The country that ruled the world

Oxford - City of dreaming spires

".. and this is the country that once ruled the world!" sa sidemannen min med dårleg skjult ironi. Me stod og såg på den hjelpelause handteringa av bagasje og passasjerar på buss-stasjonen i Oxford. Makan til klønete opplegg har eg aldri sett.

Bussar som kjem, eller ikkje
Etter ei lita veke i England reisande med kollektiv transport er det ei gåte korleis dette landet kan klara seg. Absolutt alle bussar me reiste med, og det var ikkje få, var forseinka. Enkelte kom aldri! Tog vart me frårådde å reisa med frå fleire, så det prøvde me ikkje. Svaret på kva som held dette landet saman trur eg er fotball, øl (ale), humor og kanskje dronninga.

Classic Car Hire
Målet med reisa var eit kurs i utleige av klassiske bilar. Kurset var i Stratford-upon-Avon, Shakespeares fødestad. Innehavar Tony Merrygold i firmaet The Open Road var kurshaldar. Kurset var like godt heime i stova hans, og eg var einaste deltakar (!). Men det vart ein interessant dag med mange nyttige tips. Tony har halde på sidan 1997, då han tok sluttpakke frå IBM. Han var då den femte bedrifta som starta med utleige av gamle bilar; no er det meir enn 50!

University of Oxford
Etter kurset, der eg vart henta i ein Triumph Stag og køyrt tilbake til hotellet i ein Triumph TR6, gjekk turen til Oxford. Oxford er universitetsbyen framfor nokon og har røter som by heilt tilbake til 800-talet. Byen har ca 150 000 innbyggjarar og er slik sett ganske liten. University of Oxford er det eldste universitetet i den engelsktalande delen av verda. Den eksakte datoen for grunnleggjing veit ein ikkje, men det er kjent at det har vore drive utdanning der sidan i alle fall 1096. Universitetet er paraply for ei rekkje institusjonar, inkludert 38 sjølvstendige ("constituent") college.

Dei mange staselege universitetsbygga og kyrkjene i Oxford er det nærmaste du kjem Harry Potters Galtwort. Mykje av opptaka til Harry Potter-filmane er frå dei mange gamle universitetsbygningane.

MG-parken i Abingdon

MG Car Company
Litt utanfor Oxford (15-20 min. med buss) ligg den vesle landsbyen Abingdon. Her starta Morris-forhandlaren og -verkstaden Morris Garage å spesialtilpassa Morris til kundar. Dette vart så populært at det til slutt vart ein hovudaktivitet og nye fabrikkar måtte byggjast. Morris var ein veldig populær bil i England, i eit visst tidsrom var kvar andre selde bil ein Morris!

British Leyland
Etter rundt 10 års drift vart MG Car Company seld til Morris Motors. I 1952 vart Morris og Austin slegne saman til British Motor Company (BMC). I 1966 vart Jaguar slukt og namnet på konsernet vart etter kvart British Leyland - for bilinteresserte synonymt med katastrofe! 1970-talet var ei einaste glideflukt med streikar, elendig kvalitet og britisk bilindustri vart effektivt øydelagt.

Plakat som viser starten på MG-eventyret

 Det må kjennast rart for engelskmennene at bilindustrien er borte samtidig med at både japanske og tyske produsentar har hatt stor suksess med erke-britiske roadster-bilar (først og fremst Mazda MX-5, men også BMW Z3/Z4 og Mercedes SLK).

"Old Speckled Hen"
Sjølv om MG er borte, lever ein høgst oppegåande MG Car Club og dei har hovudkvarteret i Abingdon. I samband med 50-årsjubileet for flytting av MG frå Cowley i Oxford til Abingdon, vart bryggeriet Morland & Co. bedt om å laga ein spesiell ale. Den vart kalla "The Speckled Hen" - den spraglete høna - etter ein prototype bygd i 1927 og med eit spraglete ytre. Bilen vart brukt som budbil internt av MG og fekk namnet "The Speckled Hen" på folkemunne.

Ølet vart ein stor suksess og er eksportert til 47 land. Dessverre fekk eg ikkje fat i "The Speckled Hen" så det må bli ein annan gang. Øl-etiketten er sjølvsagt oktagonal. Men helst skal ølet nytast som cask ale og ikkje på flaske.

Forbrytelse og straff i VM 2014

Luis Suarez set tennene i Giorgio Chiellini
(Foto: The Telegraph - telegraph.co.uk)

Luis Suarez hestebit er noko av det som vil bli hugsa frå dette VM, saman overfallet på Neymar som resulterte i brot i ryggen. Suarez vart utestengd for resten av VM medan overfallsmannen Juan Camilo Zuniga slapp unna utan kort eller noko.Heller ikkje i ettertid, då dei alvorlege konsekvensane vart klare, har eg sett at FIFA har vurdert straff mot Zuniga.

Lite mandig
Eg vil på ingen måte forsvara biting på fotballbana, like lite som eg vil forsvara overlagt overfall. Poenget mitt er at det første er ganske ufarleg medan det andre i verste fall kan gjera ein spelar fotballinvalid. Viss eg skal drista meg til ei sosiologisk forklaring, trur eg det har med macho-preget i fotballen: biting er sett på som svært lite mannleg. Eg lurer på korleis biting ville blitt handtert i kvinnefotballen? Det ville sikkert vorte straffa, men kanskje ikkje så hardt?

I dette ligg ei forakt for "feige" angrepsmåtar. Fotballbana er til dels ein krig, og du skal slåss som ein mann. Lugging og biting er definitivt ikkje blant dei aksepterte triksa. Om du susar inn i ein motspelar med kneet først, er det meir ein del av det aksepterte harde spelet. Unnataket er vel Harald "Toni" Schumacher sitt kne planta i Patrick Battiston i VM i Spania i 1982.

Og her er det Ivanovic som får smaka Suarez' tenner
(Foto: sports.yahoo.com)

Meir videodømming
Eg har tidlegare teke til orde for meir bruk av videodømming i fotballen. Det gjeld særleg offside- og måldømming. Det siste har FIFA endeleg innført, etter skandalen frå sist VM då Frank Lampart sitt skot mot Tyskland var minst ein halv meter innafor streken utan at det vart dømt mål. Til neste VM (eller EM?) er det kanskje råd å håpa på ei oppgradering av presentasjonen også. I dette VM såg det ut som grafikken var av typen Windows Paint..

Også i dette VM har det vore feilaktige offside-avgjerder, sjølv om linjedommarane samla sett har imponert. Det vil alltid vera situasjonar som er bortimot umuleg å avgjerda for det menneskelege auga. Ei innføring av elektronisk offside-dømming ville truleg ført til fleire mål fordi det oftare blir blåst feilaktig for offside enn motsett.

Videodømming i fotball og tennis
Argumenta mot videodømming er mellom anna at det vil stogga flyten i spelet, og det er eit relevant poeng. Men også ein dommar kan blåsa ein kamp i stykker. For å hindra at videodømming skal stykka opp kampane, kunne ein innført same regel som i amerikansk fotball ("instant replay") eller tennis. I det siste tilfellet er det "Hawk eye"-teknologien som blir brukt, ein triangulerings-metode utvikla av dr. Paul Hawkins i Storbritannia. Det er denne teknologien som blir brukt for måldømming også, i det minste i Premier League, men sannsynlegvis også i dette fotball-VM.

Mazda MX-5 - ein moderne klassikar fyller 25 år!

Mazda MX-5, her ein 2012-modell (ja, den er min! :)

Då britane hadde køyrt bilindustrien sin ettertrykkeleg i grøfta, plukka Mazda opp ein av dei mest særprega tradisjonane frå øya: roadsteren. Mazda såg potensialet i denne spesielle og erkebritiske biltypen og laga ein moderne versjon i 1989. Det vart ein øyeblikkeleg suksess, og til dags dato har dei selt bortimot 1 million eksemplar! Det einaste dei ikkje kopierte av britane, var byggkvalitet. Mazda MX-5 er noko ein britisk roadster aldri var: Påliteleg!

Ein roadster er ein open to-setars bil med vekt på det sportslege, i følgje Wikipedia. Tradisjonelt hadde ein roadster tekstil-tak (soft-top), men etter kvart har stål-tak med el-hydraulisk opning og lukking vorte meir vanleg. den tradisjonelle roadsteren er også låg, og med seta ganske langt bak, nær bakakselen. Og så skal ein ekte roadster ha bakhjulsdrift, så klart! Grunnprinsippa for roadsteren er altså enkle: motoren framme, drift på bakhjulene og mellom der skal det (såvidt) vera plass til to. Og for ein roadster handlar det ikkje om størst muleg motor; det sportslege handlar om andre ting.

Alt handlar om førarmiljø og køyreoppleving

Mazda MX-5 (heiter Miata i USA) er så langt kommen i tre generasjonar:

1. 1989 - 1997: Serie NA
2. 1998 - 2005: Serie NB
3. 2006 - 2014: Serie NC
4. 2015 - ? : Serie ND

Neste generasjon kjem altså mot slutten av året. Den skal bli 100 kg lettare enn dagens, som heller ikkje er ein tungvektar med sine 1075 kg.

Når du køyrer ein slik bil, merkar du fort at den gler seg til kvar sving. Den er ikkje laga for lange, rette strekningar, men for mest muleg svingar. Styringa er presis, det same er gir girskiftet - som sjølvsagt må vera manuelt. Det er rett og slett ein fryd å køyra ein slik bil. Berre ein liten detalj trekkjer ned heilheitsinntrykket på denne bilen: tankloket. Det som skulle ha vore eit påfyllingslok i metall, modellert etter racing-typen, ser ut som det er kjøpt påEuropris :(

Lekkert!

VM i fotball

VM er det største innan fotball. For eigen del gler eg meg i fire år, og ventetida er i lengste laget. Heldigvis har me EM i mellomperioden.

1978, fargefjernsyn og Argentina
Interessa begynte for alvor med VM i Argentina i 1978. Då hadde me nettopp fått fargefjernsyn, noko som ga eit ekstra løft til den visuelle opplevelsen. Eg hugsar også finalen mellom Vest-Tyskland og Nederland i 1974, men først i 1978 vart eg fullstendig hekta. Og favorittlaget var sjølvsagt vertsnasjonen Argentina, og favorittspelaren var Mario Kempes.

Spenning og intensitet
Eg er elles ikkje typen som hugsar alle resultat, toppskårarar og andre detaljar. Eg må innrømma at eg har problem med å hugsa kven som til slutt vann dei ulike meisterskapa. Det er først og fremst spenninga og dei mange intense oppgjera som fengjer. Og til lenger ut i meisterskapen, til meir dreg det seg til og til meir intenst blir det. Der starten ofte har vore laber, for ikkje å seia kjedeleg, har årets VM markert seg med mange kampar med stor underhaldningsverdi og mange mål. Det er eit av dei beste VM på lange tider fotballmessig. Det er også interessant at amerikanske lag (både Sør og Nord-Amerika) gjer det så godt. Det er bra for fotballen. Afrikanske lag har på si side enno til gode å overbevisa, det same har asiatiske lag trass i at Sør-Korea kom heilt til bronsefinalen i 2002 (der dei tapte 3-2 for Tyrkia).

Mørkt bakteppe
VM i Sør-Afrika var eit stort løft for landet og for kontinentet og alt i alt veldig positivt. VM i Brasil har hatt eit mørkare bakteppe. Det har vore store protestar mot pengebruken, det starta alt for eit år sidan i samband med "prøve-VM", eller Confederation Cup. Brasilianarar flest har god grunn til å stilla spørsmål ved bruken av pengar i eit land som trass store naturressursar har mange som lever i fattigdom. Generelt er det store  skilnader i det brasilianske samfunnet, også etter vellykka sosiale reformer frå tidlegare president Luca.

Som om ikkje Brasil brukar pengar nok p VM, skal dei også arrangera sommar-OL i 2016. Ikkje rart det kokar over for mange av landets innbyggjarar.

FIFA, som IOC, i trøbbel
Også korrupsjonsskandalar i FIFA kastar mørke skyggar over fotballen. Tildelinga av VM 2022 til Quatar lukta alt frå starten, og no er det dokumentert at det slett ikkje gjekk for seg utan kjøp av stemmer. FIFA minner på mange måtar om IOC - udemokratiske organisasjonar som forvaltar store pengesummar og som gir god grobotn for korrupsjon. Om det er muleg å reformera desse organisasjonane er tvilsamt. Det er ikkje lett å sjå korleis denne trenden skal snuast og korleis ein skal få sunnare VM (og olympiske leikar). Men den vanvittige pengebruken må reduserast; det må vera muleg med større grad av gjenbruk. UEFA viser kanskje veg ved å spreia arrangementet på mange land, slik dei gjer med EM i 2020.

Testskjema: Bookingløysingar for aktivitetsbedrifter

Vettisfossen

Vettisfossen er eit imponerande syn

Sogn og Fjordane slit på dei fleste statistikkar, men ein ting er klart: Me har den desidert mest storslåtte og varierte naturen i landet. Ingen stader finn du større variasjon enn å reisa frå det ville alpine landskapet i Hurrungane i aust, langs Sognefjorden og ut til kystlandskapet i Solund i vest.

I går (08.06.14) gjekk turen til Årdal og Vetti/Vettisfossen. Det er nesten litt flaut å seia at det var første gongen min, men på den andre sida er det godt å ha slike godbitar i vente. Turen til Vetti og Vettisfossen startar med Folkevegen, 5-6 kilometer frå sentrum i Øvre Årdal. Folkevegen har fått namnet etter den formidable dugnadsinnsatsen som ligg bak opparbeidinga av vegen. Den 5,5 km lange vegen langs Utladalen og elvi Utla, vart bygt på dugnad i perioden 1973 - 1977. Det er rekna at det vart lagt ned rundt 50 000 timar frå over 1500 innbyggjarar i Årdal. Ikkje mange kan visa til noko slikt, og det seier ein del om Årdals-samfunnet.

Vetti - her har det budd folk i 1000 år!

I enden av vegen ligg garden Vetti. Den er fråflytta i dag, men fram til dei fråflyttinga i 1985 har det budd folk her i lange tider. Dei eldste sikre kjeldene viser at det har budd folk her minst frå 1120. Når ein tenkjer på tilkomsten til området før dugnadsvegen, er det ganske fantastisk. Området var isolert i store delar av året sidan stien langs Utla var ekstremt rasutsett og vanskeleg på vinterstid. Lærdalsprest Ulrik Fredrik Bøyesen besøkte Vetti i 1818 og la ikkje skjul på at det var strabasiøst:

Nu er man da i Gjelen. Gud være med dig Vandringsmand! … Her syntes al videre Fremgang umulig. Men herpaa havde Eivind forberedt sig. Med sin øxe hug han i Isspeilet en Skure, hvori han satte Foden, nok en Skure, hvori han satte den anden Fod; og saaledes vedblev han at hugge og gaae, indtil han var kommen over… Mere end en halv Miil maatte vi gaae paa Randen af lutter Afgrunde, og ofte over saadanne Sneeskrid, som endnu ikke vare optøede, der ligesom uhyre Speile, hængte næsten lodrette fra den høie Fjeldryg lige ned i det ustyrtelige Dyb, og hvor alene øxen kunde bane en høist usikker og farlig Stie… Men saa var hele Veien gjennem Vettiesgjelen, paa en Stie, hvor man stundom ei kunde sætte begge Fødder ved Siden af hinanden…

Avdalsfossen

Før ein kjem til Vetti passerer ein Avdalsfossen, eit imponerande syn også den. Fossen er 173 meter høg, men har ikkje fritt fall heile vegen. Etter passering av Avdalsfossen går det ein sti bratt opp fjellsida til Avdalen, ein annan stad vel verdt å besøka.

Frå Vetti gard går det vandresti vidare innover Utladalen mot Vettisfossen og Vettismorki. Den er krevjande å fleire stader og gir eit inntrykk av korleis det var å gå i dette området i gamle dagar. No er det vanskelegaste plassane sikra med tau. Etter rundt ein halv  time vandring kjem ein til Vettisfossen. Det er det høgste frie fossefallet (273 m) i Norge etter kraftutbyggingane. Fossen vart varig verna i 1924.

Bitcoin Meetup

Stor interesse for det første Bitcoin Meetup i Oslo 05.06.14

Det første Bitcoin Meetup i Norge/Oslo vart arrangert i går (05.06.2014) på Mesh kafé. Justcoin-gründerane Andreas og Klaus var initiativtakarar og leia samlinga, og Anders frå Mesh stilte lokale gratis til disposisjon for arrangementet.

Stor interesse
Opp mot 100 personar møtte fram, og det berre på ei vekes varsel! Det er tydeleg at Bitcoin engasjerer. Claus opna samlinga og Anders fortalde først kort om huset med kafé, utviklarlokale m.m. Utleige av kontorlokale fungerer nærmast etter ein inkubator-modell, med fleksible og korte leigeavtalar, om eg forstod det rett.

Justcoin med betalingsløysing for Bitcoin
Andreas Brekken frå Justcoin fortalde kort om Meetup-initiativet og at det ikkje skulle vera noko sals-framstøyt for bedrifta deira. Storparten av dei frammøtte var truleg Justcoin-kundar frå før. Han fortalde at Justcoin arbeider med ei salsløysing for Bitcoin (Point of Sale). Då vil alle som som sel varer og tenester kunna ta betalt i Bitcoin på ein enkel måte. Justcoin ordnar veksling slik at seljaren ikkje treng å forholda seg til Bitcoin i det heile.

Dette er gode nyheiter og det er bra det kjem norske alternativ til aktørar som BitPay, som for all del gjer ein god jobb. Men det er litt dumt viss Norge som eit av dei mest moderne landa innan betalingsformidling, skal ta i bruk betalingsløysingar frå USA, eit u-land når det gjeld betaling (kontantar over alt, sjekk er framleis viktig, kredittkort utan chip..).

Bitcoin-status 2014
Eg orienterte så om "Bitcoin-status 2014" med utgangspunkt i konferansen Bitcoin 2014 i Amsterdam nyleg. Det viste seg at det var ein deltakar til som hadde vore i Amsterdam, fekk dessverre ikkje med meg kven det var. Hovudpoenget mitt var at Bitcoin no gjennomgår ein modnings- og kommersialiseringsprosess og at Bitcoin for Business no er hovudsporet Bitcoin Foundation jobbar i.

Bitcoin Meetup Oslo 05.06.2014 from Vestforsk.no

Ein artig kuriositet: Eg oppga Bitcoin-adressa mi på slutten av presentasjonen og jammen kom det ikkje inn 0,0025 BTC rett etterpå. Takk til den anonyme givaren :)

Hardware.no og bruk av Bitcoin
Amund Espelien frå Hardware.no (og amobil.no) fortalde om deira erfaringar med Bitcoin. Dei var ein av dei første, kanskje den første, til å ta i mot Bitcoin i løysinga for tilgang til artiklar på nettstaden (Tek Ekstra). Som Amund sa, viss det var nokon som måtte vera først med å tilby Bitcoin-betaling måtte det vera dei. Dei har den rette kundegruppa (teknologi-interesserte gutar og menn mellom 15 og 40 år) og alt skulle liggja til rette. Dei brukte først BitPay si løysing og det har fungert greitt. No samarbeider dei med Justcoin om innføring av deira nye løysing.

Det vil vera å ta for hardt i å seia at pågangen for å betala med Bitcoin har vore stor. Bitcoin-delen av salet deira ligg på rundt 2 %, resten er ganske likt fordelt på Visa og Mastercard. Implementeringa av Bitcoin-betaling har vore smertefri og enkel, dei tenkjer ikkje særleg over det for pengane kjem inn i form av norske kroner uansett.

Bruk av Bitcoin i BitTorrent
Bedeho Mender fortalde til slutt om eit oppstartsprosjekt han jobbar med der han vil kopla BitTorrent og Bitcoin. Hovudidéen er å innarbeida incentiv i BitTorrent ved hjelp av Bitcoin. I dag er det ingen incentiv for BitTorrent-brukarar å lasta ned og dela filer dei sjølve ikkje er særleg interesserte i. Bedeho meiner at å kopla inn Bitcoin vil kunna gjera BitTorrent-teknologien meir anvendbar og skapa større dynamikk.

E-bjøller

Sau med dobbelt sett bjøller (Foto: FindMySheep AS)

Dei teknologiske endringane i jordbruket er mange og det har vore ei veldig utvikling i lang tid. Sauenæringa har så langt hengt litt etter, men no kjem teknologien for fullt også her. I år er det elektroniske bjøller som gjeld, og 2014 blir truleg eit gjennombrotsår for e-bjølla.

Telespor og FindMySheep
Det er to leverandørar av e-bjøller for småfe her til lands; Telespor og FindMySheep.Dei to produsentane nyttar ulike teknologi. Telespor har satsa på mobilkommunikasjon for overføring av GPS-data, medan FindMySheep har satsa på satelittkommunikasjon. Grunnleggjarane av FindMySheep er sauehaldarar og dei har sauene i eit område med dårleg mobildekning. Dei fann ut at Telespor-bjøllene ikkje ville fungera godt og tok saka i eigne hender. Det er ei skikkeleg hacker-innstilling!

E-bjølla frå FindMySheep
(Foto: FindMySheep)

Saman med naboar og kollegaer har eg satsa på den e-bjøller frå FindMySheep. Mobildekninga i beiteområdet er for ujamn til at den løysinga kan satsast på.

Tungt for sauen!
E-bjøllene frå FindMySheep har to komponentar: sjølve bjølla og eit ladebrett. Ladebrettet er lurt å dela saman med andre sauehaldarar sidan det berre blir brukt ved påsetjing og avtaking av bjøllene. Dessverre må sauene ha både vanleg akustisk bjølle og e-bjølle, noko som gjer at samla vekt blir i høgste laget. E-bjølla veg ca. 350 g og ei vanleg bjølle 200 g - til saman rundt 550 g. Det er i grenseland for kva som er komfortabelt for sauen vil eg tru, men det er vanskeleg å få svar på. Om nokre år vil me sikkert sjå tilbake på dei første e-bjøllene omtrent som dei første berbare pc-ane.

5 e-bjøller til lading

E-bjølla i bruk
Før bruk må bjøllene ladast opp og programmerast. Det skjer ved bruk av ladestasjonen. Bjøllene kan setjast opp til å senda fleire meldingar i døgnet, men det vil føra til kortare batteri-levertid og det vil også kosta meir. I prisen for e-bjøllene er det inkludert 150 meldingar. Meldingar ut over det kostar 1,- kr pr. stk. Dersom beitesesongen er frå 15. mai til 30. september, vil det vera 135 dagar og med ei melding i døgnet vil ein ha 15 meldingar til gode. Det er særleg tida rundt sanking det er viktig med hyppigare oppdateringar for å letta arbeidet med å finna sauene.

Dårleg brukargrensesnitt
FindMySheep ser ut til å ha løyst det teknologiske på ein bra måte, sjølv om det er for tidleg å seia (ny rapport kjem til hausten når erfaringar med ein heil sesong er gjorde). Men dessverre er brukargrensesnittet under ein kvar kritikk. Klient-delen er programmert i Java og usability eller brukarvennlegheit er ord som ikkje førekjem i vokabularet. Det er synd, eit betre brukargrensesnitt hadde løfta systemet mykje. Berre brukarnamnet ('sysadm.s_olnes'), som ikkje er muleg å endra, seier ein del om prioriteringane av UX.. Det ville vore interessant å kopla folka bak FindMySheep med topp web-programmerarar, det kunne vorte ei løysing som ville hatt sjansar globalt.

Posisjonen til sauen med e-bjølle. Det er val mellom fleire typar kart,
her Statkart

App?
I klienten får ein opp oversikt over posisjonen til sauene med e-bjøller. I beite-sesongen er det ok å følgja med på pc-en, men i sanketida er det klart at ein bør ha mulegheit for å få GPS-posisjonen også på mobiltelefon. Det er noko FindMySheep jobbar med, men som ikkje ser ut til å vera klart enno.


Opne data?
Eg skulle nok ønskt eit meir ope system og håpar FindMySheep kan frigjera data på ein slik måte at dei kan brukast i andre samanhengar, som opne data. Då ville det til dømes vore relativt enkelt å laga eigne samanstillingar med bakgrunn i Open Street Map eller Google Maps, eller kartgrunnlag frå Kartverket som no er frigitt.

Bitcoin 2014 - dag 2

Bitcoin 2014 i Amsterdam, her frå avslutninga av konferansen

Eg delar referata frå Bitcoin 2014 i Amsterdam i to innlegg og det stemmer ikkje nødvendigvis med programmet. 17. mai var også programdag, frå 09.00 - 17.00, så tid til tog i Amsterdam vart det ikkje. Ikkje veit eg om det var 17. mai-tog i byen heller. Det einaste eg la merke til på konferansen, var at Google feira dagen med ein flott Eidsvolls-logo.

Bloggar Nate Murray har skrive stikkordprega referat frå ein del av konferansen. Her er referata hans frå dag 1 og dag 2.

Her er videoar frå konferansen lagt ut på YouTube.

Kva kan me læra av historia om pengar?

"History of Money & Lessons for Digital Currencies Today" var den lovande tittelen på ein av paneldebattane laurdag. Dessverre stod ikkje resultatet av debatten i stil med tittelen. Panelet var dominert av Bitcoin-entusiastar og då blir ikkje debatten særleg spennande.

På spørsmålet om ikkje historia har vist at sentralisering av (penge-)system er nærmast uunngåeleg, svarte Konrad Graf (akademikaren i panelet) at det er handel som eventuelt blir sentralisert, så følgjer pengesystemet etter. Først handel, så pengar, det er det viktig å få med seg! Historisk har nesten alt kunna brukast til pengar. Det er handel og byte av varer og tenester som er det sentrale, og at desse er tilstrekkeleg "likvide" til lett å kunna omsetjast. "There’s no other way for a medium of exchange to arise other than the attribute of liquidity" - den einaste måten eit bytemiddel [pengar] kan oppstå på, er tilstrekkeleg likviditet.

Aktuell litteratur: "The Ethics of Money Making" (bok) og "On the Origins of Money" av Carl Menger.

I paneldebatten sakna eg økonomar som ikkje har tru på Bitcoin eller andre digitale valuta. Diskusjonane blir fort einsidige med berre tilhengjarar av kryptovaluta.

Toni Gallippi, Bitpay: "Driving Merchant Adoption"

Bitpay er eit av dei nye Bitcoin-selskapa i kraftig vekst. Dei vart etablerte i 2011 og er slik ei av dei eldste bedriftene i Bitcoin-sirkuset (!). Hovudbase er Atlanta, men dei har nyleg også etablert eit kontor i Amsterdam der dei for tida har tre tilsette, men vil auka. Totalt er dei rundt 40 tilsette i Bitpay, men har planar om å auka til over 100 i løpet av året. Nederland vart valt av dei same grunnane som er nemnde tidlegare (sjå innleiinga første dag).

Merchant Processing er den einaste forretningsideen; bedrifta skal hjelpa andre bedrifter å ta i bruk Bitcoin som betalingsmiddel. Bitpay gjer det så enkelt som muleg for bedrifter å ta i bruk Bitcoin. Dei har laga integrasjonsmodular til dei fleste populære netthandel-tenester og gjort det enkelt å ta i bruk den nye valutaen. Dei tilbyr også rapporteringstenester til skattemyndigheitene og lettar den delen av jobben også.

Kredittkort ikkje laga for nettbruk
Gallippi viste eit American Express-kort frå 1959 og sa at den einaste innovasjonen som har skjedd med dette og andre kredittkort er at det har fått ei magnetstripe og ein kontrollkode (CVC). I Europa har korta etter kvart også fått chip, og dermed større sikkerheit, men ikkje i USA (USA er eit uland når det gjeld betalingsformidling, kanskje det er difor Bitcoin oppstår der?).

Kvifor skal bedrifter ta i bruk Bitcoin?
- lågare risiko (mindre svindel)
- lågare kostnader
- selja globalt (plutseleg er heile verda marknaden)

Dei har no over 30 000 kundar (merchants) verda over, dei fleste i USA.

BIP 0021: Bitcoin i URL
BIP 0070-73: Payment protocol

Bitcore: Bibliotek utvikla i Javascript
Insight: Block chain explorer
Copay: Multisignatur-plattform

Multisignaturar vil auka sikkerheita mykje, men er framleis lite brukt.
Bitcoin Payroll API: Lønnsutbetalingar i Bitcoin. Tilsette i BitPay kan velja å få lønna utbetalt i Bitcoin, heilt eller delvis (Toni har valt å få alt utbetalt i Bitcoin..)

"All inclusive"-prising: Fast månadleg pris, startar på US $30
Det er ingen transaksjonskostnader for det er ikkje handteringa av Bitcoin dei vil tena pengar på, men tilleggstenester og påbygg.

State of the Bitcoin Mining "Arms Race"

Paneldebatt:
Michael Terpin, SocialRadius (paneldebatt-leiar)
Marco Streng (Genesis Mining)
Benny Gorlick (Cloud Hashing)
Josh Zerlan (Butterfly Labs)
Sam Cole (KnC Miner)
Geroge Kikvadze (Bitfury)
Jez San (CoinTerra)

Debattleiaren opna med at det sannsynlegvis var meir peta-hash samla i dette panelet enn nokon annan stad i verda!
Utfordringa var som tittelen seier "våpenkappløpet" mellom mining-selskapa. Og det er eit formidabelt race - i dag er det 8,8 milliardar ganger vanskelegare å løysa hash-funksjonane i Bitcoin-systemet enn det var i starten. Ikkje å undrast over at dette har vorte eit spesialisert felt, både for utviklarar av "grave"-utstyr og for brukarar av dei. Tida for "heime-graving" er definitivt over [ikkje alle var einige i det, nokre meinte at det vil vera rom for heime-graving, men i litt andre former enn tidlegare].

Mining-prosessen er lineær; til meir ressursar til større utbyte. Men dei som er i bransjen må gradvis førebu seg på ei endring. Belønningsdelen som no er på 25 Bitcoin pr. ny blokk kvart 10. minutt, vil gå ned til 12,50 i 2017 og ei ny halvering kvart fjerde år. Etter kvart som belønninga blir redusert, må transaksjonsprisen gå opp for å finansiering gravinga og dermed sikkerheita i systemet.

51%-angrep er ein mykje diskutert trussel i Bitcoin. Dersom du kontrollerer meir enn halvparten av ressursane til graving, vil du kunna byggja den lengste (blokk-)kjeda og dermed ta kontroll over heile systemet. "Majoriteten har alltid rett" er hardkoda inn i systemet. I panelet meinte dei at denne trusselen er overdriven. For det første må ein i praksis ha meir enn 70 % for å klara det, og for det andre vil ei kompromittering av systemet ikkje gagna den som gjer det. Det måtte einast vera om nokon gjekk beviss inn for å destabilisera det.

Så å seia alle leverandørar av mining-utstyr (ASIC = Application-specific Integrated Circuit) tilbyr graving av fleire typar kryptovaluta. Dei aller fleste krypto-valutaer på marknaden er variantar av Bitcoin-systemet. Det har vore påstått at valutaer som brukar Scrypt er "ASIC-resistente", men det stemmer ikkje. Dei fleste ASIC-leverandørane har også løysingar for Scrypt-protokollen.

Panelet diskuterte alt-coins og var einige om at dei som investerer i graving av alt-coin (alternative krypto-valutaer) gjer det fordi det er ein enklare måte å skaffa seg Bitcoin på.

Skaleringsutfordringane til Bitcoin vart også diskutert. I dag er transaksjonsvolument for Bitcoin lite samanlikna med t.d. Visa eller Mastercard. Visa har t.d. meir enn 150 mill. transaksjonar pr. dag, noko som tilsvarer rundt 2000 trans./sek (TPS). Bitcoin har framleis under 100 000 transaksjonar pr. dag, i gjennomsnitt 1 eller mindre TPS. Fleire løysingar har vore føreslege for å skalera opp Bitcoin-transaksjonane. Som nemnt tidlegare, er maks. blokkstørrelse endra til 1 MB, utan at det har gitt resultat. Blokkstørrelsen er framleis rundt 250 KB i gjennomsnitt.

Forskarane Yonatan Sompolinsky og Aviv Zohar har føreslått endringar i Bitcoin-protokollen for å auka prosesseringa av transaksjonar: "Accelerating Bitcoin's Transaction Processing - Fast Money Grows on Trees, Not Chains".

Kan og bør Bitcoin-teknologien brukast til andre ting enn valuta-transaksjonar? Mastercoin er eit initiativ som byggjer på Bitcoin-teknologien (blokk-kjeda) for å levera andre typar tenester enn valuta-transaksjonar. Panelet såg slike initiativ som positive (sjølvsagt! det skaper jo meir etterspørsel etter maskinvare). Viss det er eit behov og vilje til å betala for det, så er det ingen grunn til å reservera blokk-kjeda utelukkande til valuta-transaksjonar. Men for å unngå at blokk-kjeda blir for stor og vanskeleg å synkronisera i nettet, bør det gjerast på ein smartare måte. Det kan vera ved å introdusera side-kjeder for spesialiserte tenester, og/eller å optimalisera nedlasting av blokk-kjeda (alle treng kanksje ikkje å lasta ned alt).

Bitcoin 2014 - Amsterdam

Traktoraksjon i Sogndal sentrum ein dag, Bitcoin-konferanse i Amsterdam neste. Det er stor spennvidde i aktivitetar og interesser og det trur eg er noko av kjernen i det me må vera gode på i fylket vårt. Min gode kollega Karl Georg Høyer, som dessverre døydde så altfor tidleg, lanserte begrepet 'mangesysleri' og gjorde eit poeng av at det er ein styrke for oss. Dessverre har ikkje Karl Georg sine tankar fått særleg fotfeste hjå dei som styrer. Eg meiner det er på tide å ta opp att desse tankane.

Første verkeleg internasjonale Bitcoin-konferansen
Bitcoin 2014 er den første verkeleg internasjonale Bitcoin-konferansen. Bitcoin 2013 vart arrangert i San Jose, og i år er det altså Europa og Nederland. Det er ikkje tilfeldig at det er i Amsterdam og Nederland. Nederland har lange tradisjonar som eit liberalt og frilynt land, opne for nye idear og med ei meir avslappa haldning til ting som elles blir tekne veldig alvorleg i andre land.

Kvifor Nederland?
- toleranse
- eksperimentering
- 6. største Bitcoin-land (pr. innbyggjar er dei størst)

Årets konferanse har samla over 1100 deltakarar, så interessa for Bitcoin er stor. Deltakarane representerer eit stort spekter, slik programmet også legg opp til: her er både geeks, jus, finans og akademia representerte. Likevel er nok dei teknologi-interesserte i hovudvekt.

> 1100 reg.
120+ presentasjonar
40+ utstillarar
50+ land

Neste år blir konferansen arr. i Asia.

Patrick Byrne - Overstock.com
"500 Years of Liberalism: From the Netherlands to crypto currency" (opptak på YouTube)

Overstock.com var den første større netthandelen som tok i bruk Bitcoin. Men dei som trudde Patrick Byrne skulle snakka om korleis det var å ta i bruk Bitcoin, og eg var ein av dei, vart skuffa. Presentasjonen hans handla om det tittelen sa; utviklinga av krypto-valuta i lys av 500 års liberal utvikling og med utgangspunkt i Nederland. Det var ei interessant historisk-filosofisk forelesing, heilt fri for sal og marknadsføring, som ein kanskje kunne frykta i utgangspunktet.

Stikkord frå innleiinga:
- toleranse, pluralisme, const. federation, fred
- Erasmus
- Baruch Spinoza
- Borgarskap og handelsmenn (Bourgeoisie & merchants)
- verdas første børs opna i Amsterdam i 1602
- Vindmøller, diker (entreprenørskap)
- Separatistar frå England (som seinare drog til Nord-Amerika -> pilgrimar)
- John Locke budde også i Amsterdam i ein lang periode ("Consent of the Governed")

Univ. of Salamancha viktig for å formidla liberale verdiar.

Korrupt Wall St.
PB fortalde om tida han jobba i Wall Street og med ei stigande erkjenninga av at finansnæringa var gjennomkorrupt. Han hadde bevis, som han sa, og tok det til påtalemyndigheitene, utan å komma nokon veg. Han ga namnet på dei han meinte var sentrale i svindel, men likevel skjedde ikkje noko. Seinare kunne han konstatera at enkelte av dei han hadde oppgitt namna på, vart etterforska. PB ga ikkje mykje håp til dei som trur at systemet kan endrast, og vil endrast, etter finanskrisa. "Wall Street has Washington under its thumb" som han uttrykte det.

Liberalismen som gjekk feil veg
PB var oppteken av utviklinga av liberalismen og meinte eit avgjerande punkt i historia var Rousseau. Med han kom det PB kalla Authoritarian submission inn i liberalismen - eller synda kom inn i historia for å seia det på ein annan måte. PB uttrykte det som "eit virus vart implantert i det liberalistiske operativsystemet". Han meinte det var denne retninga som leia fram mot dei sosialistiske diktatura med si blinde tru på sentralistiske institusjonar, og som øydela mykje for liberalismen som grunnsyn.

Radikal i USA-auge
Patrick Byrne stilte i stilig Mao-dress; berre det ville vel ekskludert han frå det meste i USA. Det er klart at mannen er langt meir til venstre enn den offisielle partiskalaen i USA. Men han leiar ei bedrift med 10 mrd. i omsetning, og det gir respekt også der.

Patrick Byrne meinte to institusjonar har eit sentralt ansvar for finanskrisa:
- Central banking (Federal Reserves)
- Central Counterparty Clearance (som har gitt løyve til alle mulege tvilsame finansaktørar og -produkt

Overstock og Bitcoin
Etter presentasjonen fekk han spørsmål om innføring av Bitcoin hjå Overstock.com, ein prosess som hadde gått overraskande smertefritt. Dei fekk mykje publisitet gjennom å vera den første større netthandelen som aksepterte Bitcoin. Mange Bitcoin-sympatisørar handla hos Overstock berre for å visa støtte. Men omsetninga i Bitcoin er minimal i høve til totalen; den utgjer mindre enn 1 %. Den er likevel aukande.

Byrne skulle gjerne sett at Overstock-aksjar var dei første som vart "lista" på Bitcoin-blokk-kjeda (men sist han uttala seg om Bitcoin, vart han fanga av uttalen og måtte setja i gang utvikling for å kunna ta i mot valutaen på nettsidene..).

Regulering av Bitcoin

Det var fire parallelle sesjonar på konferansen:

1.  Enterprising in the Digital Age: Merchant & Consumer services

2. The Digital Economy

3. Bitcoin Technology: Present and Future

4. Rules of the Game: The Legal Landscape

Det er vanskeleg å velja når det er fleire interessante tema, men eg heldt meg stort sett til sesjon 4 første dag. Sjølv om teknologien er interessant, trur eg det til slutt blir reguleringar som blir avgjerande for Bitcoin si framtid.

"Getting the benefits while controlling the risks" er bodskapen Bitcoin Foundation prøver å få inn hjå myndigheitene. Strategien for å gjera Bitcoin meir mainstream og lettare å svelgja for myndigheitene, synest klar: BF har rekruttert erfarne lobbyister, som Jim Harper, som kjenner Washington ut og inn. Dessutan er han pent kledd, noko som får han til å verka eldre enn han er (hans eigne ord, med eit lite smil).

Det er ikkje sikkert alle Bitcoin-entusiastar jublar over dette, og eg spurde panelet korleis dei handterer det betydelege spriket i Bitcoin-miljøet: frå crypto-anarkistar til venture-kapitalistar. Jim Harper svarte at han er ein krypto-anarkist i dress ;) Elles var svara ganske politiske; dei vil arbeida for alle og bla bla.

Oppgåvene til BF:
- overoppsyn med Bitcoin-protokollen
- advocacy (kamp for)
- opplæring, informasjon (dei to siste overlappar ein del, den første oppg. er strengt skild frå dei andre)

Bitcoin klassifisert som eigedom (asset, commodity) har ein svært negativ effekt på små bedrifter som ønskjer å ta i bruk valutaen (kompliserte rapporteringskrav

Karakteriserer Bitcoin-utviklinga no som god:
- modning
- profesjonalisering

Det som skjer av regulering i New York (stat) vil ha stor betydning for resten av USA fordi NY er finanssenteret.

Kva med reguleringar frå Kina og Russland?
- totalitære system vil aldri lika denne typen desentral teknologi

John Beccia: "A regulatory roadmap for widespread adoption of digital currency"

Me står ved ein skiljeveg no i høve kor mykje regulering som skal innførast for Bitcoin indirekte gjennom regulering av krypto-valuta. John Beccia snakka om reguleringa i dag, kva den betyr for vanlege brukarar og korleis det ser ut til å bli i framtida.

- det er vekslingspunkta som er dei viktige
- kriminalitet (kvitvasking m.m.) og sikkerheit er det myndigheitene er mest opptekne av
- alle som tilbyr finansielle tenester og som oppbevarer andre sine pengar, må oppfylla ein del krav, og i USA er dei spesielt strenge
- Mt.Gox og Silk Road er skrekkeksempla myndigheiter ikkje vil sjå

Framleis mykje opplæring å gjera; store delar av finansverda og myndigheiter forstår ikkje Bitcoin og andre kryptosystem.

Det globale perspektivet er heilt avgjerande for Bitcoin, så reguleringar i ulike land er viktig for utviklinga

Bobby Lee, BTC China:
"The Rise and Regulation of Bitcoin in China"
Dette innslaget var laurag 17. mai, men pga. innhaldet er det naturleg å ta det med her.

BTC China starta i juni 2011, er no den eldste Bitcoin-vekslinga, etter at Mt. Gox gjekk over ende.
Det var i 2013 det verkeleg tok av, også for BTC China. På slutten av 2013 tok yuan over for US dollar som den mest brukte vekslings-valutaen,

China - a nation of savers: Bitcoin som investering
Inflasjon dei siste åra er også ein viktig grunn til kinesisk interesse for Bitcoin.

A nation of engineers - utdanninga prioriterer kunnskapar i realfag

Regulering
- starta i begynnelsen av desember 2013 (05.12.13)
- Bitcoin er ikkje ein valuta, men "a virtual good"
- usikkert kva som var bakgrunnen, men reguleringa hadde ikkje særleg verknad

Ny regulering 16.12.13
- munnleg åtvaring mot handel med Bitcoin-firma (men ikkje noko skriftleg!)
- masse rykter
- "415" event: all Bitcoin-veksling i Kina ville bli stengd [415 er kinesarane sin måte å seia 15. april]
- 24. april vart alle bankar pålagde å ikkje handla med Bitcoin-firma (ikkje lov for kundane å overføra pengar frå konto for å kjøpa Bitcoin)

BTC China opererer som vanleg
- brukar "vouchers":
- den siste mulegheita er kontant-kjøp av Bitcoin (for Bitcoin er framleis lovleg i Kina)

Lover i Kina er bevisst formulert litt vage for å gi rom for endringar i framtida
- følgt opp med munnlege råd
- handheving av lover: ofte er det "one eye open, one eye shut"

Framtida for Bitcoin i Kina:
- reguleringane har hatt ein avkjølande effekt
- potensielle kjøparar er avventande
- Bitcoin is now discouraged
- media har snudd frå Bitcoin-interesse til å presentera negativ informasjon om den

- har likevel tru på Bitcoin i Kina, mest fordi kinesarane er svært opptekne av å spara, t.d. i gull

Hong Kong følgjer i praksis dei same reglane som elles i Kina.

Gavin Andresen: "The State of Bitcoin"
GA er teknologiansvarleg for Bitcoin i Bitcoin Foundation, men Wladimir van der Laan overtek no den rolla slik at GA kan konsentrera seg om dei mange andre oppgåvene han har.

Han blir hylla som Bitcoin-kongen, men motset seg kraftig den type karakteristikkar
Han er prototypen på "nerd", og går også rundt med skiltet "geek" for å fjerna all tvil. Legg til ein StarTrek-sveis og alt fell på plass..

Me må gløyma februar 2014 så fort som muleg (Luna horribilis)
Bitcoin har og har hatt veksesmerter

Bitcoin-kjernen er koden Satoshi Nakamoto etterlet seg (skriven i C++)
- programmet er også kjendt som bitcoind (Bitcoin daemon)
- det er ganske vanskeleg å setja seg inn i koden, og "Satoshi left us a bit of a hairball" med alt stappa saman (konsensus/peer-to-peer/lommebok/GUI)

BF har no 3 utviklarar lønna av stiftinga, Cory Fields er den siste om bord
- slow, steady, safe progress er mottoen
- målet er å prosessera transaksjonar så påliteleg som muleg

"Boring is good" - vil ikkje ha drama, "no news is good news"
- core release prosess by deterministic builds

Ei implementering av koden er litt risikabelt
To er verre!
Tre eller fleire er det beste for å skapa eit robust system

Tal transaksjonar pr. blokk er kritisk
- har opna for større blokker i koden, men ser at gravarane held seg til 256 Kb
- sannsynlegvis for å vinna tid og ikkje risikera orphan block
- over tid må transaksjonar pr. blokk aukast, elles blir transaksjonskostnadene for høge

Å skriva sikker kode er vanskeleg!
- feila dukkar opp når verdien aukar

Identity/reputation is hard, and crypto may not help

Becoming mainstream is really hard
- even if you have spiffy technology (sjå t.d. Segway)

Bitcoin wish list
Panel: Gavin Andresen,

Auka blokkstørrelse (fleire transaksjonar pr. blokk)
Ikkje alle Bitcoin-gravarar er familiære med Bitcoin-teknologien (!)
- fører til prosessar som ikkje nødvendigvis er optimaliserte ut frå eit Bitcoin-synspunkt)

Sidekjeder (side chains) er interessante som avlastning av Blockchain

All eksperimentering er bra
- viss nokon er villige til å betala
- viss det skaper problem, må ein prøva å løysa dei i staden for å prøva å hindra utvikling

Problemet med alt-coins er at dei blir sårbare fordi dei er lite utbreidde
- sikkerheita er avhengig av dei ressursande som skal til for å sikra/prøva å knekkja systemet

I dag er mining og Bitcoin-brukarar to skilde grupper
- GA ser for seg at brukarane må ta større del av ansvaret for sikkerheita og dermed engasjera seg meir i mining
- han trur skiljet mellom mining og bruk blir viska ut etter kvart (han håpar i alle fall det)

Trans.inntekter betyr svært lite for mininga i dag. Til saman rundt 12 BTC pr. dag. Til samanlikning blir det grave ut 25 BTC kvart 10. min.; til saman rundt 144 BTC (12 ganger så mykje)
- det vil gradvis bli etablert ein marknad for gebyr etter kvart som belønninga går ned
- trans.kostn er også nødv for å hindra spam

Usability, usability, usability!
- dette er kanskje det viktigaste området for å få større bruk og for å få fleire Bitcoin-brukarar
- Bitcoin UX er noko som bør satsast på!

Look at user behaviour, don't be obsessed by road maps!

Bør skrivast eit white paper om kva som bør lagrast i blokk-kjeda, og korleis

For få som bidreg i open source-prosjektet!
- GA er ueinig, det er stadig fleire som bidreg, men det trengst eit nykommar-program (newbie) for å senka barriera
- det hjelper også å få rydda opp i Bitcoin-kjernen og skilja ut lommebok (wallet) og GUI

Read before write! And read carefully! Satoshis kode er ikkje lett å trengja gjennom. Finst alternative portingprosjekt (Objective C)
- Oleg Andreev (CoreBitcoin) overset C++-koden linje for linje - like mykje eit pedagogisk prosjekt

Bønder til kamp!

Jerntriangelet Erna, Siv og Sylvi!

Bøndene er forbanna over tilbodet dei har motteke frå regjeringa. Det var ikkje uventa at dette kom til å bli vanskeleg. Først ei blå-blå regjering, så ein landbruksministar frå Frp og som om ikkje det var nok: Sylvi Listhaug. For bøndene kunne dei knapt funne nokon verre. Dama er totalt upåverkeleg og styrer blindt etter eigen ideologi. Den ideologien er enkel: Billegast muleg mat!

Aksjonar
Bondelaget og Småbrukarlaget braut forhandlingane med regjeringa då det vart klart at gapet mellom krav og tilbod var for stort og at det ikkje var vilje frå regjeringa til å auka ramma. Etter brotet har det vore ulike aksjonar, og fleire vil det bli. I går (onsdag 14.05) var det traktor-paradar i mange byar og tettstader. Sjølv deltok eg i Sogndal. Det er første gangen eg har aksjonert på denne måten, men eg tenkjer at dersom me ikkje står opp for norsk landbruk no, kan me like godt avvikla først som sist.

Kan ikkje eta pengar!
For meg handlar det om å ha eit landbruk over heile landet, å halda kulturlandskapet i hevd og å sikra matforsyning i landet. Og ikkje berre forsyna innbyggjarane med mat, men med tryggast muleg mat. Beredskapssida av dette er kanskje det viktigaste, og symptomatisk nok også fråverande i regjeringa sin argumentasjon. Det hjelper veldig lite med mange tusen milliardar oljekroner på bok den dagen ein global matkatastrofe rammar. Me har alt sett små drypp av dette i situasjonar der store korneksportørar stengjer for eksport på grunn av problem med å sikra eige folk nok mat.

Lang rekkje med traktorar i Sogndal sentrum 14.05

Ulv, ulv!
Bondeorganisasjonane har gjort det vanskeleg for seg sjølve ved å ropa ulv nesten kvart år jordbruksforhandlingane startar. Når ulven Sylvi no er sleppt laus i saueflokken, er folk så vande med å høyra klageropa frå landbruket at eg er redd dei tenkjer at dette er som vanleg. Men denne gangen er det faktisk annleis; no er det "extreme makeover" som står for tur: Vestlandslandbruket slik me kjenner det, vil bli radert bort. Om du lurer på betydninga av landbruket rundt om er det berre å ta ein køyretur, t.d. frå Bergen til Trondheim. Det er bygd på bygd med gardsbruk som dominerer biletet på køyreturen. Svært få av desse bruka har ein sjanse til å møta krava til effektivitet som no blir sette fram. Arrondering og størrelse hindrar også eit storskala-jordbruk.

Modent for endring
Eg skal gi Frp og regjeringa rett i ein ting: Jordbruksregiment med forhandlingar ++ er overmodent for endring. Men det er skilnad på å barbera seg og skjera av seg haka! Jordbruksorganisasjonane og regjeringa har på mange måtar målt seg inn i eit hjørne med dagens forhandlingssystem. Eg trur me må sjå til andre land i Europa og korleis dei har klart å ta vare på småskala-landbruket. Østerrike og Sveits er gode eksempel her. Men då må bøndene vera villige til å akseptera at dei i større grad blir landskapsforvaltarar og i mindre grad produsentar. Det sit langt inne for mange bønder. Men tilskota må i større grad vriast bort frå produksjon og over på forvaltning av landskapet.

Dette kvadet kan passa til slutt (henta frå Dag og Tid 09.05.14)

Bonden trudde på godt om året.

Feit var jorda og landet rikt,

dei sa der var sylv i staten.

Det skulle verta kjøt på fenadlåret.

Bonden pløgde, harva, sådde.

Sola skein, men listige var dei som rådde.

Lite vyrde dei på maten. 

Vondt og skrint og skralt vart året.

Bonden fekk til salt i såret.

Konsert med SKRUK

SKRUK og Per Oddvar Hildre i Hauge kyrkje, Lærdal.
Ja, biletet hadde vorte litt betre om eg hadde reist meg opp..

Laurdag 3. mai var det konsert med koret SKRUK i Hauge kyrkje, Lærdal. Det vart ei stor oppleving for ei nesten fullsett kyrkje, frå eit kor som held ein veldig høg standard til amatørar å vera. Konserten var ein del av lanseringsturnéen "Sangen fra katakombene".

SKRUK, eller Sunnmøre Kristelege Ungdomskor, vart starta i 1973 og feira 40 år i fjor. Enkelte har vore med sidan starten og må seiast å vera komne over den første ungdommen. Per Oddvar "Prots" Hildre har vore leiar i alle åra. Han har kanskje Norges mest imponerande skjegg (han kunne gått rett inn i gruppa ZZ Top..) , men det er nok andre kvalitetar som gjer han til ein god kordirigent. Han er tydeleg som få, og ser ut til å få koret til å yta maksimalt når det gjeld. Koret har alltid leita etter nye utfordringar og nye musikalske samarbeid, og som dei skriv sjølve:

[SKRUK] har gjennom alle desse åra vore plogspiss og grensesprengar innan norsk kormusikk. SKRUK har sidan starten i 1973 funne, og blitt funnen av, spanande musikalske samarbeidspartnarar i inn- og utland.

Det siste samarbeidet har vore med syriakiske musikarar og songarar. Syriakarane lever i grenseområdet Syria, Irak og Tyrkia og har ein heilt spesiell musikalsk kultur. Dei er kristne og tilhøyrer den syriskortodokse kristendommen, og har ein sangtradisjon som går 2000 år tilbake, nesten uendra. Dei syng også på arameisk, Jesus sitt språk, og dei syng i katakomber der dei held gudsteneste.

Koret opna med songar frå katakombene og sette med det ei spesiell stemning. Dei stod også utradisjonelt langs sidene og midtgangen i kyrkja, og kvar stemme kunne difor høyrast svært tydeleg.

Andre avdeling var sett saman av tidlegare musikalsk materiale, både norske korverk (Tord Gustavsen, Knut Nystu og Magnar Åm) og gospelmusikk frå sørstatane i USA. Det er kanskje det siste koret er mest kjende for, men eg tykte dei norske verka var høgdepunkta. Det desiderte høgdepunktet for min del var Magnar Åm sitt arrangement av Matias Orheim si salme "Å, var eg meir deg, Jesus, lik". Her er ei framføring frå ein konsert i Lysekil kyrkje:

Per Oddvar Hildre fortalde om komponisten Magnar Åm, busett i Volda. Han er lite kjend i heimlandet, men har laga mykje spennande musikk. Åm komponerer samtidsmusikk og er kanskje lite tilgjengeleg for folk flest. Hildre åtvara då også om at korarrangementet kunne høyrast litt "merkeleg" ut. Det var det absolutt ingen grunn til å gjera, det var eit arrangement som eg trur gjekk rett inn hjå dei fleste; det var berre utruleg fint, eller "vondt vakkert" som Erik Hillestad i Kirkelig Kulturverksted uttrykte då han høyrde det første gongen.

"Sanger fra katakombene" er tilgjengeleg både på CD og via iTunes, sikkert også som strøyming gjennom Beat.no eller Spotify - det har eg ikkje sjekka.

Som eg var inne på, er SKRUK kanskje mest kjende for gospelmusikken og samarbeidet med Ytre Suløens Jass-Ensemble. For eigen del har eg høyrt veldig mykje på SKRUK sitt samarbeid med Kåre Nymark Collective på plata "Dype stille sterke milde". Med trompetaren Kåre Nymarks band tek SKRUK eit steg fram frå dixie-stilen med Ytre Suløen til eit meir moderne jazz-uttrykk. Det har vore den mest spelte musikken min det siste året!

Gartnernæringen i Norge

Litt tilfeldig sit eg med praktboka "Gartnernæringen i Norge", ein bibel av ei bok på over 1100 sider med oversikt over hagebruket i Norge opå 1930-talet. Arbeidet med boka vart starta i 1931 og boka kom ut i 1935. Som det står i forordet:

I 1931 forela gartner B. W. Areklett for skolebestyrer Oddvar Lund og redaktør Strømme en plan for et verk om det Norske gartneri og salgshagebruk.Efter disses anmodning foreslo hr. Areklett for Norsk Gartnerforenings styre at dette, eventuelt sammen med Selskapet Havedyrkningens Venner, skulde stå som utgivere av verket "Garnernæringen i Norge", og at utgiverne skulde opnevne en redaksjonskomité for bokens faglige avdeling.

... 

Det var å håpe at boken vil fylle sin opgave - å være en god, faglig veileder for de mange grener innen faget - å gi et billede av den samlede nærings nuværende utviklingstrin, og endelig i ord og billeder å illustrere en flerhet av bedriftene på gartneriets og salgshagebrukets område. 

Inndeling
Boka er delt inn i to hovuddelar; Gartneriets og salgshagebrukets utvikling og Norske gartnerier og hagebruk i tekst og billeder.
Den første delen har igjen desse underkapitla:

1. Historie
2. Gartneriet og salgshagebruket i vår tid
3. Gartneriets og sagshagebrukets omsetning m.v.
4. Hagekunst
5. Organisasjoner m.v.
6. Forsøk, tekniske hjelpemidler

Kunnskapsgrunnlaget for snart 100 år sidan

Det er interessant å sjå kva faglege råd som vart formidla for snart 100 år sidan innan fruktdyrking. På den tida var det store, kroneforma frukttre som var hovudregelen, med grasmark til slått og eventuelt beiting under. Det er tydeleg at nye idear om meir tettplanting, det som blir kalla dvergtre i boka, er på veg inn i alle fall i andre land, men at det blir møtt med ein viss skepsis her til lands:

Man har hittil næsten ansett det for selvsagt at en større fruktplantning brde bestå av trær på frøstamme eller krontrær som man kaller det; og at rrærne helst burde ha så høie stammer at man uhindret av grenene kunde arbeide like inn på stammen med hest og redskap. Nu vet man at temperaturen på de fleste steder er minimumsfaktoren og at det er overmåte vikti å untytte varmeforholdene på beste måte. Men det skjer vel meppe ved at man lar trærne ha en lang grenløs stamme, så de fruktbærene deler av treet er høit oppe i luften. Jo nærmere jorden man kan ha grenene, desto bedre utnyttes varmen ved utstråling. Det har lite med varmeforholdene å gjøre at man almindelig får den peneste og beste frukt oppe i toppen på trærne og den mindre bra på de laveste sidegrener. Det beror mere på næringstilførselen, særlig gjørslingen.

 Denne kunnskapen er knapt gangbar i dag. I grunnen litt merkeleg at dei ikkje var meir opptekne av lysforholda, som jo er det som i størst grad verkar inn på fruktkvaliteten, og som er ein av dei største gevinstane ved dagens dyrkingsmåtar med tettplanting og låge tre. Delen om frukttre er skriven av forsøksleiar Per Stedje ved forskingsstasjonen på Njøs, Leikanger. Han var ein stor kapasitet innan fruktdyrkinga i første halvdel av 1900-talet.

Interessant nok vart han også ein mentor og nesten far for Olav H. Hauge som arbeidde ved Njøs i tre år (eigentleg tre vekstsesongar), frå 1931 til 1933. Per Stedje tek seg av den unge diktaren og forstår at den unge mannen med det sarte sinnet må takast godt vare på. Olav H. Hauge får også eit nært forhold til dei to tvillingdøtrene til Per Stedje; Turid og Kjellaug. Særleg nært er forholdet til Turid, som han nok er forelska i. Men tvillingane er berre 13 år, og Olav 22-23, så aldersskilnaden er stor.

Oversikten over norske gartneri og hagebruk er imponerande. Her er det omtale og bilete av alle gartneri og hagebrukseigedommar (av ein viss størrelse) i landet. Det er ei fylkevis inndeling der fylkesgartnaren i kvart fylke står for innhaldet. I tillegg til den fylkesvise omtalen av eigedommar, er Norges Landbrukshøiskole (Aas), Statens Småbrukslærerskole (Asker), Statens Gartnerskole (Oslo), Statens Hagebruksskole (Dømmesmoen og Statens Hagebruksskole (Vea) omtalte spesielt.

Hagebruket i Sogn
Hagebruket i Sogn er omtalt av hagebrukskandidat Tormod Valset. Det er ein omtale av bortimot 200 gardar med frukttre, seks planteskular og to konservesfabrikkar (Halvard Drægni A/S og Lerum Saftfabrikk A/S).

Valset skriv dette om grunnlaget for fruktdyrking i Sogn

Kva er det då som har ført til den store fruktdyrkinga i Sogn? Drivande verlag, grunnvilkåret for å dyrka fine fruktsortar, er det innetter fjorden, visseleg med det beste me har i landet. Det er høg varmesum og etter måten høveleg med væte i sumartida.

Stedje Frukthage (Stedjehagen)
Frukthagen på Stedje var i si tid den største i Skandinavia. Her er det som står om hagen i boka:

Stedje har vært en gammel adelsgård og omtales i historien som sådan fra det 14. århundre, således nevnes Jon av Stedje 1308. Frukthagen på gården skriver sig fra 1850 og er plantet av godseier Formann. Den er senere tilplantet og fornyet. Stedjehagen var ein tid den største hage i Skandinavien og der var efter sigende 6 666 frukttrær. Mange gamle trær er nu nedhugget og nye plantet isteden. Hovedsorter er av epler: Gravenstein. Forøvrig forefinnes så å si alle viktigste eple-, pære- og plommesorter.

Frukthage på Kvåle
Tekstane til dei ulike bruka ser ut til å vera skrivne av ulike personar; sjå t.d. denne omtalen samanlikna med Stedje Frukthage:

Sogndal ligg verna mot storm frå aust og vest, og frå nord og sud - av fjell og låge åsar. Og heile nedre bygdi er velskapa for hagebruk. Bladstyrar Jens Kvåle sitt gardsbruk ligg ein kilometer uppe frå sjøen og hallar jamnt mot middagssoli, so der er sumarvarme nok til mogning for den finaste frukt.

Denne frukthagen er og ein av dei beste i bygdi. Dei 5-600 frukttre er i god trivnad, då hagen er i bra hevd, og sprøyting i lang tid hev halde avåtet nokorlunde i taumar. Dei frukslag som råder grunnen, er av eple Gravenstein, noko Kalvil og litt av eit par andre epleslag. Av pæror Keisarinne og Greiv Moltke. Plome: Reine Claude-sortar. 

Ølnes
For eigen del er det interessant å sjå at garden far min vaks opp på på Ølnes, er omtalt. Det er Anna Ølnes (bestemor mi) som er eigar. Omtalen lyder elles slik:

150 tre. Gravenstein, Fuhr, Keisarinne, Grev Moltke. Frukta vert selt standardpakka både en gros og beinveges. Eigaren er fødd på garden den 27. februar 1884.

 Også garden der bestemor mi på morssida, ho kom frå Fimreite, er omtalt:

Hagen er planta år 1918 og framover so han no tel på lag 250 tre. Eigaren [Jens P. J. Fimreite] er fødd på garden Fimreite den 23. mars 1907 og overtok farsgarden 1933. Keisarinne, Gråpære, Clara Friis, Grev Moltke, Amanlis. Fuhr, Transparente Blanche, Reine Claude gul og Althans. Standardpakking. Sal en gros og beinveges.

Barsnes
Merkeleg nok er det ingen omtale av frukthagar på Barsnes, der eg sjølv bur og driv. Det var frukttre også på garden vår, og nabogardar, men det har truleg vore for små hagar til å komma med i oversikten. No gir ikkje boka noko forklaring på utveljing av gardsbruk så det blir rein spekulasjon. Kanskje har dei berre gløymt Barsnes?

Det viser seg at resten av sør-aust-sida av Sogndalsfjorden heller ikkje er med, med unnatak av Fimreite. Verken Loftesnes eller Kaupanger er nemnde. Eg har vanskeleg for å tru at det ikkje var frukthagar i området Barsnes - Kaupanger.

Det passar å avslutta med eit dikt av Olav H. Hauge, fruktdyrkaren og diktaren frå Ulvik:

Eg hogg ned den store apalen utafor glaset.

Han skygde for utsyni, det var eitt, det

vart skumt i stova um summaren, dessutan

vilde ikkje Gartnarhallen ha

Flaskeeple lenger.

Skjermgrensesnitt: Frå gale til verre!

Typisk virrvarr av fjernkontrollar, kablar og overgangar på
mangt eit møterom

For fem år sidan skreiv eg eit blogginnlegg om at "VGA must die". VGA-grensesnittet var alt då ei stor hemsko, men likevel den einaste standarden ein kunne stola på for tilkopling av ulikt utstyr. Fem år seinare lever VGA framleis, om enn meir marginalt. Men situasjonen er ikkje vorten betre, heller verre. Me må i dag forhalda oss til både HDMI, DisplayPort (DP), Thunderbolt og VGA.

Stor, mindre, minst
Som om ikkje det var nok, kjem dei ulike grensesnitt-standardane i ulike størrelsar. HDMI finst i normal (type A), mini (type C) og micro (type D). DisplayPort finst også i dei same tre størrelsane normal, mini og micro. Thunderbolt er fysisk lik DP og også bakover-kompatibel.

HDMI standard, men..
I TV-verda har innføring av flatskjerm også ført til at HDMI har vorte standard tilkoplings-grensesnitt. Det har også påverka IT-industrien sidan datautstyr i større grad må koplast til store skjermar. HDMI har difor etter kvart også vorte ein slags standard på berbare pc-ar også. På nettbrett er det varierande grensesnitt; Apples iPad brukar sjølvsagt sitt eige proprietære grensesnitt medan Android-brett ofte brukar (mini-/micro-)HDMI.

Det var DP som eigentleg skulle erstatta VGA, men av dei store produsentane er det berre Apple og Lenovo som har satsa stort på den. Fordelen er at den er royalty-fri, i motsetnad til HDMI som kostar ein god del å bruka.

Men det hjelper ikkje mykje om HDMI er de facto standard når den kjem i tre fysisk ulike variantar! I framtida trur eg ein må samla seg om ein fysisk standard, og det må vera ein standard som er tilpassa mobile einingar.

For mange land!

For mange kommunar - og for mange land!

[På trykk som lesarinnlegg i Klassekampen, 24.04.14]

Vi har i dag 196 land i verda og heile 110 har mindre enn 10 mill. innbyggjarar. Alle 196 er generalistland, dvs. dei har ansvaret for dei same oppgåvene og skal ivareta funksjonane som tenesteleverandørar, samfunnsutviklar, myndigheitsutøving og demokratisk arena.

Landa er svært ulike med omsyn til folketal, folketalsutvikling, avstandar og sentralitet og vil slik sett ha ulike føresetnader for å fylla desse funksjonane. Internasjonalt samarbeid har vore ein strategi for mange land for å gjera dei rusta til å ivareta lovpålagde tenester med tilstrekkeleg kompetanse og kapasitet. 

Internasjonalt samarbeid er ikkje eit fullgodt alternativ til større og meir robuste land. Det fører til ei meir kompleks forvaltning, og svekkjer demokrati, transparens og kontroll ettersom viktige avgjerder blir flytta frå folkevalde organ til internasjonalt samarbeid.

Ut frå ein gjennomgang av oppgåver eit land har ansvaret for, bør størrelsen på eit land vera minst 15 - 20 mill. innbyggjarar for å sikra ei god oppgåveløysing.

Kva med Norge?

Viss vi ser nærmare på Norge og dei nordiske landa, er det klart at Norge med sine 5 mill. innbyggjarar er for lite til å ta hand om dei stadig meir komplekse oppgåvene landet står overfor. Ei samanslåing med Sverige vil gje i underkant av 15 mill. innbyggjarar, noko som er eit minimum for ei kostnadseffektiv drift. Helst bør Danmark også omfattast slik at talet på innbyggjarar blir rundt 20 mill. Om det er slik at Sverige og Danmark er positive til ei slik samanslåing, bør ikkje Norge kunna hindra det ved å seia nei.

Pengar

"Penger" av Erling Røed Larsen

Interessa for Bitcoin har ført til ei nødvendig innføring i økonomi - "økonomi for dummies" om du vil. Litt av problemet med Bitcoin-diskusjonen er to leirar som ikkje kommuniserer spesielt godt:

• økonomar som ikkje forstår seg på teknologi
• teknologar som ikkje forstår seg på økonomi

Det er nødvendig med ei viss innsikt i begge fagfelta for å forstå fenomenet med ein digital valuta som Bitcoin (og andre liknande valutaer).

"Penger"

Boka "Penger" av Erling Røed Larsen er ei innføringsbok i økonomi. ERL er professor ved BI og underviser i mikroøkonomi og Managerial Economics. Boka har følgjande hovudinndeling:

1. Pengenes natur og historie
2. Penger og samfunn
3. Penger og deg

Eg tek berre føre meg første del av boka sidan den er mest relevant for Bitcoin-diskusjonen.

Boka kort oppsummert
Boka kort oppsummert for dei som ikkje orkar å lesa lenger: Som ikkje-økonom som ønskjer ei innføring i ein del grunnleggjande økonomiske forhold tykkjer eg boka er god. Den er skriven i eit svært lett språk, eit Donald Duck-aktig språk som for enkelte vil bli for banalt. Eg tykkjer derimot det kler boka som innføringsbok, godt, og ERL er ein god historiefortelja og krydrar med mange språklege bilete. Men innimellom står ønskjet om å formidla gode historiar i vegen for ei meir ryddig framstilling. Eit eksempel er forklaringa av pengemengde (monetær base, M1, M2 osv.). Her startar ERL på ein forklaring, før han plutseleg slepper den og går inn i Andeby-verda med pussige historiar. Dermed mistar lesaren tråden og sit og lurer på kva er no M0, M1 og så vidare faktisk er.

På punktet om digitale valutaer, som Bitcoin, sviktar det også litt. Her har ikkje ERL sett seg grundig nok inn i sakene, og det blir svært overfladisk omtalt. Boka er frå 2012, og Bitcoin var då under radaren for dei fleste, det får vera ei forklaring.

Men i artikkelen "Er Bitcoin fremtidens penger", publisert i Aftenposten 16. januar i år, gir ERL ein litt grundigare omtale av Bitcoin utan at han viser særleg større forståing for fenomenet. Igjen er det for overfladisk og han tek ikkje opp dei viktigaste poenga med Bitcoin, etter mi meining: Ein revolusjonerande måte å betala over nett på, om enn framleis med mange spørsmål knytte til seg.

Kva er pengar?

I første kapittel spør Røed Larsen kva pengar er, før han gir ein rask oversikt over den historiske utviklinga av pengar.

Spørsmålet om kva pengar er, har vorte aktualisert med framveksten av virtuelle valutaer som Bitcoin og andre. Røed Larsen gir denne definisjonen på pengar:

Penger er perfekt likvide, ikke-rentebærende verdiobjekter

Overført på Bitcoin ser det ut som valutaen stettar krava i definisjonen. Bitcoin er perfekt likvide sidan det betyr at både mottakar og betalar aksepterer valutaen som betaling for ei vare eller teneste. Her kan ein innvenda at ikkje alle aksepterer Bitcoin, faktisk veldig få, så det er litt usikker om kravet likevel er oppfylt. Kravet om at dei ikkje skal vera renteberande er oppfylt. Her er Bitcoin akkurat som andre kontantar.

Det er også andre objekt som kan sjå ut til å stetta krava til definisjonen av pengar, t.d. gåvekort. Men gåvekort må ikkje aksepterast av alle. Dei har eit veldig avgrensa bruksområde. Amazon sitt Coin-system kan t.d. berre brukast som eit rabattsystem innafor Amazon.

Kvifor pengar?
Pengane si rolle er tredelt:

1. som bytemiddel for handling av varer og tenester
2. som middel for oppbevaring av verdiar
3. som måleeining ("unit of account")

Viss me stiller spørsmålet om Bitcoin fyller desse rollene, må svaret bli eit tredelt

1. Ja

2. Tja

3. Nei

Bitcoin er definitivt eit bytemiddel for handel med varer og tenester. Det er her valutaen har sin største styrke. Som middel for oppbevaring av verdiar, er det meir tvilsamt om Bitcoin fyller krava. Dei relativt store svingingane i kurs gjer at det blir svært risikofylt å plassera verdiar i valutaen. På den andre sida er det nettopp det dei fleste Bitcoin-eigarar har gjort til no; kjøpt valutaen som ei investering. Bitcoin er difor eit middel for lagring av verdiar, om enn ganske risikofylt.

Dei store svingingane er også grunnen til at Bitcoin ikkje er egna som måleeining. Å oppgi prisar i Bitcoin vil vera farleg, då kan du like fort tapa store pengar som å vinna. Prisane må difor oppgjevast i kurante valuta og så føreta ei veksling til og frå Bitcoin.

Historisk utvikling av pengar

Det må bli ein lynrask gjennomgang av pengehistorien, det er også det ERL gjer. På enkelte punkt forenklar han kraftig, men det må også vera lov i ei innføringsbok som dette.

Pengar har eksistert i tusenvis av år og komme i ulike former.Det finst eit utal bøker om denne historia for dei som ønskjer ei grundigare innføring (eg er ein av dei..). ERL nemner A History of Money. From Ancient Time to the Present Day (1994) av Glyn Davies som eit hovudverk. Lenge var verdien av pengar, enten dei var steinar, skjel, tenner frå ein spermkval eller andre fysiske ting, knytte ein-til-ein verdifastsetjing til pengeeininga. Pengane hadde den verdien dei representerte, dei hadde intrinsic value som økonomiane ville ha kalla det i dag. Forløparen til dagens pengar er rekna oppstått, eller oppfunne, i Mesopotamia av den sumeriske kulturen. Dei fann opp den moderne skrivekunsten som grunnlag for bokføring, og med bokføringa kom også noko som likna på pengar; kvitteringar på "innskot".

Reell verdi

Myntar av edelt metall, som regel gull eller sølv, tok over for dei mange variantane nemnt over. Verdien av mynten den same som den på trykte verdien. Vekt var difor viktig for slike myntar, og av dette kjem t.d pundet sitt namn. Når pengane har ein reell verdi som pålydande, blir det i økonomispråket kalla intrinsic value. Dagens pengar har ingen reell verdi (no intrinsic value).

Innføring av gullstandard

Det vart i lengda upraktisk å la pengar ha same verdi som dei representerte. Med sedlar forlet ein idéen om ein-til-ein-representasjon av verdi. Ein seddel er i utgangspunktet berre verdt papiret den er trykt på. Med innføring av gullstandarden rundt århundreskiftet 1900 garanterte myndigheitene at du kunne få ut ei viss mengde gull viss du gjekk til banken og ba om det. Det gjorde at det var muleg å bruka sedlar, men også at pengemengda kunne aukast ut over gullreservane. Logikken var at ikkje alle ville komma og be om gull samtidig. 

Det er den same logikken i dag der den samla pengemengda (M0, M1, M2 osv, sjå lenger nede) langt overstig den fysiske pengemengda. Men me har sett kva problemet kan bli i land der bankane held på å gå under; folk strøymer til og vil ta ut pengane sine på same tid. Det går ikkje, og myndigheitene må på eit eller anna vis ordna opp, elles går bankane over ende og folk taper oppsparte midlar.

Gullstandarden var glitrande så lenge økonomien vaks og alt peika oppover. Men etter krakket i 1929, vart gullstandarden ein møllestein om halsen fordi det ikkje var muleg å auka pengemengda så mykje som det eigentleg var behov for. Det er skrive mange bøker om dette, og ERL nemner Golden Fetters. The Gold Standard and The Great Depression 1919-1939 av Barry Eichengreen som kanskje den dominerande ("Fetter" = lenke).

John Maynard Keynes

Etterspørselen fall i land etter land og prisane sank. Me fekk deflasjon, og det er det verste som kan skje, i alle fall i følgje økonomane. Økonomane på den tida meinte at løysinga måtte vera at lønningane måtte ned, og at "in the long run" ville økonomien ordna seg meir eller mindre på eiga hand. Den store britiske økonomen John Maynard Keynes svarte til dette at "in the long run we're all dead". 

Keynes peikte på kor viktig det var at staten stod fram som "den første kjøparen", den som fekk sirkulasjonen i gang att. Til det trengdest det pengar, masse pengar. Keynes viste det håplause i dåtidas situasjon ved å føreslå at staten kunne grava ned pengar rundt omkring, så kunne driftige folk grava dei opp att (!). Poenget hans var sjølvsagt at staten måtte trykkja pengar og "sleppa dei laus" til folk. Men i staden for å grava dei ned, kunne dei jo setja i gang store utbyggingstiltak som vegar, jernbane m.m.

For å gjennomføra dette, måtte myndigheitene bryta lenkene til gull. Dei måtte forkasta gullstandarden. Keynes lanserte den uhyrlege tanken om "fiat"-pengar; pengar som berre var garanterte av staten og ikkje noko anna. Pengar som i realiteten var verdilausen, men baserte på ein tillit til staten som sa at dei hadde verdi. 

Bretton Woods, 1944

Keynes' idé om fiat-pengar vart for tung å svelgja. I staden vart lenkene til gull løyste litt opp på ein slik måte at det berre var dollaren som vart knytt til gull. Keynes var den dominerande fagmannen i forsamlinga på Mount Washington Hotel i Bretton Woods i juli 1944. Han la grunnlaget for den nye verdsøkonomien der berre dollaren vart knytt til gull, og der institutsjonane IMF (Det internasjonale pengefondet) og Verdsbanken vart oppretta for å sikra at ikkje kriser som i 1929 skulle få like katastrofale omfang.

Fiat-pengar: Gullstandarden blir avvikla i 1971

Sidan alle landa hadde knytta seg til gullstandarden, var vekslingskursane låste. Det blir om lag som euroen og låsinga av land med høgst ulike økonomisk utvikling. Då USA trykte pengar "i vilden sky" for å finansiera Vietnamkrigen frå midten av 1960-talet og utover, begynte valutasystemet for alvor å knirka i samanføyingane. Det vart meir og meir klart at dette systemet ikkje var levedyktig, og søndag 15. august i 1971 heldt Nixon ein tale der han oppheva gullstandarden. Det var ikkje lenger muleg å krevja gull for dollar, og Keynes' idé om reine fiat-pengar var frå det tidspunktet ein realitet.

Pengar har vorte ein sosial konvensjon, utelukkande basert på tillit.

Seigniorage

Det har ikkje alltid vore slik at myndigheitene har hatt monopol på å laga pengar. I USA (sjølvsagt!) var det i perioden 1816 - 1863 fritt fram for bankar å laga sine eigne pengar! Denne perioden er kalla "wildcat banking". Namnet kjem frå eit gaupe-motiv (wildcat) som ein bank i Michigan brukte på sine pengar. Det var ikkje fullt så vilt som det høyrest ut, og som ERL skriv. Bankane var framleis regulerte, men berre på statleg nivå, ikkje på føderalt nivå. Det vart likevel i lengda for brysamt å forholda seg til så mange ulike pengetypar og frå 1863 fekk vart eineretten til å laga pengar overført til føderalt nivå gjennom National Bank Act.

Myndigheitene sitt monopol til å laga pengar, heiter seigniorage.

Pengemultiplikatoren
Pengane i eit land er meir enn dei myntane og sedlane som sirkulerer blant folk. Den delen er faktisk den minste. Den blir kalla M0. Pengemengda er samansett av desse elementa:

• M0 = Monetær base: Alle myntar og sedlar pluss private bankar sine innskot i sentralbanken
• M1 = M0 pluss private personar sine innskot i bankane
• M2 = M1 + bankane sine utlån basert på innskota
• ....

Det er dette som blir kalla pengemultiplikatoren; pengar ser på finurleg vis ut til å reprodusera seg sjølve og den samla pengemengda blir mykje større enn den "faktiske".

Gull viktig likevel

Sjølv om gull er ute av dagens valutasystem, spelar det likevel ein viktig rolle som middel for oppbevaring av verdiar, særleg i økonomisk turbulente tider. Etter at finanskrisa var eit faktum hausten 2008, begynte prisen på gull å auka kraftig og nådde for eit par år sidan $ 1900 pr. unse (1 ounce = 31 g). Det var ei sjudobling av prisen på 10 år. Det er ikkje så rart. Når pengar ikkje har reell verdi, og folk begynner å tvila på om myndigheitene klarer å ordna opp i det økonomiske rotet, ser mange seg om etter varige verdiar å bytta til seg.

Gull har ei rekkje eigenskapar som gjer det attraktivt som medium for lagring av verdiar: Det blir ikkje forringa (korrosjon o.l.), det er lite av det på verdsbasis og det er vanskeleg å forfalska. Ikkje så rart at Bitcoin ofte blir omtalt som digitalt gull..

Om Bitcoin og digitale valutaer

Eg hoppar over omtale av del II og III. Ikkje fordi det ikkje er interessant, men fordi det i Bitcoin-samanheng ikkje er like viktig.

ERL kjem inn på Bitcoin og digitale valutaer på slutten av boka. Boka er frå 2012 så det er rimeleg at han har fått med seg det nye. Mendette punktet sviktar den elles så glitrande økonomen. Omtalen av Bitcoin er veldig overfladisk og han har ikkje sett seg skikkeleg inn i kva det er. Han samanliknar det med gåvekort og flybonusar og uttalar seg rett og slett om noko han eigentleg ikkje har greie på. Det er synd, for det ville vore interessant å få ei vurdering av digitale valutaer som Bitcoin frå ein fagmann, gitt at han har sett seg skikkeleg inn i verkemåten.

Han kan ha gode grunnar for å vera skeptisk til Bitcoin, for all del!, men då må argumentasjonen opp på eit anna nivå. 

Bortsett frå det, har eg all grunn til å tilrå boka.