Presidentval på liv og død

Dette lesarinnlegget vart publisert i Dagens Næringsliv 1. november i år. No veit me at Trump vann presidentvalet og at Ross Ulbricht etter all sannsynlegheit vil bli ein fri mann etter 20. januar 2025, om Trump held det han lova. Me har lært at Trump ikkje er å stola på, men akkurat denne lovnaden trur eg han er nøydd til å innfri.

Faksimile frå DN 1. nov. 2024

Presidentval på liv og død

For Ross Ulbricht er tysdagens presidentval i USA meir spennande enn for dei fleste. Utfallet vil anten bety at han blir ein fri mann eller endar livet i fengsel.

Ross Ulbricht har sona meir enn ti år av ein dom på to gonger livstid pluss 40 år. I USA er betyr livstid livet ut, og Ross Ulbricht har brukt opp alle ankemulegheiter. Det einaste som kan redda han frå å bli verande livet ut i fengsel, er at ein president benådar han.

Det er nettopp det presidentkandidat Donald Trump har sagt han vil gjera, på dag ein av president­gjerninga si. Kvifor han har valt ut Ulbricht er litt uklart, men det heng truleg saman med den nye kursen Trump har teke når det gjeld bitcoin. Ross Ulbricht har vorte eit viktig symbol på den urettferdige måten styresmaktene, og særleg demokratane, har behandla bitcoin på.

Trump er «som ein middelalderfyrste, sleip som faen», som rettshistorikar Jørn Øyrehagen Sunde karakteriserte han i denne avisa for ikkje lenge sidan. Ingen skal tvila på Trumps kynisme, men i den kraftige slagsida den amerikanske presidentvalkampen har i norske medier, kan det vera greitt med litt balanse der det er grunn til det, og utan at det må oppfattast som støtte til Trump generelt.

Kamala Harris har ikkje gjort til kjenne kva politikk ho vil føra på bitcoin- og kryptoområdet. Det lettaste for ho vil kanskje vera å vidareføra Biden-administrasjonen sin kamp mot kryptovaluta, men strategisk sett kan det også kosta ho ein god del stemmer. I vippestatane kan sjølv små endringar gi store utslag. Men Harris vil neppe finna på å setja fri Ross Ulbricht, hardtslåande stats­advokat som ho har vore.

Ross Ulbricht stod bak nett-tenesta Silk Road, ei slags Finn.no for både lovlege og ulovlege varer på det som ofte blir kalla det «mørke» nettet. Det var dei ulovlege varene som var mest etterspurde, særleg narkotika. Tenesta brukte bitcoin som betalingsmiddel og var i perioden 2011–2013 ein viktig drivar for bitcoins vekst. Hausten 2013 vart 29 år gamle Ulbricht avslørt som mannen bak Silk Road, og i rettssaka året etter vart han dømd til den før nemnde brutalt harde dommen.

Tiltalepunkta han vart dømd for, var engasjement i ei pågåande kriminell verksemd, sal og distribusjon av narkotika, kvitvasking av pengar, dokumentfalsk og datahacking. Dommen skulle statuera eit eksempel og skremma andre frå å engasjera seg i kriminell bruk av bitcoin. Kanskje låg det også eit håp om å kunna stoppa bitcoin i seg sjølv.

Den delen av bitcoin som blir brukt til kriminelle aktivitetar, har gått kraftig ned sidan 2013. Men om det skuldast dommen mot Ross Ulbricht, er tvilsamt. Det er meir sannsynleg at bitcoin har vorte omfamna av stadig nye brukargrupper, i tillegg til at kriminelle har funne ut at bitcoin trass alt er sporbart.

Presidentvalet 5. november vil bli følgt med spente auge både i USA og resten av verda. Men mest nervepirrande vil det bli for innsett nr. 18870111 i US Penitentiary, Tucson, Ross Ulbricht. 

Ein bitcoin-misjonær i Tanzania

Solnedgang i Kilimanjaro-området

Eg hadde gleda av å bli med på eit 10 dagars opphald i Kilimanjaro-regionen nyleg. Det var ikkje for å gå på Kilimanjaro, eller på safari, men for å besøka ein skule eg har vore med og bidrege litt til dei seinare åra. Skulen heiter Bethel Primary School og er driven av det særs driftige paret Godbless og Neema Mamkwe. I samband med opphaldet fekk eg også etablert eit lite Bitcoin-seminar for ei mindre gruppe interesserte lærarar og tilsette.

Det norske reisefølgjet pluss vertskapet. Godbless og Neema framme til høgre.

Hovudføremålet med reisa var å sjå kva Godbless og Neema, og alle som arbeider for og saman med dei, har bygd opp, og høyra kva planar dei har vidare for skulen og drifta elles. Godbless og Neema starta med å ta i mot foreldrelause barn for snart 20 år sidan. Etter kvart etablerte dei skulen Bethel Primary School der dei no har 5-600 elevar. Skulen er mellom dei beste i landet resultatmessig, og mange foreldre ønskjer å senda barna sine dit. Men dei har halde på den sosial profilen og tek stadig i mot barn også frå fattige familiar. Dei praktiserer "få etter behov, betal etter evne" slik at dei fattige betaler lite eller ingen ting, og dei rikaste betaler mest i skulepengar.

Inngangsporten til Bethel Primary School

Innsida av porten er sjølvsagt utnytta til gangetabell :)

Dei har eit internat der det bur rundt 200 barn. Nokre bur der fordi dei er foreldrelause eller har andre problem, andre bur der fordi dei har lang veg heim. Internatet er på same området som gjestehuset der me budde, og huset der Godbless og Neema bur. Det er sjølve hjartet i bedrifta. Skulen ligg 15-20 minuttar frå internatet.

I tillegg har dei også ein gard der dei dyrkar maten som blir brukt både på internatet og på skulen. Målet er å bli mest muleg sjølvforsynte. Dei har store planar for garden, og viktigast av alt er å skaffa vatn. Dei starta med å grava ein brønn for hand, og har greve seg 100 meter ned i bakken (!!). HMS i Tanzania er ikkje som i Norge, det er sikkert og visst.

Fjøset med mjølkekyr (20-30 stk.) som blir mjølka for hand.
Men kyrne går laust inne (lausdrift).

Litt av grønsakdyrkinga på garden.

Men Godbless har innsett at han må leiga hjelp til boring etter vatn. Han har fått gjennomført geologisk kartlegging og har funne store vassreservoar like ved der dei grov brønnen. Planen er å hyra eit kinesisk selskap til å bora, og dei reknar med å finna vatn tilsvarande 35.000 liter i timen. Det er mykje meir enn dei treng på garden, så Godbless, som den entreprenøren han er, planlegg å selja vatn til andre.

Bitcoin-misjonær

Sjølv om eg reiste for å læra, hadde eg også eit lite håp om å få diskutera pengar generelt, og kanskje bitcoin spesielt. Men også på det området for å læra om situasjonen i Tanzania, både for ordinære pengar (tanzanianske shilling, TZS) og situasjonen for bitcoin og kryptovaluta generelt. 

Det viste seg at lærarar og andre unge tilsette på internatet var svært interesserte i å læra om bitcoin. Eg samla difor dei ivrigaste til kveldsundervisning, og me hadde 5-6 økter i løpet av opphaldet. I tillegg til å gå gjennom det overordna og elementære med bitcoin, brukte eg mest tid på å få dei til å forstå risikoen med investering i bitcoin, og risikoen for å bli lurt. Eg ba dei også om å formidla det siste til venner og kjende. Det er mykje svindel på dette området, og endå meir i Afrika enn andre stader. Den store svindelen One Coin var spesielt stor i afrikanske land, og held faktisk på enno.

Nokre av dei ivrige deltakarane på bitcoin-kurset

På eit seminar for lærarane og andre inviterte kom eg i snakk med ein banksjef som hadde investert i bitcoin (!). Det var gjort "underground", for banken  og bankvesenet generelt var ikkje spesielt glade i bitcoin og kryptovaluta. Eg vart nysgjerrig og lurte på kva vekslingsteneste vedkommande hadde brukt, og hen viste meg appen Inkriptus, som eg aldri har høyrt om. Eg såg litt på appen og fekk litt dårleg følelse, utan at eg kunne peika på direkte feil eller svindel. Etter at eg kom heim, lasta eg ned appen og laga ein konto. Det viser seg at tenesta i alle fall ikkje handlar bitcoin, så kva banksjefen hadde kjøpt, veit eg ikkje. Eg rådde i alle fall vedkommande til å prøva å ta ut alt inneståande og heller kjøpa bitcoin på ei kjent vekslingsteneste, som Binance eller Kraken, som begge er tilgjengelege i Tanzania.

Opphaldet i Tanzania var eit eventyr, og overgjekk langt det eg på førehand hadde sett for meg. Det gir håp å sjå at lokale initiativ som det Godbless og Neema starta og driv, kan ha store positive ringverknader i eit land som elles er ganske dysfunksjonelt styringsmessig, med enorm korrupsjon og store utfordringar på basis infrastruktur som veg, vatn og elektrisitet.

"Du veit ikkje kva du snakkar om!" - debattinnlegg i Morgenbladet

 Morgenbladet publiserte til slutt debattinnlegget om Bitcoin og orsaka at det tok så lang tid. Det vart ein god del endringar frå det først innsende innlegget, men alt i alt trur eg det vart eit betre innlegg. Eg må understreka at det ikkje var krav frå Morgenbladet om endringar, berre spørsmål og forslag.

"Du veit ikkje kva du snakkar om!"

Av Svein Ølnes , tidligere IKT-forsker, underviser i bitcoin

Morgenbladets journalist Hanne Østli Jakobsen skriv i ein kommentar at dei som sparer i kryptovaluta bør setja seg inn i kva det betyr. Eg meiner Jakobsen og Morgenbladet må setja seg inn i temaet sjølv, for kommentaren viser etter mitt syn stor mangel på kunnskap. For å seia det med den kjende politikaren frå mitt eige distrikt: «Du veit ikkje kva du snakkar om!».

Sjølv om det er mange ting å ta opp i kommentaren, vel eg berre å kommentera energibruken i bitcoin-systemet her. Sidan bitcoin står for storparten av energibruken i kryptovalutaer som brukar metoden «Proof of Work» («bevis på [utført] arbeid»), som inneber at datamaskiner må utføra eit reknestykke for at noko skal bli godkjent, er det Bitcoin som er kjernen i diskusjonen om energibruk. Bitcoin-maskiner brukte til «mining» er like mykje eller like lite klimavennlege som elbilar. Dei er drivne av elektrisitet, og eventuelle utslepp er avhengig av straum-miksen som blir brukt, akkurat som andre elektriske apparat.

Men mange har gått seg ville i forsøk på å rekna ut kor mykje elektrisitet bitcoin brukar og vil bruka i framtida. World Economic Forum slo til med ein artikkel i desember 2017 der dei påstod at i løpet av 2020 ville bitcoin bruka meir straum enn verda kunne produsera (!). I 2018 kom Mora et al. i 2018 med påstand i tidsskriftet Nature Climate Change om at utslepp frå bitcoin-mining åleine kunne heva temperaturen på jorda med meir enn 2 grader (!). Dessverre blir slike utsegn og påstandar refererte og sirkulerte og dannar grunnlag for eit svært negativt og feilaktig inntrykk av bitcoins energibruk og klimaavtrykk.

Bitcoin-mining som næring, har i dag ein andel fornybar energi som sannsynlegvis ligg godt over 50 prosent, noko som er best i klassen med god avstand. Daniel Batten i Digital Assets Research Institute har gått gjennom tal for energibruk og komme fram til at bitcoin-mining har ein høgare del fornybar energi enn tidlegare rekna med. Tala Batten har komme fram til, er på linje med sjølvrapporteringa til miningaktørane i Bitcoin Mining Council. Det er vesentleg høgare enn t.d. tal frå Cambridge Center for Alternative Finance (CCAF) som er ei mykje brukt kjelde for Bitcoins straumforbruk og klimaavtrykk. Batten grunngir differansen med at CCAF utelet viktige moment som erstatting av fakling (bitcoin-mining som utnyttar energien i gass frå oljefelt) og «off-grid» bitcoin-mining (aktivitet som ikkje tilknytta elektrisitetsnettet). Når dette blir rekna inn, kjem han til ein fornybardel på rundt 55 prosent i dag. CCAF presiserer også at metoden deira utelet desse viktige komponentane.

Fornybardelen bør sjølvsagt bli høgare, og det blir den truleg etter kvart som endå meir sol- og vindkraft blir utbygt sidan den straumen er billegast. Bitcoin-mining bidreg også til den viktige lastbalanseringa i nett med stor del av ustabil kraftproduksjon, særleg frå sol og vind, såkalla «Demand Response»-program. Her har bitcoin-mining ein stor fordel framfor andre industriprosessar ved at aktiviteten kan slåast av og på med sekundars varsel. I Texas utgjer bitcoin-mining ei viktig lastbalansering av straumnettet, og sidan Texas sitt nett er isolert frå andre nett i USA, blir det eit levande laboratorium for å studera slike prosessar i praksis.

Kritikk og diskusjon om bitcoin (og kryptovaluta) er viktig, men den må baserast på fakta og ikkje republisering av feilaktige påstandar. Dei to eksempla eg nemnde, er del av mange feilaktige påstandar som blir plukka opp av medium etter medium og etter kvart etablerte som «sanning». I bitcoin er metoden «Proof of Work» sentral, og den bør også gjelda i journalistikken: Berre ved hardt arbeid og ved å stilla spørsmål ved vedtekne sanningar, kan ein ha håp om å vinna ny innsikt. Eg håpar Jakobsen eller andre i Morgenbladet er villige til å utføra hardt arbeid på dette området for å få ein god diskusjon om eit viktig tema.

"Du veit ikkje kva du snakkar om!"

Journalist Hanne Østli Jakobsen hadde ein kommentar i Morgenbladet om Bitcoin (og kryptovaluta), med tittelen "Du ville ikke satt podens barnetrygd i våpen, nei. Men bitcoin, det er greit?" (sannsynlegvis bak betalingsmur). Eg vart skikkeleg provosert av kommentaren og sende eit motsvar. Det har enno ikkje vorte publisert (fredag 13.09) og eg har ikkje fått noko tilbakemelding på om det blir det heller. Legg det difor førebels ut her:

«Du veit ikkje kva du snakkar om, Hanne Ø. Jakobsen!»

Hanne Østli Jakobsen meiner dei som sparer i kryptovaluta bør setja seg inn i kva det betyr. Eg meiner Hanne ØJ må setja seg inn i temaet sjølv, for makan til dokumentasjon av mangel på kunnskap kan eg ikkje hugsa å ha sett. Eg har lese mykje rart om Bitcoin (la oss halda oss til den, det er den det dreier seg om), men dette overgår alt. For å seia det med den kjende politikaren frå mitt eige distrikt: «Du veit ikkje kva du snakkar om!».

Eg vil begynna med eit filosofisk spørsmål formulert av professorane Andrew Bailey, Brad Rettler og Craig Warmke, som nyleg har gjeve ut boka «Resistance Money»:

Viss du vakna opp i morgon og ikkje visste kven du var, men kunne vera kven som helst av dei over åtte milliardar menneska på jorda, ville du då ønskt at bitcoin eksisterte?

For Hanne ØJ er svaret klart nei, ser det ut til. Og det trass i at risikoen for at ho ville ha vakna opp i eit autoritært eller totalitært land ville vera større enn det motsette. Og som kvinne ville ho vera dobbelt ille ute. Spørsmålet er sjølvsagt ein variant av John Rawls’ kjende «slør av uvitenheit» («veil of ignorance»).

Kommentaren til HØJ er elles så full av feil at det er nyttelaust å ta for seg alt. Eg vel difor berre å kommentera energibruken. Bitcoin-maskiner brukte til «mining» er like mykje eller like lite klimavennlege som el-bilar. Dei er drivne av elektrisitet, og eventuelle utslepp er avhengig av straum-miksen som blir brukt, akkurat som andre elektriske apparat.

Bitcoin-mining som næring, har i dag ein andel fornybar energi på rundt 55 %, noko som er best i klassen med god avstand. Den bør sjølvsagt bli høgare, og det blir den etter kvart som endå meir sol- og vindkraft blir utbygt. Bitcoin-mining bidreg også til den viktige lastbalanseringa i nett med stor del av ustabil kraftproduksjon, særleg frå sol og vind, såkalla «Demand Response»-program. Her har Bitcoin-mining ein stor fordel framfor andre industriprosessar ved at aktiviteten kan slåast av og på med sekundars varsel.

Eg fornya nettopp abonnementet mitt på Morgenbladet, men angrar no. Ikkje fordi eg ikkje vil lesa ting eg er ueinig i, heller tvert om. Men forakt for kunnskap blanda med arroganse, toler eg ikkje. Eg må til slutt spørja kor redaktøren har vore i denne saka. Er det verkeleg slik at journalistar får publisert alt utan kvalitetssikring og faktasjekk?

 

Svein Ølnes, tidlegare IKT-forskar, underviser i Bitcoin

 

NRK hadde nyleg denne artikkelen om fakling i samband med oljeutvinning, og det var Equinors deltaking i denne aktiviteten som var hovudfokus. Eg sende kommentaren under til NRK Ytring, men fekk avslag. Legg difor ut innlegget her.

Bitcoin som løysing på fakling

NRK har ein interssant og grundig artikkel om fenomenet fakling i oljeindustrien, og Equinors del av denne. Fakling er brenning av gass i samband med oljeutvinning, og det medfører store utslepp av CO2. Endå verre enn fakling, er direkte utslepp av gass frå produksjonsfelt, såkalla «venting». Det er for det meste metangass, og den har over 80 ganger meir oppvarmingseffekt over ein 20-årsperiode enn CO2. Det ville vore interessant om NRK også såg på denne delen, men i denne omgangen handlar saka om fakling og korleis bitcoin-mining alt er ei løysing mange stader, og kan vera det på langt fleire.

Grunnen til at gassen blir brent og energien ikkje utnytta enten til direkte oppvarming eller til elektrisitet, er at det manglar økonomiske insentiv. Det kostar meir enn det smakar, rett og slett. Stadane der faklinga føregår er ofte langt utanfor allfarveg og utanfor utbygd infrastruktur. Det er ikkje linjer til å ta i mot elektrisiteten og dermed er det heller ingen økonomi i å omdanna gassen til elektrisitet. Omdanning av gassen til elektrisitet reduserer også CO2-utsleppet samanlikna med fakling.

Det er her bitcoin-mining kjem inn som eit viktig alternativ som kan gi det nødvendige økonomiske insentivet. Bitcoin-mining krev straum, mykje straum, men aktiviteten kan gjerne føregå der det ikkje er utbygd infrastruktur for elektrisitet. Med bitcoin-mining vil elektrisiteten få ein avtakar som kan betala for den og dekka inn kostnadane med bygging av turbin m.m. 

Dette er alt gjort ved mange oljeutvinningsanlegg, også anlegg der Equinor er deleigar. Det er helst i USA desse anlegga er bygde, men potensialet er stort også for alle andre stader i verda. CO2-utsleppa blir reduserte ved at gassen blir omdanna til elektrisitet i ein gassreaktor. I tillegg vil det i ein del tilfelle vera muleg å føra CO2 tilbake i brønnane for både å hindra den å bli sleppt ut i atmosfæren, og å effektivisera oljeutvinninga. Det vil etter kvart bli klart for stadig fleire at bitcoin-mining kan vera løysinga på problem og ikkje berre eit problem i seg sjølv. Det er noko ikkje minst politikarane våre på Stortinget bør bita seg merkje i.

Lesing er bra!

"The Passenger" av
Cormac McCarthy

Å lesa bøker er viktig av mange grunnar. Ein ting er å utvida horisonten og få meir kunnskap, men kanskje endå viktigare er den fantastiske kjensla når ein lever seg inn i bøker og skaper sitt eige univers. Det er lite som kan måla seg med gleda over ei god bok - å gle seg til å setja seg ned og lesa vidare på ein fengjande historie.

Mange er uroa over at leseaktiviteten går ned, og særleg dårleg står det til blant gutar. Kva som skal til for å snu utviklinga, er ikkje godt å seia, men skulen er vel ein opplagt stad. Men introduksjon til bøker må skje før skulealder. Dei fleste born er svært glad i bøker og å bli lesne høgt for. Kvifor forsvinn då denne interessa? Det minner om filosofen og klartraren Arne Næss som fekk spørsmål om kvifor han begynte med klatring. Han svarte at det ikkje var han som hadde begynt, men dei fleste andre (vaksne) som hadde slutta.

Her er bøkene eg las i fjor (sist først):

Cormac McCarthy: «The Passenger»

Rune Østgård: «Fraudcoin»

Daniel Frumkin (Braiins): «Bitcoin Mining Handbook»

Ernest Hemingway: «Den gamle mannen og havet»

Morten Søberg: «Svalbard! Pengar!»

Michel Houellebecq: «Underkastelse»

Lars Mytting: «Hestekrefter»

Karl Ove Knausgård: «Ulvene fra evighetens skog»

Michel Houellebecq: «Serotonin»

Dag Solstad: «Tredje, og siste, roman om Bjørn Hansen»

Dag Solstad: “17. roman»

Dag Solstad: “Ellevte bok, roman atten”

Gavin Jackson: «Money in One Lesson”

Maren Uthaug: “Og sånn blei det»

John Steinbeck: «Perlen»

Dag Solstad: «Gymnaslærer Pedersen s beretning om den store politiske vekkelsen som har hjemsøkt vårt land”

Elif Shafak: “10 minutter og 38 sekunder i vår underlige verden»

Laura Shin: «The Cryptopians»

Tone Smith, Ebba Boye og Bent Arne Sæther (red.): «Økonomisk tenkning»

Stein Torleif Bjella: “Fiskehuset”

Adam Fergusson: «When Money Dies”

Nytt svar til Eivind Thomassen

Faksimile frå innlegget i Morgenbladet

Eivind Thomassen svarte på innlegget mitt 17. jan. med "Ølnes bommer om bitcoin" der dette var  hovudargumentasjonen hans:

• verdifall og kryptokollaps heng saman med bitcoins ideal om desentralisering
• den grunnleggjande årsaka til at FTX og andre kollapsa i fjor var det generelle kursfallet i kryptovaluta, og særleg bitcoin som er "kryptouniversets finansielle hjørnestein"
• hovudpoenget er at bitcoins desentrale ideal og konstruksjon er bakgrunn for volatiliteten og den finansielle spekulasjonen på toppen av den
• Bitcoins kapasitetsmanglar, pga. desentralisert arkitektur, har skapt spelerom for nye og meir sentralisert kryptovalutaer
• Bitcoins blokkjede har (stor) betydning for at FTX i det heile oppstod

Her er mitt svar til dette:

Årsaker til kryptokollaps

Svein Ølnes, seniorforskar ved Vestlandsforsking (og eigar av bitcoin)

Eivind Thomassen og eg er ueinige om Bitcoins rolle i dei mange kollapsane i kryptoverda i fjor, ikkje minst konkursen i vekslingstenesta FTX. Eg er ikkje ueinig med Thomassen at bitcoin er kryptoverdas finansielle hjørnestein, eller kanskje heller reservevaluta. Men i FTX’ tilfelle var det ikkje bitcoins fallande kurs som var hovudårsaka, det var bruk av kundemidlar til å dekka over søsterselskapet Alameda Research sine store tap. Og Alamedas eigenkapital var i stor grad basert på FTX’ eigen kryptovaluta FTT og slik sett stort sett basert på luft. Så eksisterer heller ikkje bitcoin eller andre kryptovalutaer i eit vakuum, og dei makroøkonomiske endringane etter pandemien har i stor grad spelt ei rolle også for kryptovalutaer.

Hovudpoenget til Thomassen er likevel at verdifall og kryptokollaps heng saman med Bitcoins desentrale arkitektur, og der er eg heilt ueinig. Bitcoin, og endå meir andre kryptovalutaer, er volatile fordi det er små økonomiar. Bitcoin hadde vore like volatilt om det hadde hatt ein sentralisert arkitektur. Det er nok å sjå på Ethereum og endå meir sentraliserte kryptovalutaer som har hatt endå større volatilitet enn bitcoin.

Eg kan jo stilla eit motspørsmål til Eivind Thomassen: Ville det same skjedd om Bitcoin hadde hatt ein meir sentralisert arkitektur, men framleis basert på open programvare? Eg meiner svaret er ja. FTX og dei andre kollapsane i kryptouniverset er eit resultat av grådigheit og jakt på urealistisk avkastning. Det er ikkje noko nytt og det finst rikeleg med eksempel frå ordinær finans.

At det er Bitcoins manglande effektivitet som har skapt rom for dei mange alternative krypto­valutaene er tvilsamt. Bitcoin er basert på open kjeldekode, og eit typisk kjenneteikn ved slike programtypar er at dei stimulerer til kopiar og nye produkt med enkelte endringar. Og til meir populært eit ope program er, til meir vil det bli forsøkt kopiert og «forbetra». Men eg held fast på tidlegare påstand om at den eigentlege motivasjonen bak alskens kryptovalutaer er seigniorage; altså gevinsten du kan få ved å laga og omsetja eigne pengar. Saman med velkjent finansakrobatikk og grådigheit er det dei eigentlege årsakene til dei mange kollapsane i kryptoverda.

Til slutt er det viktig å plassera dette i det makroøkonomiske bildet. Etter ei massiv «pengetrykking» og nullrente i samband med pandemien, fann mykje pengar vegen til risikorelaterte investeringar som vekst­aksjar og kryptovaluta. Den påfølgjande inflasjonen og rentehevinga slo då naturleg nok mest ut på dei nemnde investeringane. Vanvittige investeringar vart gjort både innan «krypto» og ordinær finans, og som det blir sagt: når tidevatnet snur, blir det klart kven som har svømt utan badedrakt.