Robinhood-effekten og demokratisering av investeringar

Robinhood-effekten siktar til oppgangen i aksjemarknaden etter det store fallet, forklart som at amatørane stormar inn, primært gjennom bruken av investerings-appen Robinhood. Det er ein app som let folk flest investera i aksjar, børsnoterte fond (ETF) og opsjonar. Visjonen for selskapet er fin; det er å la alle få tilgang til finansielle marknader, ikkje berre dei velståande (som omtalt på Wikipedia). Billegast muleg handel er også eit kjenneteikn ved Robinhood. I tillegg til vanlege finansprodukt kan kundane også handla kryptovaluta (Bitcoin, Ethereum) gjennom appen.

Effekten av Robinhood er omdiskutert, men det er ikkje tvil om at mange har brukt appen for å investera i aksjemarknaden og at det til ein viss grad har påverka utviklinga. Dei tydelegaste utslaga ser me på det som blir kalla zombie-askjar; aksjar som etter alle solemerke ikkje er verdt nokon ting. Eksempel på slike aksjar er Hertz, som er i konkurs-karantene, og kanskje også Norwegian der aksjar har vorte omsett til ein kurs som gir ein heilt urealistisk verdi på selskapet.

Nedstenginga på grunn av Korona-viruset har ført til at mange har måtta halda seg heime, Nedstenginga har også omfatta det meste av sport, og dermed også stengt mulegheiten for tipping (eller "betting" som vel er det norske ordet no). Mange har sett seg om etter andre alternativ for spekulasjon, og aksjemarknaden har plutseleg vorte eit alternativ. Børsane har ikkje stengt ned, tvert om har dei gløda av aktivitet særleg etter midten av mars. I USA er det vist at mange av dei som mottok sjekken på $1200, brukte den til å handla aksjar gjennom Robinhood.

Minner om ICO-bølgja
Robinhood-fenomenet minner veldig om ICO-bølgja for eit par år sidan. ICO, som står for Initial Coin Offering, som spelar på IPO - Initial Public Offering (børsnotering), var eit fenomen som fekk særleg merksemd og omfang då kryptovalutaer generelt starta den veldige kursoppgangen i siste del av 2017. Ein ICO er rett og slett auksjonering av ein ny kryptovaluta, eller token. 'Token' er eit litt ullent begrep, men i denne samanhengen er det kryptovaluta som er laga ved hjelp av, og byggjer på, ei anna blokkjede med ein eigen valuta. Ethereum har vore den dominerande blokkjeda for etablering av nye token, og ICO-ar har vorte kalla Ethereums "killer app".

Dessverre ein typisk ICO: White paper som lovar gull og grøne skogar, resultatet noko heilt anna (om i det heile noko resultat)

Det har dessverre vore mykje svindel med ICO-ar, og det har overskygga det mykje viktigare spørsmålet om kven som skal få tilgang til å investera i nye bedrifter. Styresemaktene peiker på regulering som viktig for å beskytta investorane, i ICO og Robinhood sine tilfelle vanlege folk. Men den reelle effekten er at dei beskyttar dei profesjonelle investorane og let dei få ha monopolet sitt.

Kven blir beskytta?
Omsorg for den vanlege lønnsmottakaren eller lånekunden stod ikkje akkurat i høgsetet då finanskrisa tvinga verdsøkonomien i kne. Hjelpa var i første rekkje retta mot dei som hadde skapt krisa, ikkje til ofra, som til dømes innbyggjarane i Terra-kommunane. Innstrammingane etter finanskrisa har også verka på ein måte som sementerer dagens finansstruktur. Det er berre dei store selskapa som kan handtera jungeleg av reguleringskrav (kalla "compliance") - nybegynnarar har ikkje ein sjanse.

Det er difor grunn til å helsa nyvinningar som Robinhood og ICO-ar velkomne, trass i dei mange farane som lurer. Mange kjem til å tapa pengar, mellom anna dei som har kjøpt Hertz- eller Norwegian-aksjar. Dilemmaet blir til slutt: Skal me demokratisera tilgangen finansprodukt, må me også godta at mange gjer dumme val og mistar pengar. Me gjer jo det på andre område, som t.d. forbrukslån. Det er så langt ikkje noko forbod mot å gå i luksusfella og setja privatøkonomien over styr.

I valet mellom demokratisk tilgang og trua på at regulering kan ordna alt, vel eg demokratiet.

Ver din eigen bank

"Be your own bank" har vore eit slagord i Bitcoin- og kryptomiljøet. Det høyrest flott ut, du kan gi deg sjølv tittelen banksjef :) Men det mange gløymer, er at du også blir sikkerheitssjef i den nye banken din. "Sikker som banken" blir meir enn eit slagord, det blir ei kjempeutfordring for deg. Størrelsen på utfordringa er sjølvsagt avhengig av størrelsen på "innskotet" ditt. Men om du har betydelege midlar i din eigen bank, har du betydelege utfordringar. Den største utfordringa heiter single point of failure (SPoF). Det er i grunnen ironisk, gitt at blokkjedeteknologien er desentral og nettopp utvikla for å unngå eit sentralt angrepspunkt.

For mange vil sikringa av kryptoverdiar starta med at du flytter kryptovalutaen(e) frå ei vekslingsteneste og til di eiga lommebok. Då har du flytta ansvaret frå ei tredjepart-teneste, til deg sjølv, og har berre deg sjølv å skulda på. Du er både banksjef og sikkeheitsansvarleg.

Såfrø

Det første steget i sikringa av din eigen bank er å skriva ned dei såkalla såfrøa, seed phrase, som er ei liste med 12, 18 eller 24 ord. Desse orda er grunnlaget for alle private nøklar du (dvs. lommeboka di) kjem til å laga. Orda blir kalla a mnemonic seed phrase og er ei hugseliste, eller hugseregel, for å letta re-generering av private nøklar. Metoden er dokumentert i BIP 39 (Bitcoin Improvement Proposal) og har vorte ein standard i kryptoverda.

Eksempel på "seed" når du installerer ei krypto-lommebok

Orda er valde ut får ei liste på 2048 engelske ord, og det finst også ordlister på kinesisk, japansk, koreansk, fransk, spansk, italiensk og tsjekkisk. Dessverre ikkje på norsk så langt eg kjenner til, men det kan jo vera ei passe utfordring til utviklarar med interesse for sikkerheit og krypto.

Det viktige er at med desse orda kan du få tilgang til krypto-verdiane dine sjølv om du skulle vera så uheldig å mista kryptolommeboka gjennom å mista mobilen din, eller om ei anna kryptolommebok skulle forsvinna.

Du kan lesa meir om korleis BIP 39 og mnemonic seed phrase verkar her.

Eit steg til

Metoden over er grei nok til mindre verdiar i ei mobil-lommebok eller liknande. Viss du har så store verdiar at det blir ugreit, kanskje svært ugreit, om dei skulle forsvinna, er det ein regel som gjeld: Lommeboka må ikkje vera tilkopla Internett! Det er det som blir kalla ei kald lommebok, i motsetnad til ei varm lommebok som typisk vil vera ei lommebok på mobilen. På engelsk: hot and cold wallet. Alle aktørar som handterer større mengder kryptovaluta for andre, typisk vekslingstenester, har det meste av midlane i ei kald lommebok (kanskje 95 %) og berre litt tilgjengeleg i ei varm.

Ei kald lommebok kan vera så enkel som ei papirlommebok, dvs. dei nemnde orda du har skrive ned kombinert med at du slettar lommeboka du har på mobilen, eller meir praktisk ved at du skaffar deg ei hardware-lommebok. Eksempel på slike lommebøker er Ledger, Trezor, Coldcard og ei rekkje andre. Alle desse lommebøkene støttar BIP 39, og dermed blir sikker oppbevaring av dei viktige orda avgjerande.

Det er då neste problem melder seg: Korleis skal du sikra desse orda best muleg? Den første tanken din er kanskje å ta ein kopi av orda du har skrive ned, i tilfelle du mistar lappen eller kortet dei er skrivne ned på. Då har du på ein effektiv måte utvida talet på angrepsmulegheiter, så det er ein svært dårleg idé. Men du sit framleis med problemet single point of failure. Dersom nokon får tak i orda dine, er 101 ute, og verdiane borte.

Ein god idé er difor å klippa lappen/kortet i to (som t.d. i illustrasjonen over) og oppbevara dei to halvdelane på ulike, sikre stader. Då har du i alle fall redusert SPoF, sjølv om det kan bli litt meir utfordrande administrativt. Du har framleis også utfordringa med sjølve hardware-lommeboka, som rett nok ikkje er tilgjengeleg frå nettet, men som representerer ein fysisk sårbarheit. Denne er beskytta av ein pin-kode, men det er også alt.

Uavhengig av kva måte du oppbevarer orda på, kan du også bli utsett for phishing-angrep. Eksempelet under, henta frå bedrifta Casa sin blogg, forklarer det meste:

Skriv aldri inn orda på ei nettside!!

Som Jameson Lopp, sikkerheitssjef i Casa, formulerer det:

The only way I can imagine reliably protecting users from falling victim to these tricks is to not hand them the gun (seed phrase) with which they can shoot themselves in the foot. You can't be tricked into handing over a seed phrase if you don't have it in the first place!

Utan frø

Det finst også løysingar som ikkje er baserte på lagring av BIP 39-ord, eit såkalla seedless system.
Casa er eit firma som har spesialisert seg på sikring av kryptoverdiar. Dei utvikla også ein Bitcoin- og Lightning-klient, men har slutta å selja produktet og konsentrerer seg no fullt og heilt om programvare.

Dei har utvikla systemet Casa Keymaster som eit nøkkelsystem for kryptovaluta, i første rekkje for Bitcoin. Systemet byggjer på kjende prinsipp for god sikkerheit (beste praksis), kombinert med viktige kryptoverdiar som suverenitet (du sjølv som bestemmer) og insentiv-strukturar.

Multisignaturar er eit sentralt element i løysinga. Ein multisignatur betyr at det må meir enn ein individuell signatur til for å få ein godkjent signatur. Typiske multisignaturar er 2 av 3, eller 3 av 5. 2 av 3 betyr at to av i alt tre signaturar må vera på plass for å få ein gyldig signatur. Det er ein metode som ofte blir brukt i escrow-løysingar (norsk oversetjing??). Då kan seljar ha ein signatur, kjøpar ein annan og ein uavhengig tredjepart ein tredje. Vanlegvis blir kjøpar og seljar einige, og då er deira signaturar nok til å gjennomføra ein handel. Men i dei tilfella kjøpar og seljar ikkje blir einige, må tredjepart ta stilling til handelen og kan gi seljar eller kjøpar rett, og i kombinasjon med ein av dei sørgja for ein gyldig signatur.

Casa Keymaster kan du lesa meir om her.

Krytovaluta, el-avgift og sterke kjensler

På innsida av Kryptovaults datasenter i Dale (2018)

Regjeringa har heldigvis gjort om det uheldige vedtaket om å påleggja datatenester knytte til kryptovaluta full el-avgift. Vedtaket ville neppe vorte godkjent av ESA. Men saka skaper mykje debatt og høg temperatur. Dei som var svært provoserte av denne typen tenester for eit par år sidan er på nytt i harnisk over regjeringa si omgjering.

Mange i harnisk

Redaktør Arne O. Holm i High North News var kraftig motstandar av at datatenester knytte til kryptovaluta skulle få redusert el-avgift, og han er på ny ute i media og kallar omgjeringa absurd. Problemet med energibruken er i følgje Holm at det skaper få arbeidsplassar og går til ein spekulativ industri.

Sikring, ikkje utvinning!

Eit av hovudproblema i denne saka er framstillinga. Aktiviteten blir konsekvent kalla «utvinning av kryptovaluta», men det er feil. Energibruken er for å sikra ei open blokkjede, og bør kallast «blokkjede-sikring». Kryptovalutaen som blir tildelt vinnaren av det kontinuerlege lotteriet, er lønn for strevet. Det er i all hovudsak Bitcoin me snakkar om, og 11 år etter oppfinninga er dette systemet verdas sikraste ope IT-system. Det er ope i den forstand at alle kan bruka det og delta i alle delar av det.

Definsjon av Bitcoin

Den beste definisjonen på Bitcoin eg har høyrt, kom frå Silicon Valley-entreprenøren Naval Ravikant. Han karakteriserte fenomenet slik: 

«Bitcoin is a tool for freeing humanity from oligarchs and tyrants, dressed up as a get-rich-quick scheme.»

Det er det siste som provoserer Arne O. Holm & co., men dei gløymer den første delen som er den viktigaste.

Bitcoin som radikal endring

Bitcoin er ein radikal idé som truar den etablerte finansverda ved å bryta ned monopol og oligarki og gi alle folk i verda tilgang til eit finansielt system utan å måtta spørja nokon. Slik eg kjenner Arne O. Holm, trur eg han ville lika den idéen. Eg kan vanskeleg sjå for meg at han er ein varm forsvarar for finansindustrien slik den har utvikla seg.

Meir energi = meir sikkerheit

Sikringa av Bitcoin brukar store mengder energi, det let seg ikkje nekta. Til meir energi som blir brukt, til sikrare blir systemet. Men kan me ikkje seia at nok er nok, og la vera å bruka meir energi? Problemet med det er at systemet er laga for å vera mest muleg sjølvstyrt. Aktørane som deltek i blokkjede-sikringa gjer det med mål om å tena pengar. Så lenge kursen på bitcoin aukar, blir det meir interessant å delta i det store lotteriet for å få ein del av gevinsten. Men gevinsten blir redusert sakte, men sikkert. 11. mai gjekk belønninga for blokkjedesikringa ned frå 12,5 bitcoin kvart 10. minutt, til 6,25 bitcoin. Om fire år blir det ei ny halvering av belønning og slik held det fram heilt til alle 21 millionar bitcoin er frigjorde. Med redusert belønning blir lønsemda også svekka, og mange vil trekkja seg frå sikringsarbeidet om ikkje kursen stig.

Bitcoin er ein radikal idé som kan få stor betydning også ut over det økonomiske. Teknologien den var opphav til, peiker mot ei desentralisering av Internettet og ei svekking av dei store oligarkia Google, Amazon, Facebook og co. Det er difor gode grunnar for at norsk fornybar energi skal bidra til ei slik utvikling, til beste for den globale, digitale utviklinga.

Gjest i podkasten Kryptografen

Gjest i Kryptografen podkast

Tysdag hadde eg gleda av å vera gjest i Kryptografen podkast. Kryptografen er både ei nyheitsteneste, blogg og er eigd av Arcane Crypto som også leverer analysar av kryptomarknaden, i tillegg til andre tenester.

I podkasten kom eg i skade for å oversetja OSI til Open Software Interconnection, men det skal sjølvsagt vera Open Systems Interconnection. Her er forresten OSI- og Internett-modellen:

Internett-modellen er ei forenkling av OSI-modellen som me ser. Men den viktigaste skilnaden var nok på styringssida, der OSI styrt av teleselskapa vart altfor tung i sessen og ikkje klarte å levera fungerande produkt fort nok. Overspesifisert og underutvikla med andre ord.

Her er podkasten: https://kryptografen.no/2020/05/12/episode-45-svein-olnes/

Monero og Hagen-saka

Kryptovalutaen Monero er igjen i søkjelyset etter den nye vendinga i saka om Anne-Elisabeth Hagen (AEH), der mannen Tom Hagen nyleg vart sikta og arrestert. Bruken av Monero er berre ein av mange merkelege ingrediensar i denne kriminalsaka.

Monero vart utvikla i 2014, men har som alle kryptovalutaer eit sterkt slektskap med Bitcoin og kan føra anene tilbake dit. Namnet tyder «mynt» på esperanto. I motsetnad til Bitcoin er Monero eit fullstendig anonymt system som let deg overføra verdiar utan at avsendar, mottakar eller beløp kan sporast. Alle transaksjonane er likevel tilgjengelege på Monero si blokkjede (https://moneroblocks.info/).

Monero er den einaste kryptovalutaen av betydning der anonymitet er standard. Andre kryptovalutaer, som ZCash og Dash, kan overføra anonymt, men der må anonymiteten slåast på av brukaren. Monero er difor rekna som den tryggaste kryptovalutaen for å hindra sporing av overføringar.

Mange koplar Monero til kriminelle miljø, men du er ikkje nødvendigvis kriminell fordi om du eig eller brukar Monero. Det kan vera mange grunnar til å ønskja at transaksjonar ikkje kan sporast. Eg eig sjølv monero, utan at eg dermed er kriminell eller har planar om å bruka valutaen i kriminell samanheng.

I følgje trusselbrevet som vart funne i huset etter at AEH forsvann, skulle det betalast 9 mill. euro i løysepengar i form av kryptovalutaen monero. Det er mykje pengar i ein liten valuta som Monero, og det er uklart korleis Tom Hagen skulle klart å skaffa den summen utan at det ville vorte lagt merke til. Transaksjonane i Monero er skjulte, men handelen med Monero via vekslingstenester, som er dei stadene med mest likviditet, er opne og ville vist at nokon veksla store mengder av valutaen. Monero kan også kjøpast av privatpersonar og på den måten ikkje leggja att spor, men ein måtte då ha handla med ganske mange for å skaffa ein slik sum.

Monero skal også ha vorte brukt til utveksling av meldingar mellom dei påståtte bortførarane av AEH. Det er mildt sagt eit lite egna system for dialog. Ein monero-transaksjon kan utstyrast med ei melding (ein ID), enten i klartekst eller kryptert, men sidan du ikkje veit kven avsendar er, kan du ikkje svara på meldinga.

Monero-miljøet er lite, og i Norge er det truleg eit fåtal personar som har kjennskap til, og brukar kryptovalutaen. Politiet har nok difor måtta ty til internasjonale nettverk for å prøva å finna ut av dette sporet.

Korona-panedmien ingen svart svane

Innlegg i DN 14.04.2020

Ingen svart svane

«Det er sannsynleg at noko usannsynleg vil skje» skal Aristoteles ha sagt. Sjølv om korona-pandemien var usannsynleg var det likevel sannsynleg med ein virus-pandemi av denne typen. Det blir difor feil å kalla dette «ei svart svane», som svært mange no gjer. Uttrykket «svart svane» karakteriserer ei overraskande hending med svært store følgjer. Bakgrunnen for uttrykket er at det lenge var tenkt at alle svaner er kvite og at svarte ikkje kunne førekomma. Det er særleg amerikanske Nassim Taleb som har gjort begrepet populært, med boka «The Black Swan» frå 2007.

Men ein virus-pandemi har ikkje vore ei usannsynleg hending. Tvert om har det vorte åtvara mot det frå fleire hald. I rapporten «Et sårbart samfunn» (NOU 2000:24) frå eit utval leia av Kåre Willoch, står det mellom anna «Mest aktuelt i beredskapssammenheng er smittsomme sykdommer med rask spredning. Sårbarheten er stor i alle samfunn for sykdommer som smitter lett med dråpesmitte eller luftbåren smitte,..». Også WHO har fleire ganger åtvara om at farlege virussjukdommar sannsynlegvis vil oppstå og at landa må vera førebudde på det.

Problemet med å kalla dette ei svart svane, er at det frikjenner samfunnet frå å vera førebudde. Me kan ikkje førebu oss på noko som er heilt usannsynleg. Men korona var ikkje usannsynleg, og pandemien har avdekka sviktande beredskap på mange plan. Når denne pandemien ein gang er over, er det opplagt at det må setjast i gang eit arbeid for å styrka beredskapen her til lands.

...

Nassim Nicholas Thaleb, opprinneleg frå Libanon, men busett i USA, er forfattar og akademikar. Han har også vore investor og kjenner difor finansmiljøet godt. Boka "The Black Swan" frå 2007 er det mest kjende arbeidet hans. Den inngår i ein serie på fem bøker kalla Incerto, om usikkerheit. Bøkene er skrivne i perioden 2001 - 2018:

• Fooled by Randomness (2001)
• The Black Swan (2007)
• The Bed of Procrustes (2010)
• Antifragile (2012)
• Skin in the Game (2018)

I "The Black Swan" skriv Taleb om korleis samfunnet handterer svært usannsynlege hendingar, såkalla "svarte svaner". Uttrykket "svarte svaner" er gammalt og kan sporast heilt tilbake til Aristoteles som brukte det i "Prior Analytics" i filosofisk diskusjon om det (nærmast) umulege. Men Aristoteles sa også at "det er sannsynleg at noko usannsynleg vil skje".

Nassim Taleb argumenterer sterkt for å byggja robuste ("antifragile") system, ikkje minst i sentrale delar av finanssektoren; som bankar. Interessa for bøkene hans blir ikkje mindre i desse korona-tider, og etterpå når me skal førebu samfunnet vårt på liknande katastrofar.

Bitcoin og dei sju tusen dvergane: Altcoin-historie

I begynnelsen var Bitcoin... for å starta litt bibelsk. Og Bitcoin var åleine dei første par åra. Etter kvart kom det nye alternative kryptovalutar, såkalla altcoins (alternative coins) til. Og så var det som om demninga brast og me har fått fleire tusen alternative kryptovalutaer med sine tilhøyrande blokkjeder. Om ikkje sju tusen så i alle fall over fem tusen. Og det renn på med nye valutaer så sju tusen blir nok nådd om ikkje lenge.

Og det er utan å ta med alle "token" som er utvikla. Det er jo også kryptovalutaer, sjølv om dei lever på ei anna blokkjede. Det er stort sett Ethereum som er vertskap for dei fleire hundre tusen (!) token-systema.

For hardcore Bitcoin-tilhengjarar er det berre to kategoriar: Bitcoin og "shitcoin". Det er ei nådelaus kategorisering som seier at alt anna enn Bitcoin er svindel (scam). Uttrykket vart faktisk også bruk av ein kongress-representant i USA i samband med høyringa om Facebooks Libra-prosjekt. Eg er ikkje fullt så einsidig og meiner at fleire kryptovalutaer bidreg til eit større økosystem og større mulegheiter for eksperimentering. Men fem tusen ulike kryptovalutaer har me definitivt ikkje bruk for; eg trur me kunne klart oss med 10, og sannsynlegvis er det berre 2-3 som vil overleva på lang sikt.

Det betyr at altcoins inneber ein enorm risiko investeringsmessig. Om Bitcoin er risikabelt, er investering i altcoins mange ganger så stor risiko. Det er freistande å bruka Warren Buffets omtale, sjølv om den var mynta på Bitcoin: "Rottegift i andre potens!" ("rat poison squared").

Nye kryptovalutaer kan utviklast på tre måtar:

1. Kopiering av open kjeldekode og gjera endringar i denne (t.d. Litecoin)
2. Splitting på protokollnivå; dvs. "hard fork" som resulterer i ny valuta (t.d. Bitcoin Cash)
3. Utvikling frå grunnen av, inspirert av Bitcoin (t.d. Ethereum)

Denne bloggposten har teke utgangspunkt i podkasten What Bitcoin Did med intervju av Nic Carter.

Namecoin (2011)

Den første alternative valutaen i tillegg til Bitcoin var Namecoin. Den kom i april 2011 og tok utgangspunkt i Bitcoin-koden. Namecoin sitt mål var å laga eit alternativt namnesystem for Internett basert på blokkjede. Det skulle vera eit alternativ til DNS - Domain Name System - og den måten det blir drive på i dag. Det vart ingen suksess, og Namecoin er borte.

Litecoin (2011)

Mange trur at Litecoin oppstod som følgje av endringar i Bitcoin-koden, men Litecoin stammar frå ein altcoin kalla Tenderbrichs som så vart til Fairbrichs og til slutt Litecoin. Litecoin er ein av dei få valutaene frå 10 på topp-lista for 6-7 år sidan som framleis har ein plass der. Charlie Lee har vore nøkkelpersonen i utviklinga. Litecoin har prøvt å etablera seg som digitalt sølv, der det digitale gullet er Bitcoin.

Mastercoin (2012)

Mastercoin gjennomført den første ICO-en i kryptoverda (ICO = Initial Coin Offering). Valutaen vart den første utility-token. Det spesielle med Mastercoin var at den var eit vellykka prosjekt, men mislykka som kryptovaluta. Mastercoin introduserte Omni-protokollen som eit lag oppå Bitcoin og var slik sett nyskapande og framsynt. 

Omni-protokollen er bygt på bruken av OP_RETURN, ein transaksjonstype som sender transaksjonsverdien til ei ubrukeleg offentleg nøkkel-adresse. Verdiane (satoshi) i denne typen transaksjonar er beviseleg ikkje muleg å få tilbake, og metoden kan difor også brukast til såkalla Proof of Burn - bevis på at du har "brent opp" pengar.

Omni-protokollen er mellom anna brukt av stabil-valutaen Tether. Tether vart først utvikla på Bitcoin og så seinare også på Ethereum.

Peercoin (2012)

Peercoin var den første valutaen som tok i bruk konsensus-metoden Proof of Stake. Den vart etterkvart ganske sentralisert og viste då at PoS + premine (valutaen blir laga i det øyeblikket den blir lansert) er ein dårleg kombinasjon som lett fører til sentralisering. Peercoin eksisterer framleis, men er heilt nede på ein ubetydeleg 450. plass på lista over dei mest verdifulle kryptovalutaene (Coinmarketcap)

Primecoin (2013)

Primecoin var eit forsøk på å bruka Proof of Work-arbeidet til noko nyttig. I Primecoin blir arbeidet (PoW) brukt til å finna nye primtal, såkalla Cunningham chains. Så langt har dei ikkje vist seg som nyttige til noko, men det kan jo henda det endrar seg ein vakker dag. I dag ligg Primecoin på ein lite flatterande 927. plass på Coinmarketcap-lista.

Dogecoin (2013)

Dogecoin må nemnast, for den vart laga først om fremst som ein vits. Jackson Palmer og Billy Markus laga kryptovalutaen, som har hunden Shiba som symbol, først og fremst for å visa kor latterleg enkelt det var å laga nye kryptovalutaer berre ved å gjera små endringar i Bitcoin-koden.

Men Dogecoin viste seg å bli ein relativt stor suksess. Den ligg i dag på 32. plass med ein totalverdi på 386 mill. US dollar. Dogecoin har halde på smilet og gjer ein del artige stunt, som t.d. å sponsa det jamaicanske bob-laget i OL (!).

Tether (2014)

Som nemnt over, vart Tether utvikla på Omni-protokollen og bygde slik sett direkte på Bitcoin. Tether var den første stabil-valutaen og kan kallast ein digital dollar. Kursen blir forsøkt halden slik at 1 tether = 1 US dollar. Det vart etter kvart Bitfinex som tok over Tether og det har vore ein del ugreie rundt valutaen. Mellom anna har det vorte sett søkelys på revisjonsopplegget, og det har også vore nokre uheldige transaksjonar i Bitfinex-systemet der tether-behaldninga vart "lånt" for å dekkja andre tap.

Tether er den desidert største stabil-valutaen og er eit viktig instrument i kryptoverda. Det tek lang tid å overføra fiat-pengar til vekslingstenester, og ved å veksla inn i tether unngår ein volatilitet i tillegg til at ein får svært likvide digitale pengar. Om du først har tether, vil det gå veldig raskt å handla andre kryptovalutaer.

Ethereum

Ethereum er nr. to på lista over dei mest verdifulle kryptovalutaene og er ein teknologi med ein stor tilhengjarskare, og ikkje minst ei stor gruppe utviklarar. Ethereum vart lansert i 2014 gjennom eit "white paper" skrive av Vitalik Buterin. Buterin har vore Ethereums "poster boy" sidan starten og har hatt stor innflyting på prosjektet, om enn ikkje like stort som det kan sjå ut som i media. 

Ethereum vart finansiert med ein ICO som samla inn 18 mill. US dollar. Blokkjeda vart sett i gang i 2015. Ethereum har heile tida hatt eit anna etos enn Bitcoin. Der Bitcoin sin hovudstrategi er å unngå store endringar og ikkje bryta kompatibiliteten bakover (unngå "hard forks" rett og slett), har Ethereum vorte styrt av mottoet "move fast, break things". Harde forgreiningar er ein del av strategien, og det har vist seg risikabelt. 

Ein kritikk mot Ethereum, frå Bitcoin-hald, er at Ethereum er for sentralisert. Ethereum si blokkjede er no på fleire TB (arkiv-node, ikkje full-node). Ethereum får også kritikk for at dei fleste nodane er å finna på ei eller nokre få skyløysingar, noko som aukar faren for sentralisering.

ZCash (2014), Monero (2014) og Dash (2014)

Dette er tre kryptovalutaer som alle tilbyr betre anonymitet enn Bitcoin. ZCash er basert på metoden Zero-Knowledge Proof; dvs. transaksjonar er sikre sjølv om ein ikkje ser innhaldet i dei. ZCash kan brukast både anonymt og pseudonymt.

Monero baserer seg på noko som heiter ring-signaturar og opererer berre med denne typen, som tilbyr stor grad av anonymitet. Ulempa er kapasitet; transaksjonane blir ein god del større enn t.d. Bitcoin.

Dash tilbyr også betre anonymitet enn Bitcoin, men det er stilt spørsmål om kor god den eigentleg er. Dash har ein annan belønningsmodell enn andre kryptovalutaer. Også fullnodar får belønning. Men du må ha minst 1000 dash for å kunna bli ein validator som får betalt.

Gjest i Tarjeis podkast

I HVL Bergen sitt studio på Kronstad

Før jul (desember 2019) var eg gjest i Tarjei Alvær Heggernes, Høgskulen på Vestlandet (HVL), sin podkast Digital forretninsforståelse. Tarjei er ein allsidig kar og verkar å vera like mykje entreprenør som lærar og undervisar. Det var ein kjekk halvtime der me snakka om blokkjedeteknologien og kryptovaluta, og mest Bitcoin sjølvsagt.

Namnet på podkasten har Tarjei henta frå læreboka han har skrive og som han brukar i undervisinga, både ved HVL og på NHH der han også underviser.

Episoden kan du høyra her.

Norge.no 20 år!

Norge.no slik den såg ut i starten i år 2000

Norge.no fylte 20 år fredag 24. januar, men ingen såg ut til å bry seg. Den delen av Digitaliserings-direktoratet som held til på Leikanger burde absolutt ha feira. Utan Norge.no hadde det ikkje vore noko Difi eller DigDir på Leikanger i dag.

Dåverande statsråd i Arbeids- og administrasjonsdep., Laila Dåvøy, opna informasjonsportalen Norge.no 24. januar 2000. Det var Bondevik I-regjeringa som bestemde at Norge.no skulle leggjast til Leikanger; ganske overraskande for dei fleste. Den avgjerda vart teken i 1999, og portalen vart klar til avtalt tid og avtalt pris 24. januar 2000 (rekord for eit IT-prosjekt?).

Fylkesmannen i Sogn og Fjordane var vertskap for Norge.no dei første åra. 24. januar 2000 starta portalen med tre tilsette - 20 år seinare er det meir enn 100 tilsette berre i Leikanger, no Sogndal kommune.Det har vore litt av ei reise, som det så klisjéfylt heiter.

Etableringa

Bakgrunnen for etableringa var rapporten "Inngang Norge", utarbeida av ei arbeidsgruppe med deltakarar frå Arbeids- og adm.dep., Statskonsult, Statens informasjonsteneste (SI), KS og fleire.
Tilrådinga var at det skulle etablerast ein portal for offentleg informasjon. Forslaget til domenenamn var http://www.inngang.kommune.stat.no (!). Det vart seinare omgjort til www.norge.no og nynorsk-versjonen www.noreg.no. Også www.norway.no vart reservert til Norge.no-tenesta, men den vart seinare overlaten til Utanriksdepartementet.

Etter ein drakamp mellom mange aktørar; både mellom sentrale aktørar i Oslo og distrikta, og mellom distriktsaktørar, vart miljøet i Leikanger valt og med Fylkesmannen i Sogn og Fjordane som administrativt ansvarleg etat. Fylkesmann Oddvar J. Flæte var svært sentral i dette arbeidet, men hadde også god hjelp av fylkeskommunen/KS og Vestlandsforsking. Eg hadde det tekniske ansvaret for etableringa av tenesta, på oppdrag frå Fylkesmannen i SFj.

Tidslinje:

Okt. 1997-mars 1998: Utarbeiding av rapporten "Inngang Norge"
Februar/Mars 1999: Portalen Inngang Norge skal leggjast til Leikanger
01.03.1999 - 23.01.2000: Utvikling av portalen Norge.no
24.01.2000: Norge.no blir opna 
2000 - 2004: Norge.no administrativt samordna med Fylkesmannen i Sogn og Fjordane
2004-2007: Norge.no eigen organisasjon direkte under Moderniseringsdepartementet
2008-2019: Norge.no del av det nye Direktoratet for forvaltning og IKT (Difi), under Kommunal- og moderniseringsdepartementet (KMD)
2020-        : Difi og Altinn samanslått til det nye Digitaliseringsdirektoratet, under KMD

Norge.no i dag

Facebooks Libra - eit halvt år seinare

Eg skreiv om Facebooks Libra-prosjekt i sommar og om den spennande utviklinga me har i vente. I mellomtida har reaksjonane vore mange, og harde. Frontfigur David Marcus vart kalla inn til høyring i Kongressen og vart grilla i mange timar av aggressive politikarar. Den som kom best ut av høyringane var nok Meltem Demirors frå CoinShares. Innkalla som ekspert på kryptovaluta leverte ho leverte eit strålande innlegg der ho var krystallklar på at Libra ikkje er kryptovaluta, og kva som skil Libra og Bitcoin. Om du ikkje har sett innlegget hennar, bør du gjera det:



Utviklarane av Libra er fascinerte av både Bitcoin og Ethereum, det er det ikkje tvil om. Slik sett er Libra ein slags hyllest til desse systema. Men styringa av Libra gjennom Libra Association, og dei tette banda til Facebook, gjer at dette er noko heilt anna enn opne, vilkårslause blokkjedesystem.

Det beste uttrykket for skilnaden mellom Libra og Bitcin kjem fram når ein stiller spørsmålet: Kven skal Kongressen kalla inn for ei høyring om Bitcoin? Her skil Bitcoin seg også frå Ethereum, for i Ethereum er det lettare å peika ut sentrale organisasjonar med makt, som Ethereum Foundation.

Libra som desentral kryptovaluta?
Eit overraskande punkt i Libra-dokumentasjonen var planane om full desentralisering av valutaen. Det starta med 28 investorar/nodar i Libra Association som så vart redusert til 21 då organisasjonen formelt vart etablert. Det var 7 amerikanske firma innan betalingsformidling, m.a. Visa, Mastercard og PayPal. Det skjedde etter sterkt press frå styresmaktene.

Det har så langt gått motsett veg av det som var lova i prosjektomtalen. I staden for å utvida med fleire medlemmer, har det altså vorte færre.

Målet om eit desentralt Libra verka urealistisk alt frå starten, og eit halv år etter og med dei reaksjonane som har komme frå politsik hald, er det heilt utenkjeleg. Facebook vil ha store problem med å bli realisera Libra i det heile

Sterke reaksjonar
Libra vart møtte med stor skepsis, og Kongressen kalla inn Libra-sjef David Marcus ganske kort tid etter at planane vart kjende. Etterpå at det komme mange reaksjonar frå andre land, og dei har ikkje vore mindre skeptiske. Delar av reaksjonane handlar om den tynnslitne tilliten til Facebook generelt, og at politikarane ikkje let seg lura av at Libra blir styrt av eit konsortium på 28 (vel, i skrivande stund 21 medl.),. Dei trur, som dei fleste andre, at Facebook er i hovudsete. Det er trass alt dei som har brukt store ressursar på utvikling av konseptet, og det er dei som kjenner teknologien til botns.

Facebook-sjef Mark Zuckerberg vart så kalla inn til høyring i the House Financial Services Committee. Zuckerberg brukte høvet til å skyva dei fattigaste i verda framfor seg då han sa at Libra skal hjelpa alle som i dag ikkje har tilgang til finansielle tenester i heimlandet sitt. Men komité-medl. let seg ikkje lura av retorikken. Som repr. Brad Sherman sa:

"For the richest man in the world to come here and hide behind the poorest people in the world and say that's who you're really trying to help. You're trying to help those for whom the dollar is not a good currency: drug dealers, terrorists, tax evader,"

Det andre argumentet til Zuckerberg var at Kina har ei leiing på dette området (kryptovaluta, og særleg digitale sentralbankpengar). Han mana fram at dersom USA ikkje  satsar på dette området, vil vegen vera open for Kina som har synt seg ganske aggressive og er komne ganske langt med planane om ein digital yuan. MZ peikte på at dollaren kan bli svekka når Kina lanserer den digitale valutaen sin.

Politikarane let seg likevel ikkje imponera og Zuckerberg fekk gjennomgå for alle skandalane Facebook har hatt dei dei siste åra.

Kva no?
Mark Zuckerberg har sagt at Libra vil bli lansert, uansett kor lang tid det vil ta, og at dei også vil følgja reguleringane som vert pålagde. Då er det klart at ein desentral Libra er heilt uaktuell, og denne delen av Libra-prosjektet framstår meir og meir merkeleg. Er det fascinasjonen for Bitcoin som har fått dei til å skriva dette? Det kan umuleg vera for å komma styresmaktene i møte.

Då Libra vart lansert, siterte eg Caitlin Long, ein viktig person i kryptomiljøet som arbeider tett med delstatspolitikarar i Wyoming og har klart å gjera staten til den mest kryptovennlege i USA. Ho meinte Libra var bra for Bitcoin av følgjande grunnar:

• Berre ved å bruka ordet "kryptovaluta" vil Facebook alminneleggjera det og ufarleggjera det
• Libra blir eit gigantisk opplæringsprogram for kryptovaluta
• Dei som skaffar seg Libra-lommebok (t.d. Facebooks Calibra) vil sjå at libra står i ro kursmessig medan bitcoin aukar (?) i verdi. Det blir freistande å veksla libra inn i bitcoin.
• Kjøp av bitcoin og andre kryptovalutaer blir mykje enklare ved bruk av libra

Stort sett positive utsikter sett frå Bitcoin si side, altså. Men med reaksjonane som har komme det halve året etter at Facebook offentleggjorde Libra-planane, er eg usikker. Styresmaktene rundt om i verda fekk ein alvorleg vekkjar og har mobilisert. Der Bitcoin stort sett har fått utvikla seg i fred, blir det no eit stadig sterkare søkjelys på kryptovaluta og regulering av den. 

Liberalistar sin påstand om at Bitcoin ikkje kan regulerast, stemmer ikkje. Det er heller ikkje ønskjeleg, for regulering har både gode og mindre gode sider, og også kryptovaluta treng regulering.

Styresmaktene er vekte, og det vil også Bitcoin få merka i aukande grad.

SPQR - Den romerske republikken

"SPQR - A History of Ancient Rome" er skriven av Mary Beard, professor ved Cambridge (Professor of Classics) og ekspert på romersk historie, mellom anna. Ho er ei dame som ikkje kvir seg for å stå i stormen, og det har storma ein god del rundt ho.

Men først forkortinga SPQR. Det står for Senatus PopulusQue Romanus - "The Senate and People of Rome" og var eit symbol på den romerske republikken. Denne "logoen" fanst over alt i det romerske samfunnet.

Det er viktig å få fram at denne 600-siders boka ikkje er ein introduksjon til Romartida og den romerske republikken. Viss du er blank på førehand, som eg eigentleg var, er det mykje i denne boka som krev tilleggsinformasjon. Beard skriv mest om personar i det millenniet ho dekkjer (ca. 750 før vår tid (f.v.t.) og til keisar Caracalla i åra 212-217).
Ho forklarer lite om den politiske utviklinga og organiseringa og samanhengen mellom ulike grupper (patrisiar og plebeiar) og deira maktorgan (senatet og tribunalet).

I etterordet til denne ganske omfattande boka forklarer ho korleis ho sjølv ser på denne tida og kva me kan læra av den. Ho er ganske nøktern og slår fast at me neppe kan læra så mykje direkte av romarane frå denne tida, men at me kan læra mykje ved å engasjera oss i historia. Romartida har trass alt hatt enorm påverknad på utviklinga av vårt eige samfunn, dvs. utviklinga av den vestlege verda.

Les boka og sjå serien "Rome"!
Eg har som sagt, måtta søkja andre kjelder også for å forstå boka betre. Etter å ha lese boka starta eg med å sjå serien "Rome", ein HBO-serie som vart laga frå 2005-2007. Den var til stor hjelp fordi den visualiserte historia og det var lett å kjenna att dei grunnleggjande hendingane. Vekslinga mellom serien og tilbakeblikk i boka har fungert godt for meg, og eg er imponert over "Rome" og den tilsynelatande korrekte historiske framstillinga.

Republikken oppretta i 509 f.v.t.
Alt i 509 f.v.t vart kongedømmet avløyst av ein republikk. I staden for å samla all makt i hendene på ein herskar, vart makta delt. Men det betyr ikkje at det var folkestyre slik me kjenner det. Makta låg hjå eliten, patrisiarane, og etter kvart vart det oppstand blant vanlege folk, dei såkalla plebeiarane. Senatet var samansett av folk frå eliten, og dei valde to konsular som hadde eit åremål på eitt år. Konsul var den høgste utøvande maktstillinga. Magistrat var samleomgrepet for dei ulike maktposisjonane, og i tillegg til konsul var det i ordna rekkefølgje Praetor, Quaestor og Promagistrate.

Patrisiarane var overklassen, dei som var av dei rette slektene; adelen så og seia. Plebeiarane var vanlege folk. Men endå vanskelegare stilte var sjølvsagt slavane. Ein slave kunne bli sett fri, og slik sett bli ein plebei.

Berre får år etter at republikken var oppretta, i starten av det femte århundre f.v.t., begynte det å bli uro. Plebeiarane vart stadig meir misnøgde med den skeive maktfordelinga og spørsmålet var om dei skulle ty til vald eller markera ueinigheit på annan måte. Heldigvis, kan me seia, valde dei ein ikkje-valdeleg strategi. Dei gjekk i samla flokk til den nærliggjande høgden/åsen Mons Sacer og streika. Aksjonane førte fram og det vart oppretta maktorgan også for plebeiar i form av Tribunal (Tribunus Plebis) og Aedelis Plebis ("folkeforsamling"). Med desse institusjonane vart det meir balanse i maktutvøinga i republikken. Tribunalet hadde vetorett overfor senatet og konsulane, og kunne slik hindra urimeleg lovgiving.

Makta til plebeiarane var avgrensa til Roma by, og alt som skjedde utanfor Roma, og det var på mange måtar det meste, vart styrt av patrisiarane gjennom senatet og magistratane (i første rekkje konsulane).

Ei viktig lovendring, sett frå plebeiaranen si side, skjedde i 326 f.v.t. då det vart slutt på at gjeld kunne føra til slaveri.

Frå republikk til diktator og imperium
Trass i utfordringar og uro, med borgarkrig og forsøk på å samla makta i ein diktator, klarte republikken i det store og heile å halda på grunnprinsippa heilt fram til midten av det første århundret f.v.t. Frå rundt år 60 samla dei tre leiande personane på den tida, Cæsar, Crassius og Pompeius, seg i eit makt-trekløver kalla det første triumviratet. Dei heldt kvarandre i sjakk så lenge dei var tre, og bytte på konsul-posisjonen. Det var også slik at dei to som var konsul, bytte annakvar månad på å vera den fremste av dei to.

Men då Crassius vart drepen i eit slag, tilspissa forholdet mellom Cæsar og Pompeius seg. Det enda til slutt med open kamp. Cæsar var hærførar i Gallia (Gaul) og hadde stor suksess, som Pompeius også hadde i austleg territorium. Cæsar var den første romaren som kryssa den engelske kanalen, og han var også den første til å kryssa Rhinen.

Då senatet vedtok at Cæsar måtte gi opp som hærførar og komma til Roma og stå til rette for det som vart påstått å vera overgrep, skjedde den kjende kryssinga av elva Rubicon og han sette kursen mot Roma for å ta over makta. Dette skjedde i år 49 og han møtte ikkje motstand, for Pompeius flykta. Cæsar følgde etter og Pompeius vart etter kvart drepen i Egypt. Men det var ikkje Cæsar som drap han, men lokale folk. Cæsar kom til Egypt, som den gangen var ein del av Romarriket, og straffa dei som hadde teke livet av Pompeius.

Cæsar hadde eit merkeleg ambivalent forhold til motstandarane sine. Han såg på Pompeius som både nær venn og farsfigur, samtidig som han var i open krig med han. På same vis benåda han mange av dei hadde valt feil side og kjempa med Pompeius, mellom andre Brutus og Cicero. Han vart åtvara mot dette, men følgde tydelegvis strategien "hald vennene nær, men fiendane endå nærare". Det skulle likevel kosta han livet.

Populistar og konservative
Cæsar var både elska og hata. Han var godt likt av folk i dei lågare laga fordi han gjennomførte reformer som var til fordel for fattige og som tok frå eliten ein del makt og goder. Det var sjølvsagt ikkje populært hjå eliten, og han hadde mange motstandarar i senatet. Dei som kjempa på Pompeius' side kjempa for idealet om republikken, sjølv om det i realiteten gjerne var ein kamp for å halda på privilegia til overklassen.

Dei to gruppene vart kalla Populares og Optimates. Populares var den tidas populistar, og Cæsar henta støtte hjå breie lag av folket i Roma. Optimates var dei konservative som ville halda på republikken, men helst med eit sterkt senat. Det var i stor grad senatorar og store landeigarar som tilhøyrde denne gruppa. Både Brutus og Cicero høyrde til gruppa.

Spora etter Cæsar er mange, men dei tydelegaste er inndelinga av året. Før Cæsar hadde romarane ikkje ein kalender som følgde jorda sin rotasjon rundt sola, og det førte til mykje rot. Dei kunne vera både ein og to månader etter den korrekte tida, noko som skapte problem. Cæsar innførte den greske kalenderen og juli månad vart kalla opp etter han. Den julianske kalenderen hadde 365 dagar og ein ekstra dag kvart fjerde år, som me også har i dag.

Cæsars fall
Det vart stadig meir uro og misnøye mellom senatorane og ei gruppe av dei samla seg til eit attentat. Det skjedde 15. mars år 44 (Ides of March) då senatat var samla. Ei gruppe senatorar samla seg rundt Cæsar og begynte å skubba og dra av han toga-en. Så kom knivane fram og han vart stukken ned. Det mest kjende sitatet frå denne hendinga er "Et tu, Brute?" ("Du også, Brutus?"), men dette stammar frå Shakespeare sitt stykke Julius Cæsar og stemmer ikkje med det som skjedde. Dei siste orda til Cæsar skal ha vore "Du også, barn?", men ingen veit sikkert om det var slik. Brutus var i alle fall sentral i attentatet og mordet på Cæsar.

Etter Cæsars fall, var det mange år med strid og borgarkrig, før Gaius Octavian overtok som keisar i år 27 f.v.t. [Gaius er eit personnamn og var så vanleg at det til slutt vart brukt som eit generisk namn for mann, og det feminine motstykket var Gaia].

Keisar Augustus
Cæsar hadde utnemnt grand-nevøen Octavian som etterfølgjaren sin, det stod også i testamentet hans. Octavius var son til Atia som igjen var dotter til Cæsar si søster Julia. Han tok namnet Augustus etter at han vart diktator. Han styrte som diktator frå år 27 f.v.t. til år 14 då han døydde.

I tida etter mordet på Cæsar, danna Octavian og Antonius eit andre triumvirat saman med Lepidus. Men då Lepidus vart drepen i eit slag, vart konflikten mellom Octavian og Antonius klar og krig uunngåeleg. Antonius styrte regionen i aust, med Egypt som hovudsete, og han innleia eit forhold til Kleopatra, og fekk to barn saman med ho.

Octavian vann eit avgjerande sjøslag nær Hellas, og sette etter kvart kursen mot Alexandria. Antonius tok sjølvmord då han trudde (vart forleda til å tru?) at Kleopatra hadde teke sjølvmord. Det stemde ikkje, men då ho innsåg at alternativet hennar var å bli ført til Roma som symbol på Octavians seier over ho og Antonius, tok også ho livet sitt. Historia vil ha det til at det skjedde ved eit slange-bit, men Mart Beard meiner det er lite sannsynleg. Kleopatras son Cæsarion som ho fekk med Cæsar [det er usikkert om Cæsar faktisk var far til barnet, og i "Rome" får me ei anna historie] vart drepen av Octavian. Guten var då 16 år, men Octavian såg han som ein stor trussel sidan han var påstått å vera Cæsar sin son.

Serien "Rome" tek seg visse fridommar akkurat på dette punktet, Ein annan ting er at Antonius nok blir framstilt i overkant eindimensjonal i serien.

Sjølv om denne tida er mellom dei best dokumenterte, med ei rekkje skrifter og kjelder, veit me likevel lite om personen Augustus. Ein viktig grunn var at han sjølv bevisst framstod som gåtefull. Han var både blodig tyrann og vismann, og det var ikkje alltid lett å sjå kva side som gjaldt. Namneskiftet frå Octavian til Augustus kan også tolkast som eit forsøk på å fjerna seg frå den valdelege fortida og introdusera ei ny tid der han tok rolla som statsmann.

I "Rome" blir Octavian framstilt som ein følelseskald og bereknande fyr, med klare autistiske trekk. Det kan godt henda det er ein del rett i dette, men han gjekk også gjennom ei stor endring frå tida før han vart diktator til etter at han tok full kontroll over Romarriket.

Han ville ikkje kalla seg diktator, som forgjengaren Cæsar, men vart i staden vald til konsul år etter år, i tillegg til at han også samla makta frå folket, tribunalet, på eigne hender. Han var diktator i gavnet om ikkje i namnet.

Han styrte Romarriket i 41 år, frå 27 f.v.t. til år 14 då han døydde. Det var på mange måtar ein gullalder, og riket var på sitt mektigaste. Augustus fullførde det Julius Cæsar starta på eit par tiår før.

Bestemor kvitvaskar ikkje!

Foto: Hartmut Schwarzbach (CC-BY-NC-SA-4.0)

Mor mi er snart 89 år og har verken pass eller førarkort lenger. For eit par veker sidan fekk ho melding frå banken om at ho måtte møta opp og legitimera seg, elles ville bankkontoen hennar bli stengd. Så ho må fram med rullatoren og møta opp hjå politiet for å få pass.

Den omfattande aksjonen for legitimering av bankane sine kundar er ikkje tiltak mot kvitvasking for denne aldersgruppa, det er trakassering av svake og utsette grupper!

Det var ikkje bestemødrer eller bestefedrar som stod bak slusinga av meir enn 2.000 milliardar kroner (!) i Danske Bank si Estlands-avdeling. Det var heller ikkje denne aldersgruppa som stod bak kvitvasking i Nordea, eller i SWED-bank, eller i SEB, eller i DnB som slusa 700 mill. kr gjennom systemet sitt på vegne av eit islandsk fiskerikonsern.

Dei store kvitvaskingssakene handlar om ein industri med stor profitt, og trass i aukande risiko er vurderinga slik at det er verdt å ta risikoen. Dei som tener på dette er både bankar og kundane som er involverte. Men desse kundane er ikkje nærmare 90 år og brukar rullator.

Kor vanskeleg kan det vera å leggja inn kontrollar på kontoane til denne aldersgruppa? Eg vil tru at pengestraumane inn og ut på desse kontoane er svært så føreseielege, og at det skal svært lite til å laga effektive kontrollsystem for å fanga opp uregelmessige transaksjonar. Trass alt brukar bankane milliardar på digitalisering, så det burde ikkje vera noko problem.

Kravet om legitimering av kundane stammar frå EU-direktivet om kvitvasking, og gjennom EØS-avtalen pliktar også Norge å innføra reglane. Men er det verkeleg slik at sunn fornuft og enkle løysingar er uaktuelt? Det einaste som synest sikkert i denne saka, er at kvitvaskinga vil halda fram om lag som før, og at trakasseringa av mange eldre og andre som er på utsida av det digitale samfunnet, ikkje vil ha nokon effekt i så måte.

På nattbordet - igjen

"På nattbordet", onsdag 20.11.2019

Eg fekk ein hyggeleg telefon frå Dagens Næringsliv denne veka med spørsmål om kva eg har på nattbordet. Det er andre gangen på relativt kort tid, sidan eg også vart intervjua sommaren 2018.
Men som journalist og ansvarleg for spalta, Bjørn Gabrielsen, sa: du har sikkert lese ein del sidan den gangen. Og det har eg jo.

Eg nemnde også denne gangen at eg hadde lese hans eiga bok, "Veien ut", og me hadde ein interessant samtale om sjølvberging og det å klara seg ut av vanskelege situasjonar ved ikkje å vera rådlaus, men rådsnar. Og han fortalde den imponerande historia om John K. Galbraith i Det Kvite Huset. Boka hans vart ikkje nemnt, kanskje naturleg nok, men han tok med Simen Tveitereids bok "Et fritt liv" som eg også nemnde.

"På nattbordet" har vorte ein slag markør for DN, i alle fall meiner eg det. Det er spalta eg alltid les, om eg ikkje les andre ting i avisa. Spalta har histore heilt tilbake til 1967, i følgje BG. Det er over 50 år med interessante data om lesevanar blant folk. Det er noko som burde vore forska meir på, eller skrive meir om, noko eg også nemnde denne gangen for BG. Og det spørst om ikkje det kjem ei bok om dette snart..

Pengar på gata

"Pengar på gata" er eit (finans-)uttrykk for at du kan plukka opp gratis pengar frå gata i visse investerings- eller skattesituasjonar. I dette tilfellet er det oppføring av kryptovaluta i skattemeldinga som kan gi deg fordel om du gjer det på rette måten. Stikkordet er "sist inn, først ut".

Kryptovaluta (bitcoin, ether ++) blir definert som formuesobjekt av Skatteetaten og skal skattleggjast meir eller mindre på same måten som verdipapir. Du må betala skatt av gevinst, og kan trekkja frå tap. Formuen må førast opp pr. 31.12 det aktuelle året for skattemeldinga.

Dersom du, som eg, trudde at det er "først inn - først ut" (FIFO - First In First Out) som gjeld for utrekning av gevinst, ev. tap, er det feil. Skatteetaten set ikkje krav til bestemde prinsipp, så du kan velja det som er mest gunstig. Over lang tid blir resultatet det same, du utset på ein måte berre skatten om du vel "sist inn - først ut" i staden for "først inn - først ut"), men fordi skattesatsen for kapitalinntekt har vorte redusert frå 25 % i 2016 til 22 % for skatteåret 2019 (24 % i for skatteåret 2017, 23 % for 2018 og 22 % for 2019). Om skattesatsen skal vidare ned, er uklart. Grunnen til reduksjonen er å komma på linje med andre land sine satsar, sidan kapital lettare kan flyttast over landegrensene enn arbeid.

"Pengane på gata" er i denne samanhengen å bruka den mest gunstige utrekningsmåten og slik sett spara skatt på grunn av den reduserte skatteprosenten på kapitalinntekt. Det er ein gevinst du uansett kan putta i lomma, og som gjer at det lønner seg å bruka den utrekningsmåten som gir lågast gevinst.

Her er eit skjermbilete frå programmet https://bitcoin.tax som viser ulike utrekningsmåtar:

Kven skal laga framtidas pengar?

Seminaret "Kven skal laga framtidas pengar?" vart arrangert i Sogndal i dag, som ein del av kurset "Bitcoin, blokkjedeteknologi og den digitale økonomien". Fagleg sett var det eit veldig bra seminar, men dessverre litt få tilhøyrarar. Men det vart til gjengjeld mange spørsmål og tett dialog med dei frammøtte - i det tradisjonelle seminaret si gode ånd.

Her er presentasjonane som vart haldne, etter at instituttleiar ved institutt samfunnsfag, HVL, professor Grete Netteland, hadde ønskt velkommen.

Jermund L. Molland, Risk og Compliance Manager, Sogn Sparebank:

Seminar hvl 04112019 Sogn sparebank

Peder Østbye, Norges Bank:

Seminar hvl04119 nb

Andrea Thorup, Rethinking Economics Norge:

Hvem skal lave fremtidens penge

Haakon Riekeles, Civita:

Presentasjon fremtidens penger hvl 04.11.2019 Civita

Torbjørn Bull Jenssen, Arcane Crypto og Kryptografen.no:

Money on the blockchain

Mytar om Bitcoin og blokkjede

Dagens Næringsliv publiserte lesarinnlegget mitt om "Mytar om Bitcoin og blokkjede" i dag. Eg håpar eit av resultata er at DN sjølve endrar faktaboksen dei presenterer om Bitcoin og blokkjedeteknologi, for den er villeiande i dag.

Det kan passa å minna om andre vanlege mytar på dette området, som eg mellom anna gjorde i innlegget "7 myter om Bitcoin", publisert på Kryptografen.no.

Baltic Honeybadger 2019, dag 2

Best å dela dette i to sidan det blir ein god del skriving. Det blir også ei salig blanding av norsk og engelsk..

Samla inntrykk av konferansen:
Baltic Honeybadger 2019 var ein ny god konferanse, og markerer seg som ein av dei, om ikkje den, viktigaste Bitcoin-konferansane. Her er det berre Bitcoin som gjeld, og altcoins blir konsekvent omtala som "shitcoin". Då forstår du om det er ein konferanse for deg eller ikkje..

Mange gode innleiarar, men eg saknar eit meir reflektert syn på økonomi. Her var det berre den østerrikske skulen som var representert. Finst det ikkje andre øknomi-retningar som ser potensial i Bitcoin? Konferansen bør uansett invitera fleire økonomiske syn.
Paneldebattar er generelt vanskeleg å få til, det gjeld Baltic Honeybadger til liks med andre. Eg forstår ikkje heilt at det har vorte så vanleg på konferansar, bortsett frå at det er litt billeg, med minimal førebuing frå paneldeltakarane.

Opening words
by Giacomo Zucco
Vanskeleg å referera Giacomo, må opplevast!
GZ er velkjend Bitcoin-maximalist ("Thou Shall Not Have Other Money Than Bitcoin").

GZ harselerte i velkjent stil og tok eit oppgjer med maximalist-innlegget han hadde i fjor. Men som vanleg var det jo berre tull og ironi.. Underhaldande uansett!

13 Threats to Your Bitcoin
Jeremy Welch
Jeremy Welch er CEO i Casa som lagar Bitcoin- og Lightning-nodar i enkel innpakning (A Casa node in every home!"). Dei utviklar også sikkerheitsløysingar knytte til dei fysiske produkta.

Poenget med sikkerheit er å gjera det dyrare for potensielle svindlarar

1. Data and credential loss
Direkte tap av nøklar

2. Phishing
Lura brukarar til å logga inn på falske sider

3. SIM Hijacking
Dessverre eit aukande problem (DN hadde eit stort oppslag om dette i sommar, noko som førte til at digitaliseringsminister Nicolai Astrup tok affære og ba mobiloperatørane stramma inn praksisen sin.)

4. Network attacks

5. Malware

6. Supply chain attack
Malicious code injected in a commonly used device (jf. Olav Lysnes "Huawei and Snowden  Questions"

7. Physical coercion
Kidnapping, fysiske truslar

8. Child/pet attack
Ein variant av den forrige

9. Internal service provider attack

10. Platform/hosting attack
Angrep på sky-servarar, Linode web host attack in 2012

11. Code dependency attack
Malicious code in different libraries

12. Official seizure
Nasjonalisering har skjedd mange ganger i historia

13. Inheritaance failure
Kva skjer med bitcoin/krypto ved dødsfall?

Eksempel på mulege angrep: Nettlesar-historien blir lasta ned og t.d. Bitcoin-adresser blir identifiserte og endra. Kan også trekkja ut KYC-data og på den måten oppretta nye kontoar.
Kan også relativt lett endra mottakar-adresser. Må vera ekstremt forsiktige her.

Kva slags nettlesar-tillegg har utvida tilgang til nettlesar-data?
- Grammarly
- Passord-program (LastPass ++)

Tips: Bruk ulike nettlesarar til ulike oppgåver. T.d. Chrome til vanleg nettbruk og Brave (heilt strippa, ingen tillegg) til bitcoin-/kryptooperasjonar

Mitt inntrykk: Nyttig påminning om at "ver din eigen bank" kjem med ein del vanskelege utfordringar kring sikkerheit. Som paneldeltakaren i neste sesjon sa: "There is nothing scarier than being your own bank for a normal person".

Ein kan bli veldig paranoid av å tenkja på alt som kan gå galt på dette området. Men på same tida kjem ein langt med ein del enkle forhåndsreglar. Ein god start er å skaffa seg ei hardware-lommebok.


PANEL • P2P exchanges
Roman Snitko, Ray Youssef, Bernard Labno, Jonathan Leong. HOST: Ambroid
Tja, ikkje så mykje å referera frå her. Den eine paneldeltakaren tok nesten all tid til ulike historiar, men utan å komma skikkeleg inn på hovudtemaet.

P2P-vekslingstenester er eit ideal og eit mål for mange, men det er ein del skjer i sjøen. Sentrale utfordringar er likviditet og reguleringar.


Bitcoin as a benchmark
Michiel Lescrauwaet
Why Bitcoin as a Benchmark?
Vanlege indeksar er S&P 500, Bloomberg ++
Kryptoindeksar er dårleg samansette (t.d. Bloomberg Galaxy Index med 30 % XRP - kva er fornuften bak dette?)
Bitcoin's moneyness is unrivalled
- superior store of value
- sikraste, pålitelege, likvide blokkjede-valuta
- institusjonar kjem til Bitcoin, ikkje altcoins

Dagens kryptoindeksar er feilslegne og fungerer dårleg.

Viss Bitcoin er målestokken, korleis skal ein slå (outperform) Bitcoin?

2010-2013: Discovery phase
2014-2020: Infrastructure phase
2021-2025: Deployment phase

Ulike strategiar i dei ulike fasane.

Bitcoin vil bli målestokken for framtidas krypto-investeringar

Open-source upgrade to the BTC mining stack
Jan Čapek, Braiins (som står bak Slush Pool)

Braiins OS - operativsystem for krypto-graving, primært Bitcoin
- fri programvare

FPGA: Field Programmable Gate Array

Kontrollbordet blir vanlegvis styrt av Linux

Slush Pool var det første grave-lauget ("mining pool"), etablert alt i 2010. Dei har utmerka seg sidan starten ved å vera opne og tydelege på Bitcoin Core-støtte. Det er difor naturleg at dei står i spissen for opning av dette området også.

PANEL • REKT: how to survive the bear market
WhalePanda, Ambroid, Tone Vays, Florian Maier. HOST: Matt Odell
"Don't quit your daytime job" kan stå som første råd frå panelet.
Tone Vays sa han angrar på at han ikkje heldt fram i jobben på Wall Street eit år lenger, for å kunna ha investert meir i bitcoin som då låg på $2-300.

Lønnsutbetaling i bitcoin:
Florian M. sa at bedrifta hans prøvde dette. Teknologisk var det veldig lett, regulatorisk (KYC) var det eit mareritt, og dei ga difor opp. Dei har kode på Github for løysinga dei utvikla.

Største undervurdering/feilslåtte investering
Tone Vays: Undervurderte dynamikken då kursen var rundt $3K. Han trudde at det då ville bli nedgang og at oppgangen ikkje ville komma før altcoins ville forsvinna.
Er likevel uroleg for vidare kursutvikling, han ser ikkje mange nye brukarar komma inn i systemet.

Ambroid: Seld for lite ved den store oppgangen i 2017. Han kjøpte bitcoin for altcoin i 2018, det var ein tabbe (skulle brukt dollar).

WhalePanda: Har halde på for mykje altcoin, sjølv om det berre utgjorde 10 % (og no nærmare 1 %)

Florian: Det er lett å sjå i ettertid kva ein skulle ha gjort, men det er vanskeleg å gjrea det rette der og då. Eit problem er at kjenslene styrer for mykje. Godt råd: Lag ein plan og følg den!

Kva med opsjonshandel?
Tone Vays: Det er for lite likviditet i markedet.

Kva betyr det at altcoins vil døy ut?
Dei vil ikkje forsvinna heilt, men gå gradvis mot null. Dei gamle vil gradvis forsvinna, men nye vil komma til, men problemet er at dei ikkje har nokon bruksscenario (use case).

Mitt inntrykk: Den enkle oppsummeringa er: kjøp på botn og sel på toppen! Men det veit jo alle, og aktørane i panelet verka på mange måtar like amatørmessige som du og eg. Men bra at dei var opne om eigne feil og feilvurderingar. Det beste rådet er likevel å ha ein klar plan og følgja den, t.d. periodevise kjøp (månadleg, kvartalsvis, halvårleg).

Bitcoin as a practical tool for individual freedom
Rigel Walshe

Tidlegare politimann frå New Zealand. Han var samtidig frontmann i eit metal-band og fekk problem med leiinga i politiet. Han beheldt jobben, men måtte gjera ein del endringar med bandet. Han slutta i politiet for eit par år sidan og begynte å læra seg programmering (!), på Code Academy.


LNP/BP Macroeconomic Data, Theories, and Intuitions
Pierre Rochard
Pierre lært også koding på Code Academy og oppfordrar alle interesserte i å læra seg programmering - det er aldri for seint!

Lightning Excel rekneark (plug-in i Excel)

Node Launcher tek seg av alt styret med oppkopling mot Bitcoin- og Lightning-nodar, og fungerer både i MacOS, Windows og Linux.

Bitcoin "macroeconomics"
- long term economic

Viktig spørsmål: Vil gebyr vera nok til å sikra Bitcoin-nettverket i framtida når inflasjonen er null? Eller blir det ein hard fork med ein Bitcoin-variant som har innebygd inflasjon?

Aktuell lesing:
Eric Budish: "The Economic Limits of Bitcoin and the Blockchain"
TwoBitIdiot: "The 21mm BTC Soft Cap"
Dan Held: "Bitcoin's Security is Fine"
Nic Carter: ""Bitcoin bites the bullet"

Mario Gibney: "Blockspace market" should be used instead of "fee market"

Myte: fast grense på 1 MB
Realitet: Variabelt, med eit tak
2009-2013: 0,5 - 0,75 MB
2013-2017: 1 MB
2017-????: 4 mill. vekt-einingar (weight units)

Bitcoin-utviklarar har til no vore mest opptekne av tekniske kostnaderog ikkje sosiale. Sosiale kostnader er at det krevjande å måtta lasta ned heile Bitcoin-blokkjeda for å vera på den sikre sida. Mange er ikkje villige til å ta denne kostnaden, men brukar berre ei lettvektslommebok (SPV - Simple Payment Verification)

Jevons paradox: Increased efficiency causes more total resource consumption

Mitt inntrykk: PR tek opp viktige, og kontroversielle spørsmål, om Bitcoin og utviklinga framover. Det er viktig å stilla spørsmåla og vera open om mulege var. Det er kanskje litt for lite rom for dette i Bitcoin-miljøet.

PANEL • Wallets
Ádám Ficsór, Konstantin Gladych, Rodolfo Novak HOST: Alena Vranova
Paneldeltakarane representerer følgjande lommebøker:
- Atomic wallet
- Wasabi wallet
- Coldcard og OpenDime
- Green Address (Blockstream)
- Casa (repr. ved panelleiar Alena Vranova)

Alle seier dei er profitable (Blockstream har ein litt annan forretningsidé med Green Address).
Enkelheit og brukarvennlegheit er det viktigaste, men for Wasabi er personvern også veldig viktig. Dei har difor integrert CoinJoin i lommeboka. Ved hjelp av CoinJoin blir transaksjonar frå fleire brukarar blanda saman for at det skal bli vanskelegare å spora den enkelte. Det er eit motsetningsforhold (trade-off) mellom brukarvennlegheit og mengda funksjonalitet.

Casa er opptekne av å betra både sikkerheit og brukaroppleving og tilbyr "seedless" nøkkel-etablering. "Seed"-en blir erstatta av ein multisig-

Blockstream/Green Address har utvikla ein fullnode for Android-mobilar: ABCore
Den er tilgjengeleg for nedlasting frå Google Play (tidleg utviklingsversjon).

Standardisering?
- kva tidspunkt? For tidleg standardisering stoppar innovasjon, men manglande standardisering kan også hindra større utbreiing.
- ein god, praktisk start er nettsida som gir oppskrifter på korleis ein skal regenerera ei lommebok (som ikkje blir vedlikehalden lenger) i ei anna lommebok.

Viktig: Ved bruk av multisig må ein også ha backup av den prosessen, for "seed" åleine vil ikkje vera nok til å få tilgang til valutaen.

Green Address: Oppdateringsfrekvensen er 14 dagar
Atomic wallet: Bruk av mobilen som hardware-lommebok, inkl. av LN
Wasabi: Har avdekka mykje dårleg praksis i programvareutvikling for Bitcoin. Opprydding i kode bør difor prioriterast
Coldcard: Adresse-inspeksjon
Casa: SatApp (forenkling av LN-betalingar med namn som forenklar adressehandteringa


Running bitcoin in production environments
Ketominer
Konkret oppsett av betalingsløysing (BTCPay Server) med Bitcoin- og LN-nodar pluss alt som høyrer til (webserver,applikasjonsserver, mellomvare, databaseløysing +++).


The Information Theory of Money
Dan Held, director of Business Development, Kraken

Dagens problem: Sentralbankar har ikkje sjanse til å få full oversikt over all nødvendig informasjon for å gjera dei rette vala.
- impossible to calculate inflation
- forecasting does more harm than good
- political interference
- resluts aren't reproducible

Eit godt bilete på dagens modell er at sentralbankar styrer bilen ved hjelp av bakspegelen.

Svaret (i følgje Dan Held) er innføring av "sound money".
Transparent, gitt/endeleg tilførsel av pengar, kjent av alle: 21 mill. bitcoin

Mitt inntrykk: Enkel og god presentasjon, men som eg også har nemnt tidlegare, eg skulle gjerne ha sett eit meir balansert syn på de monetære spørsmåla. Her er det berre "Austrian school of economics" og "sound money" som blir presentert som løysing. Kan Bitcoin også vera eit godt hjelpemiddel i ein meir keynesiansk variant av økonomien? Kva med Bitcoin og den sirkulære økonomien? [begrepet "sirkulær økonomi" er litt merkeleg - er ikkje økonomien alt sirkulær?]


How to really kill bitcoin
Saifedean Ammous

Bitcoin har mange lag av motstand (resilience).
Den mest effektive måten å stoppa Bitcoin vil vera å gjera insentiva for Bitcoin uaktuell ved å tilby eit system som er like godt eller betre.

Ville finanskrisa i 2008 ha skjedd om ein framleis hadde brukt gullstandarden?
Gull har mange fordelar, også relatert til Bitcoin.
Kva vil eit fritt marked velja, gull eller Bitcoin?
Argument for Bitcoin:
- lower cost of running av full node
- cheaper to settle glbobally
- cheaper to verify
- lower suppply growth rate
- men, utan styresmaktene si manipulering av pengar, ville bitcoins hovudargument bli borte

Gode nyheiter: status quo favoriserer bitcoin
Dårlege nyheiter: bitcoin kan bli meir avhengig av styresmaktene enn me likar å tenkja

Mitt inntrykk:
Saifedean er sterk tilhengjar av gullstandarden som modell for pengepolitikken, og ser Bitcoin som ein moderne variant av denne. Igjen ein "Austrian economist". Spørsmålet om finanskrisa ville ha skjedd med ein gullstandard er typisk for ein overforenkla modell av dagens økonomi: Korleis ville den moderne økonomien i det heile sett ut med ein gullstandard? Den ville kanskje sett heilt annleis ut enn det me ser i dag, og kanskje ikkje så bra likvel.

PANEL • Education in Bitcoin
Sam Wouters, Pavel Kravchenko, Jimmy Song HOST: Stacey Herbert

Kva er det viktigaste for nybegynnarar å vita om Bitcoin?
- prøv å finna ut korleis det kan ha betydning for den personen du snakkar med
- det er folk i utviklingsland som forstår dette med ein gang, det er folk i i-land som har problem med å forstå det (Jimmy S.)
- dessverre er det dei som lir mest under dårleg/korrupt økonomisk politikk som forstår Bitcoin lettast
- negaitve renter er eit uttrykk for at det blir laga endå meir pengar (låge renter for bankane gjer det lettare å gi lån, som jo er å skapa nye pengar)

Mitt inntrykk: Viktig område, kanskje det viktigaste av alle for å få meir utbreiing og betre forståing for og av Bitcoin og blokkjedeteknologi. Men bortsett frå Pavel var det ingen som nemnde korleis me skal få faget inn i akademia. Det er ein stor mangel på forståing av kva betydning denne teknologien og økonomien kjem til å få, både teknologisk og økonomisk. Det må inn på pensum i høgare utdanning, og det må inn som sjølvstendige kurs, ikkje som så mange ser ut til å tenkja: ja, me underviser i dette, men i dei eksisterande kursa våre.

Lowering Chain Fees and Improving Privacy with HyperLoop
Alex Bosworth, Lightning Labs

HyperLoop reduserer størrelsen på ein LN-overføring til blokkjeda med ein faktor på 5 (20% av størrelsen til ein vanleg blokkjede-transaksjon).


Yellow Rock Bad, Orange Coin Good: Environmental & Social Impacts of Gold & Bitcoin
Hass McCook

Energy is Good.
Emissions are Bad.

Global energibruk: 18,6 % fornybar (atomanlegg del av dette)

Estimert energibruk: 70 TWh/år
- estimata for fornybar-andel varierer veldig; frå 28 % (Cambridge) til 78 % (Coinshares)

Samanlikna med gull, kan energibruken til Bitcoin forsvarast.

Meir enn 50 % av alt gull blir brukt til smykke/dekorasjon. Er energibruken for utvinning av gull bra?
- trenden mot 100 % fornybar energi vil ikkje hjelpa så mykje på miljøproblema til gull


PANEL • Lightning Network
Samson Mow, Alex Bosworth, Max Keidun, Alex Petrov. HOST: Stephan Livera

Lightning er framleis ganske nytt og underutvikla. Sjølv om bruken aukar, er det framleis ganske mykje feilretting.Vanskeleg å finna utviklarar på dette området. Det manglar også mykje på grensesnitt-sida; det er for vanskeleg å bruka LN no.
Stiller spørsmål om det er lurt å bruka "invoice"-begrepet fordi det kan ha ulik betydning i ulike økonomiar.
I LN re det mykje viktigare kva nodar ein koplar seg opp mot, i motsetning til Bitcoin der det eigentleg ikkje betyr noko, så lenge ein av nodane fungerer.
Lightning på toppen av Liquid-sidekjeda: Store mulegheiter, men også ein del ekstra utfordringar.

Lightning opnar for store endringar og nye forretningsmodellar.

Scalable computing in LNP/BP: Prometheus protocol
Maxim Orlovsky



1on1 • Reflecting on scaling, 5 years on
Adam Back, Giacomo Zucco. HOST: Alexandra Moxin

Positivt med det høge tempoet på utviklinga og den innovasjonen som har skjedd.
Segwit2X var ein viktig manifestasjon på at verken gravarane, utviklarane eller dei store vekslingsaktørane hadde nok kontroll til å styra utviklinga i deira retning. Det var grasrot-bevegelsen som kom ut som vinnarar og fekk stadfesta at ein brukaraktiverte soft-fork (UASF)

Viktig skilje mellom validering og konfirmering. Gravarane konfirmerer, men full-nodar validerer.

Ei gruppe handfull store aktørar møttest på eit hotellrom i New York og prøvde å bestemma Bitcoins framtid. Det gjekk heldigvis ikkje .

Bitcoin er lik Internett på den måten at ulike lag er optimaliserte for sine oppgåver.

Skalering er viktig, men vart overdrive tidlegare. Det var heller ein kamp om kontroll, og frå den kampen kom den viktige lærdommen at brukarane (full-nodar) har mykje større makt enn det var tenkt før.


CLOSING PANEL
Tone Vays, Saifedean Ammous, Pierre Rochard, Francis Pouliot HOST: Max Keiser

Spelteori:
Bitcoin går no inn i ein ny fase der styresmakter og store organisasjonar begynner å ta det alvorleg - kva seier spelteori om mulege utfall her?
- det kjem til å bli mykje meir intenst enn det har vore, med tanke på


Var Bitcoin eit slumpetreff ("popular by accident")?
- tja, ei viss einigheit om det
- interessant: Satoshi nemner ikkje grensa på 21 mill. bitcoin i white paper-et

Driv hashrate prisen eller er det omvendt?
- prisen driv hashrate (panelet er einige om det)
- men det kan endra seg når belønninga går ned og gravarane blir betalte med gebyr

Closing words
Max og Roman i arrangementkomitéen fekk fortent applaus for den gode jobben dei har gjort.
Max er den lokale representanten og held til i Latvia, medan Roman er frå Russland.