar og næringsliv (som KÅ)

Velferdsteknologi

Unni Wikan Darrell, Værnesregionen

"Vake over", ikkje overvake

Værnesregionen starta opp velferdsprosjektet i 2012. 

Forprosjekt:

- svakheiter ved fallalarm (måtte liggja heilt i ro i 20 sek for at alarmen skulle gå!)

- batteriproblem

- "læring" av sensorar (rørslesensoren sa at dama hadde forlete huset, men ho hadde berre kikka ut døra for å sjå om avisa var kommen..)

Gevinstrealisering

- dørsensor ved busenter har gjort arbeidet med ettersyn av dører mykje mindre slik at det er nok med ein på vakt mot tidl. to

- betre kvalitet, større tryggheit

- kan bu lenger heime (men her trengst det meir forsking og dokumentasjon)

Brukarane seier:

+ godt supplement til heimeteneste

+ føler seg mindre til bry fordi ein del kan løysast med teknologi

+ brukarane kjenner seg meir sett

+ auka livskvalitet pga meir kontakt med pårørande

- teknologiproblem (framleis ikkje heilt enkelt å bruka for mange)

Ulempene i dag er også at dei ulike tenestene innan velferdsteknologi er knytte til fagsystema i kommunen (har kommunen Visma må dei bruka utstyr tilpassa det, har dei Gerica, er det andre teknologiske løysingar). Det manglar nasjonale retningslinjer og standardar på dette området.

Grunnlaget for samarbeidet i Værnesregionen har vore at "det som gagnar naboen, det gagnar oss". Ein annan viktig føresetnad er at dei største i samarbeidet må vera mest rause. I essens er det Nils Arne Eggen sin Go'fot-teori.

Servicedesign

Trude Hole, KulturIT
MuseumsIT: Ei samling av IT-ressursane i ein organisasjon.
Nytt prosjekt for Folkemuseet, Musea i Sør-Trøndelag, Anno Museum og Akershusmuseet
- skal utvikla ei felles webløysing for desse musea
- må bryta opp eksiserande rutiner og strukturar

Servicedesign har komme inn for å ta inn målgruppene på ein betre måte.

Knut Kvale, Telenor Research
Felles språk essensielt, både bokstaveleg (engelsk), men også kva ein meiner med ulike begrep.

Customer Journey Design and Mapping
Customer journey: A customer's interactions with Telenor to achieve a specific goal (NB! Streng definisjon. Det er denne definisjonen, og ikkje nokon annan).
Forventa kundereise blir halden opp mot faktisk kundereise

Då KK starta med å sjå på Mobilt breiband, fann han ut at det ikkje fanst ein einaste dokumentasjon av forventa kundereise. Han måtte så intervjua produketansv. ++ for å teikna opp kundereisa sett frå Telenor.
Så vart 20 kundar bedne om å skriva dagbok slik at ein kunne få tak i kundane si reise. Det viste seg å bli 20 ulike kundereiser!

Panelet klart til debatt

Paneldebatt om leiarar i utakt

Panelleiar: Arne Hjeltnes
Lars Peder Brekk: Brønnøysundreg.
Trude Andresen: KS
Anita Krohn Traaseth:Innovasjon Norge
Jan Hjelle: Kommunal og mod.dep.
Leif H. Kvande: Finansavisen

AKT: Det skjer ikkje fleire feil i det offentlege/off. IT-system enn i private. Men feila blir mykje meir synlege. Feil i private system blir behandla på styreromma, feil i off. system blir behandla i media.
AKT trur ho kan gjera større endringar i IN enn ho kunne gjera i HP (gjennom 18 år).
Men det offentlege kan læra av næringslivet når det gjeld å ta avgjerder!
Media bør heller heia fram dei gode eksempla.

AKT: Kan ikkje la alle samhandla med alle, det blir som den blinde som skal leia den blinde. Må ta nokre avgjerder som seier at dette skal vera fyrtårna på ulike område, og dei avgjerdene må vera kundedrivne.

LHK: Saknar leiarar som kan stå fram og seia at dei tok feil, men at dei har lært. Off. sektor må tora å spørja etter løysingar som ikkje nødvendigvis eksisterer i dag. Eksempel med lyspæra: Den vart ikkje skapt som ein evolusjon av stearinlyset. Off. sektor etterspør framleis i stor grad stearinlys; då får dei ikkje lyspærer!

JH: Norge er mykje dårlegare enn Sverige og Danmark på å forstå brukarane sine behov og at brukarmedverknad blir standard for utvikling av tenester.

LPB: Trur det er litt naivt å etterspørja ei løysing, ei sterk stemme. Dep. må ha ei koordinerande rolle, men ikkje noko meir. Verksemdene må få fridom til å løysa utfordringane sjølve, men samtidig som nasjonale retningslinjer blir følgde.

TA: Treng mangfaldet og sterke IT-miljø, men på nokre område må ein seia at dette er standarden alle skal følgja. Er også dårlege på å bruka lovverket for å få gjennom endringar på IKT-området. Meldingsutveksling i helsesektoren er eit godt eksempel på det. Her har det vore samanhengjande forsøk i 15 år utan at ein har klart å nå målet som vart sett.

AKT: IT-sentralisering handlar ikkje om å samla alt i Oslo. Det handlar om ein del tydelege retningslinjer og så la dei ulike einingane løysa utfordringane så nær kundane (eller "brukarane"?)

TA: Ikkje redd for misbruk av makt frå KMD, ser heller fram til at KMD brukar posisjonen

Brukarsentrerte tenester på tvers av siloar

Panelleiar Åsmund Mæhle, Bouvet, innleia med eit eksempel om sonen som skulle takka ja til plass på vid.g. skule gjennom systemet VIGO (fylkeskommunal fellestenester). Då fekk han samtidig spørsmål om han ikkje ville gå direkte til Lånekassen og ordna stipend sidan han først var innlogga. Slikt gir ein wow-effekt.

Men ikkje alle tenester er slik. Energimerking av bygningar - kvifor må ein oppgi namn og adresse når ein nettopp har logga inn med MinID?

Morten Meyer sin visjon med Miside er veldig lik det som blir diskutert av målbilete på årets konferanse. Men Miside vart lagt ned. Los eit anna godt eksempel som også er lagt ned.
Det store problemet er at slike initiativ

Skatt har fått unnatak frå bruk av den nye digitale postboksen og skal levera meldingar både til næringsliv og innbyggjarar i Altinn. Er det til brukarane sitt beste? Er det brukarane si

Me må slutta å ha "fokus på brukarane" og starta med "brukarane sitt fokus".

Kvifor lykkast me ikkje i Norge?
- ikkje nok trykk på innbyggjarane sine behov
- for sterk sektorstyring (jf. statsrådane som er individuelt ansv. for Stortinget, samanlikna med andre land der statsministaren er kollektivt ansvarleg)

Jacob Krokstedt, Statsledningskontoret i Stockholm
Fleire store løft på digitale tenester, eller e-tenester som han føretrekkjer å kalla det, i Stockholm.

Eksempel: Felles system for adm. av kulturskular førte til mykje større interesse og påmelding til kulturskulane, og hjelpte også løfta fram meir usynlege tilbod.

Trafikkutviklinga på web-en har vore formidabel: frå 4 mill. besøk i 2007 til 18 mill. i 2014

Mål:
- e-tenester ut frå innbyggjarane sitt fokus - det skal vera enkelt å vera Stockholmare
- ekta e-tenester sikrar den duble nytten
- idear til tenester blir initierte av forvaltninga og dei er også ansvarlege for utviklinga (ikkje IT-avd.). IT-avd. sørgjer for finansiering og koordinering.

Suksesskriterium:
- digitalt kompetente innbyggjarar
- sentral finansiering og koordinering
- tydeleg styring
- felles plattform (den er absolutt, ikkje muleg å fråvika)

Må også vera rom for feiling - bak dei 65 e-tenestene i Stockholm by finst det også tenester som er lite brukte.

Paneldialog
Arne Torsensen, Skattedir.
Marit Mellingen, Difi
Arild Jansen, UiO, Forvaltn.informatikk

Arild: Er målet fullstendig automatisering? Resultatet kan bli usynlege og ugjennomtrengelege tenester. Demokratisk sett er det viktig at kvar og ein veit korleis forvaltninga er bygd opp.
Stikkordet er informatisering; i tillegg til automatisering kan maskinene også informera oss på ein mykje betre måte. Nemner Susan Shaboff som med boka "In the age of lanserte

Felleskomponentane burde målast på om dei leverer data til rett kvalitet, tilgjenge til dei org. som har krav på det. Dette bør kunna innarbeidast også i dagens styringssystem.

Åsmund: Er lei av å høyra om at den gode dialogen i SKATE; skulle berre mangla at ikkje toppleiarane snakkar saman om digitale løysingar. Kva har SKATE bidrege til konkret? Det er jo trist at det t.d. ikkje er funne rom for fornying av Folkeregisteret, kanskje den viktigaste felleskomponenten.

NOKIOS 2014 - 28.10.14

NOKIOS 2014: Kunsten å forenkla!

NOKIOS - Norsk konferanse for IKT i offentleg sektor - vart starta av NTNU i 2007 og har på dei 7-8 åra etablert seg som ein av dei store IT-konferansane innan offentleg sektor. Konferansen har i år over 500 deltakarar og er saman med Difi sin Digitaliseringskonferanse og KS sin e-kommunekonf. den store møteplassen for alle som arbeider med IT i off. sektor.

Forenkle, forenkle, forenkle..
Workshop om Altinn og tenesteutvikling

Altinn er meir enn teknologi; det er i tillegg organisasjon og prosess. Altinn Innovation (innovation@altinn) er "laboratoriet" for utprøving av nye idear.

Tenestetypar i Altinn:

• Innsendingsteneste
• Meldingsteneste
• Innsynsteneste
• Lenketeneste
• Formidlingsteneste (grensesnitt for overføringar av store datamengder mellom etatar)
• Samhandlingsteneste

Altinn Teneseteutvikling (TUL)

Altinn Sluttbrukarløysing (SBL)

- nettlesar

- applikasjon

"Speiling av Altinn" ("hybrid-løysing")

- visa informasjon/data frå Altinn utan at ein "ser Altinn" (eigen look & feel)

Viss brukaropplevinga i Altinn blir oppfatta som problematisk, er det muleg å "speila" Altinn og unngå problemet.

Realisering av ei teneste

- brukarstøtte

- brukargrensesnitt

- back-end

- integrasjon med abaksystem

- basis-programvare

- operativsystem

- maskinvare

- driftslokalisering

Trendar:

Opne data

Lenka data

CAMS - Cloud, Analytics, Mobile and Social

Brukargrensesnitt i Altinn
Brukartesting viste at t.d. rolledelegering ikkje fungerte i det heile, brukarane fekk det ikkje til (som understrekar kommentaren min før dette innlegget: Altinn tek for lett på brukargrensesnitt/-oppleving og ser på det som noko som blir lagt på etterpå).

Rolledelegering er no bygt om i form av ein vegvisar.

Har innsett at det er mykje å endra på og retta på når det gjeld utforming i Altinn. Har vore for dårleg til å forstå brukarane sine utfordringar.

Eksempel på tenesteutvikling i Altinn
Gjennomgang av oppbygging av "innsendingsteneste" i Altinn. Systemet brukar Microsoft InfoPath på brukarsida for sjølve skjermdesign.

Altinn-skjema web-applikasjon

Få tak i brukardata:
- bruk av DownloadQueue web service

Reinhold Messner

Ei av dei mange bøkene Reinhold Messner
har skrive

Reinhold Messner er ikkje som gjennomsnitts-italienaren, eller gj.snittsnordmannen for den del. Han er verdas mest kjende fjellklatrar og den første som har nådd toppen på alle fjelltoppane over 8000 meter (det er 14 totalt). Han har skrive eit utal bøker og halde like mange foredrag, og det har gjort han i stand til å byggja opp ikkje mindre enn seks museum! Kanskje museumsfolk her i landet skulle ta ein tur å sjå og snakka med mannen..

Først på alle 8000-metrar
Fascinasjonen for Messner starta for eigen del då eg høyrde om "konkurransen" om å bli først til å nå alle toppane over 8000 meter. Bragda er omtalt mellom anna i boka "All 14 Eight-Thousanders", men som sagt, han har skrive eit utal bøker. Den 14. og siste fjelltoppen, Lhotse, vart klatra i 1986 og dermed var rekorden sikra. Den fremste utfordraren var polske Jerzy Kukuczka, som straks sende gratulasjonen "Congratulations on your grand slam!". Kukuczka vart den andre som klatra alle 8000-metrane, eitt år etter Messner, og i eit kortare tidsrom. Han omkom i eit forsøk på å klatra sørveggen av Lhotse i 1989.

Aktiv kar!
Messner har fleire rekordar enn først på toppen av alle 8000-meterstoppane. Han var den første som klatra Mount Everest utan kunstig oksygen (1978) og han var den første som klatra åleine til toppen av Mount Everest i 1980. Den stilen var også typisk for Reinhold Messner; han klatra åleine eller saman med ein annan, og utan noko følgje av sherpafolk som berarar. Han var den fremste talsmannen for den enkle, alpine klatrestilen.

I tillegg til fjellklatringa har han også gått til Sydpolen, gått Grønland på langs og kryssa Gobi-ørkenen (til fots). I tillegg ein heil del andre "turar".

Tragedie og triumf på Nanga Parbat
Det starta ikkje så bra i Himalaya. Messner hadde klatra alle mulege og umulege ruter i Alpane og Dolomittane og dei fjella vart etter kvart for små. Han vende augene mot Himalaya og i 1970 fekk han og broren Günther bli med på ein ekspedisjon til Nanga Parbat (8126 m) nord i Pakistan. Dårleg ver og stadige snøskred gjorde topp-forsøka vanskelege. Det vart gjort eit siste forsøk og brørne Reinhold og Günther nådde toppen 27. juli. Begge var på grensa av kva dei tolte og det var seint på dagen. Dei såg det som umuleg å komma ned att same ruta som dei klatra opp, og bestemde seg for å prøva å gå ned att på andre sida. Etter tre dagar kom dei ned til brefallet då Günther vart teken av eit snøskred og var borte. I ettertid har det vore mykje diskusjon og spørsmål om den tragiske hendinga, og det har vorte sådd tvil om Reinholds forklaring og om han etterlet broren i eit forsøk på å redda seg sjølv.

Broren sitt dødsfall gjekk sterkt inn på Reinhold og først i 1978 var han klar for eit nytt forsøk på å nå toppen av fjellet, denne gangen heilt åleine. Han gjennomførte topp-forsøket og fann etter det ein slags fred med fjellet.

I 2005 vart restane av Günther Messner funne på den sida og i det området Reinhold Messner hevda dei hadde gått ned.

Sør-Tyrol
Reinhold Messner er fødd og oppvaksen i Brixen (Bressanone) Sør-Tyrol og er svært medviten om området og dei mange kampane folket der har vore gjennom. Sør-Tyrol vart ein kasteball i dei to verdskrigane. I første verdskrig vart Italia lova området for å gå inn på Entente-maktene si side, trass i at området så og seia berre hadde tyskspråklege innbyggjarar og tysk/østerriksk kultur. Framveksten av fascismen gjorde tilhøva endå verre då tysk språk vart forbode og eit storstilt prosjekt med "italifisering" av området sett i gang.

Sør-Tyrol som uroleg område
Før andre verdskrig braut ut, avtalte Hitler og Mussolini ei "etnisk reinsing" av området. Tyskspråklege skulle deporterast til tyske område og området skulle gjerast reint italiensk. Men utbrotet av krigen forpurra planane som ikkje vart fullt ut gjennomførde. Etter krigen avgjorde dei allierte at Sør-Tyrol framleis skulle tilhøyra Italia, men at regionen skulle sikrast eit omfattande sjølvstyre for å sikra den tyske minoriteten. Men Italia slo saman Sør-Tyrol og Trentino til ein region - Trentino - Alto Adige, og dermed var italienarane på nytt i stort fleirtal. Dette førte til framveksten av motstandsrørsla Befreiungsausschluss Südtirol (BAS) som gjennomførde fleire terroraksjonar.

Ötzi skapte ny debatt
Den betente saka vart ikkje løyst før i 1971 då ein ny avtale mellom Østerrike og Italia vart underteikna. Litt spent har det vore mellom dei to landa også etter den tida. Gammal usemje opp att ved funnet av Ötzi i 1991. Den gamle mannen låg så å seia bokstaveleg på grensa mellom dei to landa, og det vart ein stor drakamp om den mumifiserte kroppen. Og vår venn Messner var (sjølvsagt) innblanda som ein av dei første som kom til etter oppdaginga. Etter nøyaktige målingar vart det fastslege at Ötzi låg nokre meter inn på italiensk side. Han enda til slutt opp på arkeologisk museum i Bozen/Bolzano.

Portrett av Reinhold Messner og det siste museet hans
i Süddeutsche Zeitung i august i år

Messner Mountain Museum
Reinhold Messner har som sagt bygt opp seks museum som alle handlar om fjellsport og klatring. Dei seks musea, med fellesnamnet Messner Mountain Museum (MMM) er:

• MMM Firmian (Sigmundskron slott nær Bozen/Bolzano)
• MMM Juval (Juval slott, Vinschgau)
• MMM Dolomites (Monte Rite, 2181 moh)
• MMM Ortles (Sulden, 1900 meters høgde i fjellet Ortles)
• MMM Ripa (Bruneck slott)
• MMM Corones (Skirama Kronplatz, skianlegg i Dolomittane)

Det siste museet, MMM Corones, vart opna på 70-årsdagen til Messner, 17. september. Det er teikna av den verdskjende arkitekten Zaha Hadid (irakisk/engelsk). Museet er så nytt at Messner ikkje har fått det med på websidene sine..

Respekt for fjella

I alle musea kjem Messners respekt for fjellet og fjellfolka tydeleg fram, noko han er nøye med å understreka, som i dette intervjuet. Eg har besøkt MMM Firmian på Sigmundskron slott og vart overraska over kor lite Reinhold Messner det var og kor mykje filosofi om fjell og fjell-liv det var. I tillegg er arkitekturen viktig for Messner. Mange av musea hans er i gamle slott. MMM Firmian er bygt på ein svært respektfull måte overfor det gamle slottet, på same måte som respekten hans for fjella. 

Masteroppgåver om Bitcoin

Ill.: Cryptocoinsnews

Bitcoin, både som system og som valuta, byr på heilt spesielle mulegheiter til å studera eit nytt teknologisk og økonomisk fenomen nærmast frå starten av. Så langt har ikkje så mange i akademia nytta seg av mulegheitene. Det er særleg publisering av vitskaplege artiklar som tel, både som sjølvstendige arbeid men også som delar av eit doktorgradsarbeid. Også masteroppgåver kan vera interessante og kasta nytt lys over fenomenet.

Eit søk på 'Bitcoin' i publikasjonsdatabasen duo.uio.no for Universitet i Oslo, gir t.d. tre treff:

• Why Bitcoins Have Value, and Why Governments Are Sceptical 
• Effective replication of large data in distributed hash tables  
• Hva er Digital Valuta? Hva slags formuerettslig produkt er digital valuta? Omfattes slike finansielle produkter av gjeldende finansreguleringer og hvordan burde de reguleres?  

Eg har lese den første og den siste og vil omtala dei. Deter to interessante oppgåver der den første oppgåva er innan økonomi (Det samfunnsvitenskapelige fakultet/Økonomisk institutt) og den siste er innan jus ( Det juridiske fakultet). Kortversjonen er at økonomen har skjønt det, medan juristen etter mitt syn er på bærtur..

Why Bitcoins Have Value..

Torbjørn Bull Jenssen har teke på seg oppgåva å forklara kva som gir Bitcoin verdi og kvifor myndigheiter er skeptiske til valutaen. Det siste er nok lettare å forklara enne det første, men det er det første spørsmålet som gjer oppgåva mest interessant.

Eg trur eg ville ha retta tittelen til "Why Bitcoin has Value..." for eg meiner Bitcoin ikkje skal omtalast i fleirtal, i alle fall ikkje når det er snakk om valutaen. Men det er berre pirk..

Oppgåva er bygt opp med desse hovudkapitla:

1. Introduction
2. What is money?
3. What is Bitcoin?
4. Real world examples of commodity money
5. Solving real world problems; Bitcoin and current transaction costs
6. What is a bitcoin worth?
7. Bitcoin and the government
8. Concluding remarks

Oppgåva er interessant lesnad. Eg har ikkje føresetnader til å vurdera den faglege standarden innan det øknomifaglege, men eg synest TBJ gir ei overbevisande grunngjeving for kva som gir Bitcoin verdi. Eg likar også måten han går inn i problemstillinga på:

With a comprehensive analytical framework in place, the thesis seeks to answer these questions, providing not only an economic understanding of Bitcoin, but also offering compelling insight into that fascinating and often neglected social construct: money.

Pengar som sosial konstruksjon
Nettopp pengar som ein sosial konstruksjon er ein viktig inngang og bakgrunn for diskusjonen av kva som gir Bitcoin verdi (og om Bitcoin er pengar). Som TBJ er inne på i innleiinga, ser konseptet pengar ut til å vera teke for gitt, og det er rart når me ser på utviklinga frå pengar som eit svært konkret fenomen, til i dag der pengar i stor grad er ein sosial konstruksjon og eit tillitsforhold mellom individ og styresmakter. Det fantastiske er at pengar eigentleg ikkje er noko anna enn eit symbol på tillit. Det fungerer fint så lenge tilliten er der, det kan rakna fullstendig når den manglar.

e-Pengar og digitale pengar
TBJ diskuterer kva pengar er og ulike typar pengar. Elektroniske pengar, eller e-pengar, er eit uklart begrep sidan det meste av vanlege pengar stort sett berre eksisterer digitalt. Men dei digitale pengane er representasjonar av dei fysiske pengane. Reint digitale pengar som Bitcoin er ikkje ein representasjon av anna enn seg sjølv.

Følgjande typar pengar blir diskuterte:

• Commodity money 
• pengar som ei fysisk vare, t.d. gull
• Fiat money 
• "statsautoriserte" pengar - staten som kan trykkja pengar
• Credit money 
• kreditt-pengar; ein kan få pengar mot å gi noko tilbake seinare
• Electronick money - digitale pengar 
• som kan vera både digitale representasjonar av dei andre typane pengar, eller 
• reint digitale - som t.d. Bitcoin

Økonomen Milton Friedman var ganske klarsynt då han i eit intervju i 1999 uttalte:

“…the internet is going to be one of the major forces for reducing the role of government, and the one thing that is missing, but that will soon be developed, is a reliable e-cash. A method where by, on the internet, you can transfer funds from A to B without A knowing B or B knowing A. The way I can take a 20-dollar bill and hand it over to you…”

"Proof of Work" gir Bitcoin verdi
Gull blir brukt som eksempel på ei vare som får verdi av PoW. Det er to måtar du kan skaffa deg gull på: enten grava etter det sjølv, eller arbeida med noko anna og byta verdien av arbeidet ditt mot gull. Også Bitcoin sin verdi er knytt til PoW. Som TBJ seier:

"The value of any monetary unit therefore pivots on the work required to obtain it (not necessarily the cost of production), and in this regard, bitcoins are no different from other monies"

Stort potensial
TBJ avsluttar med å framheva at Bitcoin ikkje er ein flyktig mote-ting, men resultatet av årelang teknologiutvikling. Det reelle potensialet i Bitcoin-teknologien kan ta lang tid å realisera. Som med alle verkelege innovasjonar, følgjer også Bitcoin den gyldne utviklingsregelen:

• først blir den latterleggjort
• så blir den kraftig motarbeida
• til slutt blir den akseptert som sjølvsagt

Det er nok å trekkja fram Internettet sjølv som eksempel..

Kva er digital valuta?

Den andre masteroppgåva er innan jus og tek opp spørsmålet om kva formuesrettsleg produkt digital valuta eigentleg er, om slike finansielle produkt blir omfatta av finansreguleringa og korleis dei eventuelt bør regulerast.

Synet mitt på dei to oppgåvene er nok prega av at er veldig einig i vurderingane til TBJ og ganske ueinig i vurderingane til Vilde Stuvøy Heggen. Men den viktigaste skilnaden på dei to oppgåvene er likevel at TBJ har forstått kva Bitcoin er medan VSH ikkje har gjort det og heller ikkje har gjort noko forsøk på å forstå det.

Inndelinga av oppgåva er slik:

1. Introduksjon
2. Metode
3. Kva er digitale valutaer?
4. Er digitale valutaer å rekna som eit betalingsmiddel?
5. Kva slags verksemd driv dei som omset digitale valutaer?
6. Er digital valuta å rekna som ein type finansielt instrument?
7. De lege ferenda: Korleis burde digital valuta regulerast?
8. Konklusjon

Interessant problemstilling, men..
Problemstillingane er interessante nok, men når ein ikkje forstår det nye ein skal sjå på, blir resultatet også noko underleg. Det er muleg at dette er karakteristisk for lovtolkingar og norsk rettsvesen: dersom det ikkje står uttrykkeleg i lova, eksisterer det ikkje. Ei absurd følgje av dette har me sett i straffelova der ytringar framførte på nettet (bloggar, diskusjonsforum osv.) ikkje blir rekna som offentlege fordi Internett ikkje er nemnt i lovteksten (!).

Samanlikna med den første oppgåva eg omtalte, er denne svak på den økonomiske delen. Det er kanskje å forventa sidan dette er ei juridisk oppgåve og ikkje ei økonomisk. Men når oppgåva går ut på reguleringsmekanismar for digitale valutaer, blir den økonomiske delen likevel viktig. Eg saknar mellom anna ein tydelegare diskusjon og definisjon av pengar/valuta. Den tradisjonelle definisjonen av kva pengar er (transaksjonsmedium, verdioppbevaring og måleeiing) er uklar eller ufullstendig gjengitt.

Lova seier ikkje noko om digitale valutaer..

Konklusjonane til VSH på spørsmåla ho stiller, blir på same måten: Nei, det står ikkje noko om digital valuta i dei ulike lovene ho drøftar, dermed kan ikkje digital valuta falla inn under nokon av dei. Det blir som om ein skulle avskriva at bilen er eit køyretøy fordi i den gamle lovteksten står det at eit køyretøy er noko som blir drege av eit dyr.

I kapitlet om kva digitale valutaer er, står det ein del rart og ein del direkte misvisande ting. Ein del av feila har ikkje særleg verknad for diskusjonen av hovudspørsmåla, men viser heller at forfattaren ikkje har sett seg grundig inn i teknologien. Eksempel på slike feil er at det blir påstått at det blir vanskelegare og vanskelegare å "grava" ut Bitcoin og at gjer at tilførselen minkar framover. Det korrekte er at "halveringstida" for Bitcoin-belønning, dvs. den mengda Bitcoin den som løyser den kryptografiske utfordringar får, er gitt på førehand. Kvart fjerde år blir belønninga halvert. Denne upresise omtalen betyr likevel ikkje så mykje for hovudspørsmåla drøfta i oppgåva.

Også i spørsmålet er regulering er eit skilje mellom betalingsmiddelet bitcoin og teknologi-plattforma Bitcoin viktig. Det eine kan ikkje fungera utan det andre, men det er likevel to ulike ting som må omtalast separat. Det blir på same måten som valutaen NOK og den underliggjande finansstrukturen med bankar, transaksjonssystem (t.d. BankAxept) osv.

Er alle digitale valutaer like?
Eit større problem er definisjonen av digital valuta, der det ikkje blir skilt mellom spelvaluta som t.d. Linden Dollar og Bitcoin. Når oppgåva er å sjå på reguleringsmekanismar for digital valuta, blir det etter mitt syn heilt feil å slå saman så ulike valuta. Linden Dollar, og andre tilsvarande spelvaluta, er kontrollerte av eit selskap medan Bitcoin er eit "peer-to-peer"-nettverk og i realiteten kontrollert av brukarane: "It's not clear if Bitcoin is legal, but there is no company in control an no one to arrest", som Joshua Davis formulerte det i ein artikkel i The New Yorker i 2011.

Bitcoin Foundation har sjølvsagt ei viss makt og innflytelse på Bitcoin, men ikkje på dei grunnleggjande elementa i systemet. Dessutan er Bitcoin bygt på open kjeldekode slik at det vil vera enkelt til ei kvar tid å kontrollera kva systemet faktisk gjer, og dermed fanga opp endringar som måtte vera uheldige eller bryta med grunntanken. Det faktum at Bitcoin byggjer på open kjeldekode og er fritt til å studera i alle detaljar, er ein svært viktig del av valutaen som VSH ikkje har fått med seg i tilstrekkeleg grad.

If it looks like a duck..
Hovudkritikken min mot oppgåva går på manglande forståing for dei grunnleggjande sidene ved kryptovaluta. Det mest alvorlege er likevel den rigide tolkinga av lovverket i møte med noko som er grunnleggjande nytt. Det er ikkje ein kritikk av VSH, som berre følgjer standard juridisk metode. Det er ein kritikk av systemet og den norske juridiske praksisen. Oppgåva er på den måten opplysande når det gjeld å forstå kva argument som blir brukte mot at Bitcoin t.d. ikkje kan definerast som eit betalingsmiddel. Ein alternativ måte å vurdera nye digitale valutaer, er å tenkja meir som "if it looks like a duck and it quacks like a duck, then it is a duck".