Frå fysiske til digitale kontantar

Symbol på Zimbabwes økonomiske kollaps

Diskusjonen om det kontantfrie samfunnet går friskt. Det vil seia, det er nesten ingen diskusjon om me skal ha kontantar i den forstand at me skal ha eit anonymt betalingsmiddel som går direkte frå betalar til mottakar. Det er heller ein diskusjon om når Norge blir kontantfritt; dvs. utan fysiske kontantar.

Norges Bank og digital valuta
Men i Aftenposten 13.01.17 kan me lesa om Norges Bank sine utgreingar om ein ny type elektroniske pengar. Slik eg les artikkelen, er det snakk om elektroniske kontantar, utan at det kjem direkte fram. Norges Bank har ansvaret for å trykkja sedlar og laga myntar, men den delen av pengemengda er sterkt minkande og utgjer no under 3 % av alle pengane i samfunnet. Det aller mest er såkalla konto-pengar, pengar på konto i ein bank. Desse pengane ser aldri "dagens lys" i den forstand at dei vil alltid vera i elektronisk form.

Pengetypar
Dei ulike typane pengar har eigne notasjonar innan økonomi:

• M0 = Monetær base
  Alle myntar og sedlar pluss private bankar sine innskot i Norges Bank
  
• M1 = Den smale pengemengdaM0 + private personar sine innskot i bankane
  
• M2 = Den breie pengemengdaM1 + banksertifikat og pengemarknadsfond

Enkelte land opererer også med M3 og M4 og inkluderer der m.a. derivat.

Bank-kort og kontopengar

Bruken av fysiske kontantar har minka kraftig dei siste åra, og bruk av bankkort (debet- og kredittkort) har auka tilsvarande. Debet-korta er kort der betaling blir trekt direkte frå kontoen ved bruk, medan kreditt-kort er transaksjonar som blir gjort opp i ettertid, basert på faktura frå kortselskapet. Sjå tidlegare blogg-innlegg for ei forklaring på korleis desse korttypane fungerer, og kosntadene ved bruk.

Digitale kontantar

Men kva skal Norges Bank gjera når dei snart ikkje har direkte hand om pengar? Dei kan jo erstatta dei fysiske kontantane med elektroniske kontantar, og det er det utgreiinga tek for seg. Men då melder det seg ein del nye utfordringar:

• Korleis skal dei digitale kontantane distribuerast og handterast?
  Skal innbyggjarane få konto i Norges Bank?
  
• Viss innbyggjarane får konto i Norges Bank, kva vil det få å seia for bankane?
  
• Kva med anonymitet? Er det muleg å oppretthalda kontantar som anonymt betalingsmiddel? er det vilje frå styresmaktene inkl. Norges Bank til å verna om anonymiteten?

Det siste punktet er eg i tvil om. Dei aller fleste som uttalar seg om overgangen til eit kontantfritt samfunn har kasta anonymiteten på båten. Det urovekkjande å sjå kor lite folk flest er opptekne av det stadig meir sporbare samfunnet me lever i. Det er grunn til å minna om Benjamin Franklins ord: "Den som er villig til å byta fridom med tryggleik, fortener verken fridom eller tryggleik".

Viktig med open diskusjon

Eg vart intervjua av ein journalist i e24.no like før jul med spørsmål om Norges Bank burde ta i bruk digital valuta i form av digitale kontantar. Det er jo eit godt stykke utanfor mitt kompetansområde, men på ei anna side: når spørsmåla er knytte til bruk av blokk-kjedeteknologi trur eg eg kan svara like godt som andre. Poenget mitt var at Norges Bank må starta utgreiing av spørsmålet om digitale kontantar og korleis det eventuelt skal iverksetjast og fungera. Det har dei i alle fall gjort, og det ville vore meir enn rart om dei ikkje føretok seg noko på dette området. 

Bank of England og Sveriges Bank er to sentralbankar som er offensive i dette arbeidet og informerer om dei vurderingar som blir gjorde. Norges Bank har tradisjonelt vore ein meir lukka institusjon, men det er å håpa at dei vil ha ein meir open diskusjon i ei sak som dette. Om blokk-kjede er ein del av denne diskusjonen, tvilar eg i grunnen på. Dersom Norges Bank skal handtera digitale kontantar på eiga hand, kan dei gjera det enklare med tradisjonell database-teknologi.