Rettsvesen 1.0

Det er kanskje farleg å kasta seg på Treholt-saka, men eg tykkjer den har så mange interessante sider, ikkje minst mangel på openheit, at det får stå til. Arbeidet og konklusjonen til Gjenopptakingskommisjonen er eit lysande eksempel på rettsvesen 1.0: Eit rettsvesen som arbeider på den gamle måten i lukka fora og med stor grad av hemmeleghald. Denne praksisen går ikkje stort lenger, ei radikal endring vil tvinga seg fram.

Ikkje spørsmål om skuld eller uskuld
Eg vil ikkje ta stilling til skuld eller uskuld i saka. Sjølv om dommen mot Treholt ser veldig streng ut i dagens politiske klima, må den sjåast på bakgrunn av dei storpolitiske tilhøva på 1970- og 1980-talet. Spørsmålet kommisjonen skulle vurdera, var heller ikkje skuld/uskuld, men om dei nye opplysningane i saka - påstandar om fabrikkering av bevis, var nok hald i til at saka måtte takast opp att.

Kommentarane i ettertid dreia veldig fort inn på skuld/uskuld, og dermed ei avsporing av realitetane i denne saka. Også kommisjonen ser ut til å bagatellisera koffert-spørsmålet, sjølv om det i realiteten var det nye i Treholt-saka.

Umusikalsk heilt frå starten
Kritikken min går ikkje på kommisjonen sin konklusjon, men på måten arbeidet vart lagt opp på. Det er ganske uforståeleg at ikkje kommisjonsleiaren tok sterke signal heilt frå starten, og la opp til ein mest muleg open prosess. Påstandane som låg til grunn, var svært alvorlege. Dersom det var tilfelle at politiet hadde fuska med bevisa, ville det ha slått store sprekker i grunnmuren til norsk rettsvesen. Det ville vore endå alvorlegare enn funna til Lund-kommisjonen, men samtidig ville det også vore ei nesten naturleg forlenging av den ukulturen som vart dokumentert der.

Feig avgjerd i Justisdep.
Med eit så alvorleg utgangspunkt verka fleire av avgjerdene til kommisjonen og styresmaktene elles, direkte umusikalske. Knoll & tott i Treholt-saka, riksadvokat Tor-Aksel Bush og førstestatsadvokat Lasse Qvigstad, burde vore kjende ugilde. Det spelar liten rolle om dei formelt og juridisk sett ikkje var ugilde, her var det tilliten til norsk rettsvesen som stod på spel og då må sjølvsagt styresmaktene gjera alt for å redda og gjenoppretta den. Justisministaren viste seg her feig.

Kommisjonen hadde sjansen, greip den ikkje
Kommisjonsleiaren avviste vidare opne høyringar, noko som igjen ville ha styrka tilliten til handteringa i saka. Når vi i tillegg ser at dei siste hemmelege sidene av Treholt-dommen blir offentleggjorde berre dagar før kommisjons-avgjerda, og Treholt og Stabell får vita om tidspunktet for kommisjonsavgjerda seint kvelden før, via nettaviser, teiknar det seg til bilete av ei arrogant statsmakt som ikkje på noko punkt vil innrømma feil eller på noko punkt gi etter for fornuftige krav. Kommisjonen hadde ein eineståande sjanse til å retta opp den mistilliten som hadde bygd seg opp, men dei brukte den dessverre ikkje.

Også kommentarane i ettertid føyer seg fint inn i bilete. PST-sjef Janne Kristiansen, tidlegare leiar av gjenopptakingskommisjonen, meiner i fullt alvor at advokat Harald Stabell skal komma med ei offentleg årsaking. Det er jo heilt uhøyrt, har han ikkje berre gjort jobben ein forsvarsadvokat er sett til å gjera? Rimeleg nok seier Stabell at viss nokon kjenner seg støytte av arbeidet hans får dei ta det i rettsvesenet.

Frå rettsvesen 1.0 til rettsvesen 2.0
Dette er norsk rettsvesen 1.0 og må forståast i lys av eit ganske lite og lukka miljø. Påtalemakt, etterretningsvesen og leiande juristar som t.d. i gjenopptakingskommisjonen, er som ein familie der alle kjenner alle. Eit angrep på ein av partane vil kunna få store følgjer for dei andre, og dei må difor stå saman ein for alle, alle for ein.

Me applauderer bruken av sosiale media i dei arabiske revolusjonane, men den openheita desse verktøya støttar og pressar fram, vil også bli brukt til å lufta ut innestengde norske institusjonar. Påtalemakta, inkl. gjenopptakingskommisjonen, "stod han av" i denne omgangen, kanskje, men openheit vil tvinga seg fram og me vil få rettsvesen 2.0 om ikkje altfor lenge. Håpar og trur eg.

(Bilete av Themis, den greske gudinna for lov og orden, brukt som Justitia i rettsvesenet. Biletet er henta frå Wikipedia)