Avkledd!

Politiet på veg til Utøya 22. juli i fjor
(Foto: Steinar Frøyshov)

Bilete av politiet i ein synkeferdig gummibåt har vorte sjølve symbolet på alt som gjekk galt for politiet 22. juli i fjor. Politiet sjølve har meint at det er eit misvisande bilete og deira eiga evaluering konkluderte med at lite kunne vore gjort annleis. Rapporten frå 22. juli-kommisjonen knuser dette sjølvbiletet og avkler politiet fullstendig.

Den første som måtte gå
Eit av resultata så langt er at politidirektøren har måtta gå av. Men heller ikkje dette klarte myndigheitene å ordna på skikkeleg vis. Justisminister Grete Faremo tok ein "Pontius Pilatus" og sørgde for å gjera seg sjølv inhabil i saka, i staden for å "manna" seg opp og seia klart frå til Øystein Mæland at han dessverre ikkje kunne halda fram. Det kan synast urettferdig å ofra Mæland, som berre hadde vore i jobben i 14 dagar før katastrofen kom. Men det er det politidirektøren har gjort etter 22. juli i fjor, og det han ikkje har gjort, som har felt han.

22. juli-kommisjonen
Statsminister Jens Stoltenberg handterte katastrofen i fjor som ein statsmann. Han oppnemnde kommisjonen som skulle granska hendinga og sa at kommisjonen skulle ""få fakta på bordet, usminket og ærlig". Det har kommisjonen gjort, og det på ein så tydeleg og usminka måte at Stoltenberg sjølv må vera rysta. For mykje av kritikken i rapporten har adresse til han som øvste sjef for beredskapen i landet. Det er ganske enkelt strykkarakter til politiet sin beredskap og måten å handtera 22. juli-katastrofen på, og også strykkarakter til arbeidet for sikring av Regjeringskvartalet.

Djevelen i detaljane
Kommisjonen har drive gransking på ein måte som politiet berre kan drøyma om. På punkt etter punkt slår dei hol på politiet sine eigne forklaringar og evalueringar, og det er i detaljane den brutale sanninga kjem fram. Som i denne drepande fotnoten:

"Kommisjonens tidspunkt for utrykningen er forskjellig fra det politiet har lagt til grunn i sine evalueringer. Vi har benyttet politiets egne GPS-data som fastslår tidspunktet med stor nøyaktighet."

Nesten frå start til slutt er det feil hjå politiet. Som kommisjonen lakonisk kommenterer på slutten av kapitlet om Utøya-hendinga:

"Det er ikke til å undres over at det ble vanskelig å formidle kritisk informasjon når politiet ikke var i stand til å snakke sammen på tvers av politidistriktene."

Frivillige risikerte livet sitt då dei reiste ut i privatbåtar og plukka opp overlevande, medan "Tjenestemennene søkte tilflukt ved en container på brygga og konkluderte med at de ikke fikk gjort noe."

Eigenevaluering og ekstern evaluering

Rapporten frå politiet si interne gransking, Sønderland-rapporte, står i grell kontrast til rapporten som vart presentert av Alexandra Bech Gjørv måndag 13.08.12:

"Utvalget vurderer det slik at polititjenestepersonene i aksjon ved Utøya hadde en klar

oppfatning av situasjonens alvor og planla for øyeblikkelig aksjon. Politiet foretok etter

utvalgets vurdering gode taktiske vurderinger ut fra den informasjonen som var tilgjengelig i

sanntid, og tok hensyn til den kritiske tidsfaktoren. Overlessing av båten var beklagelig og

bidro til at overfarten til Utøya ble forsinket."

Ukultur i politiet

Den verste og vanskelegaste kritikken i kommisjonsrapporten er den ukulturen som blir dokumentert i politiet. Det er svikt på leiarnivå, men det er også svikt på bakkenivå. Ei leiing oppteken av å laga planar, men ikkje oppteken av gjennomføringa, og eit fotfolk som er mest opptekne av eigne rettar (les: lønnsvekst) og lite av korleis dei kan gjera ein betre jobb. Det siste må Politiets Fellesforbund med Arne Johannessen i spissen, ta ansvaret for. Dei har vore til dels utidige i krav og markeringar og skapt ein kultur der det først skal forhandlast om pengar før det blir gjort innsats. Toppen vart nådd då Johannessen kravde overtidsbetaling for politifolk som vart kalla inn etter 22. juli-hendinga.

Nye katastrofar - nye avsløringar av dysfunksjonalitet

Det er skremmande at kvar ny katastrofe ser ut til å bli følgt opp av ei evaluering som viser at det er store manglar i etaten som har ansvaret for å hindra desse. Vi har mange eksempel etter kvart:

• NOKAS-ranet (2004)
• Togulykka ved Åsta (2000)
• Brannen om bord på Scandinavian Star (1990)
• Rasulykka i Vassdalen (1986)
• Plattforma Alexander Kielland (1980)

Felles for alle desse er at det vart avdekka store manglar hjå dei ansvarlege. 

15-85

NHO-president og konserndirektør Kristin Skogen Lund har 15-85 som ei rettesnor for prosjekt: 15 % strategi og planlegging og 85 % gjennomføring. Sjølv om 22. juli-kommisjonen ikkje brukar desse tala, er det lett å kjenna att same haldninga. Det er gjennomføringa det skortar på, ikkje planar.

Kva no?

Oppryddinga har alt starta, men det er ingen enkel jobb som ventar. Det er eit stort spørsmål om Politidirektoratet overlever. I dei 10 åra direktoratet har eksistert, er det ikkje noko som tyder på at den organisatoriske endringa har vore til det betre. Med detaljstyring frå Justisdepartementet er det like greitt å gå tilbake til ei politiavdeling slik situasjonen var før.

Tidlegare politidirektør Ingelin Killengren har site musestille i veka som har gått. Og det har ho gjort av god grunn. Ikkje berre var ho ansvarleg for oppbygginga av Politidirektoratet, men har også vore departementsråd i FAD sidan februar 2011. Eit departement som har vorte hardt kritisert for den delen av katastrofen som ramma Regjeringskvartalet. Killengren må nok svara for seg etter at bølgjene frå Mæland har lagt seg.

Den absolutt vanskelegaste delen av oppryddinga er ukulturen i etaten. Den kan ikkje endrast over natta. Det er eit arbeid som må ha ein lang horisont. Når det no blir ny leiing av politiet ville det kanskje ikkje vore så dumt med ei ny leiing i Politiets Fellesforbund også, slik at leiinga og dei tilsette saman kan starta arbeidet med å innføra ein ny kultur. Den kulturen kan godt ha mottoet/visjonen "idealet attom yrket" (det var mottoet til oldefaren min..).