Rettsvesen og rettspsykiatri 1.0

Ordet psyche er gresk og tyder sjel eller sommarfugl. Biletet
teke av Kenneth Dwain Harrelson, Wikipedia

Trass all sin gru har 22. juli-katastrofen fått fram i lyset mange uheldige sider ved rettssamfunnet vårt. Det gjeld alt frå politiarbeid til påtalemakt og ikkje minst ekspertsystemet innan jussen, representert ved rettspsykiatrien. Som Morten Strøksnes så treffande skriv i tittelen på kommentaren i Bergens Tidende 14.04.12: "Krise.Psykiatri".

Ekspertar i Johnny English-stil
Rettspsykiatrien er ille stilt etter at ABB først vart funnen utilrekneleg av dei første utnemnde ekspertane, og så funnen tilrekneleg av dei nye. For ein av rapportane må ta feil. Om den første rapporten har det vorte sagt at den både er omfattande og grundig. Det får meg til å tenkja på Johnny English:

• den er omfattande
• den er grundig
• ....
• den er heilt på jordet!

"Makkverk"
Det blir nok også gjort ei kortslutning ved at lang (omfattande) = grundig. Mykje tyder på at den ikkje er grundig, særleg er det påvist store metodiske svakheiter. Av dei mange som har kritisert rapporten er Per Egil Hegge. Til Dag og Tid 15/2012 seier han at det er eit "Psykiatrisk makkverk". Hegge er vand til å svinga pisken over autoritetar. I hans tilfelle kan ein seia at "med arroganse skal arroganse fordrivast". Hegge har nettopp gitt ut boka "De suverene" som er eit angrep på arrogante og skråsikre ekspertar, særleg innan medisin.

Det mest interessante i heile saka er at utan at den første rapporten hadde vorte kjend for media, ville det ikkje blitt noka ny oppnemning, derav tittelen på blogginnlegget. Rapporten tolte ikkje dagens lys, men den rettsmedisinske kommisjonen godkjende den. Kva skal me med ein slik kommisjon?

Rapport som bestilt?

Rapporten kom som bestilt, og ein kunne nesten høyra lettelsen hjå fleire av aktørane. Påtalemakta fann ingen grunn til å dra konklusjonane i tvil, jamvel om det vart påstått at ABB hadde eit funksjonsnivå som ein toåring (!). Igjen kunne folk flest sjå med eigne auge at her var det noko som umuleg kunne stemma. At psykiatrane heller ikkje gjekk diverse nettsamfunn etter i saumane, men konkluderte meg at synspunkta til ABB skuldast verkelegheitsforstyrringar, rimte dårleg. Det er dessverre ikkje vanskeleg å finna ABBs meiningsfeller på nettet, så det er heller snakk om ekstreme politiske synspunkt.

Media og folkemeininga 

Dei ansvarlege i Oslo tingrett var heldigvis vaksne nok til å be om ei ny utgreiing. Men det hadde aldri skjedd utan store protestar både frå media og "folk flest". Eg er klar over at ein skal vera forsiktig med å gjera folke-opinionen til sanning, men av og til (ofte?) er ting det dei gir seg ut for å vera. Så kan det også hevdast at den andre utgreiinga kom som bestilt, men her kan det innvendast at også den motsette konklusjonen ville vorte akseptert. 

Psykiatri ingen eksakt vitskap

Det er ikkje noko nytt at psykiatri ikkje kan reknast som ein naturvitskap på linje med biologi og kjemi, men som ein fortolkande vitskap med alle dei skilnader det inneber. Men psykiatrane likar nok å sjå på seg sjølve som nærmare naturvitskapen enn humaniora, med legeutdanninga som basis. Det er vel også ein grunn til at psykologane ikkje slepper til på dette feltet; dei har jo ikkje den nødvendige biologiske bakgrunnen. 

Vurderingane av ABB viser med all tydelegheit at psykiatri i stor grad er basert på eit subjektivt skjønn. Det er ikkje nødvendigvis noko galt i det, så lenge det blir innrømma og dokumentert grundig. Problemet oppstår når det blir skjønn blir ikledd vitskaplege frasar og framstilt som objektive sanningar, og det ser ut til å vera tilfelle her.

Psykiater + psykolog?

Det vil ganske sikkert skje endringar i bruken av ekspertar, og særleg vil det bli endringar i rettspsykiatrien. Frå eit fagleg synsvinkel må ein kunna spørja kvifor ikkje psykologar kan brukast i dette arbeidet? Eg trur ei tverrfagleg samansetjing med både psykiatrar og psykologar ville ha styrka dette arbeidet. I tillegg vil slike ekspertuttalar bli vurderte på ein meir kritisk måte etter denne saka, og det er bra.

Først straffeutmåling og deretter soningstype?

Eit anna spørsmål er om Norge skal tilpassa reglane for straff til andre land, der retten først gjer ei vurdering om skuld og straffeutmåling, og deretter vurderer om personen er i stand til å sona under vanlege tilhøve. Logisk sett verkar dette meir fornuftig enn det systemet me har i dag. Det er gjerninga som først bør bedømmast, og deretter bør ein vurdera om den dømde er frisk nok til å sona vanleg fengselsstraff.